Dagur - 09.05.1998, Side 7

LAVGARDAGUR 9. MAÍ 1998 - 23
að fá drykk í glas eða Iætur klippa þig fyr-
ir þúsund kall, þá er fjögurra ára mennt-
un bak við það. Það skiptir mildu máli að
fólk sem vinnur í búðunum hafi þekkingu
og reynslu. Svoleiðis fólk er ekki í lág-
launabiðstofunni. Eg talaði lengi og mik-
ið um nauðsyn á námi fyrir fólk í smá-
sölubúðum í hópi kaupmanna, en fyrir
fremur daufum eyrum,“ segir Jóhannes.
Jóhannes í Bónus ákvað að verða svart-
listarmaður, prentari. Það var ættgeng
iðn, Sigurður föðurbróðir hans og Eyjólf-
ur sonur hans voru í prentfaginu. Jó-
hannes fékk samning í Odda, sem þá
var enn fremur lítið fyrirtæki. Og að
námi loknu var hann Ientur á Mogg-
anum innan um marga góða menn,
Matta Jó, Styrmi, Bjarna Ben. og
fjölmarga góða blaðamenn, auk ótal
margra dugmikilla prentara. Hann
segir að vissulega hafi prómillin í
blóði prentara og blaðamanna stóra
blaðsins gert óskunda á síðum blaðs-
ins. Einhverju sinni stóð allt kruðerf-
ið í hálsi ritstjórans við morgunverð-
arborðið, þegar hann sá að búið var
að setja kross andlátsdálksins á af-
mælisbörn dagsins. Ritstjóranum
þótti það lítið fyndið.
Brennivínið og sígarettan
ég hafi ekki verið orðinn 18
eða 19 ára þegar ég bragðaði fyrst
brennivín. En ég var fastur fyrir gegn
sígarettunni og byrjaði ekki að reykja
fyrr en 32 ára gamall. Við vorum að
detta í það strákarnir, þegar ég var að
læra prentið í Odda og það var plag-
siður á blöðunum á þessum tíma að
áfengi var notað um of. Eitthvað
talsvert vorum Hð að sulla saman
strákarnir. I þá daga var drukkið á
vinnustöðum, en það líðst hvergi
lengur," segir Jóhannes. Hann viður-
kennir að áfengið hafi orðið sér visst
vandamál. Hann hafi ákveðið að fara
meðferð. Það hafi gefið góða
eða snjósema sem kallað var. Jóhannes
segist hafa verið heillaður af framsýni
Sæmundar bónda og Aslaugar, hann hafi
alla tíð haft gaman af slíku fólki.
„Einna þekktastir urðum við félagi
minn og vinur í sveitinni, Þórarinn
Sveinsson, núna hámenntaður yfirlæknir
á Landspftalanum, þegar við vorum eitt
sinn sem oftar sendir með mjólkurbrús-
ana út á brúsapallinn við þjóðveginn. Við
þurftum að fara yfir á sem var nú ekki
annað en smáspræna, en það var ruðn-
ingur sem lá ofan í hana. Annað vagn-
stjóri í stærstu kjörbúð keðjunnar og kom
aldrei aftur nálægt prentverki. Hann þótti
flinkur kaupmaður. En líka hér kom að
endalokum.
- Frá SS fórst þú kannski dálitið
brenndur á sálinni með uppsagnarbréf í
höndum?
„Auðvitað var þetta rosalegt sjokk að
vera sagt upp störfum, kominn nálægt
fimmtugu. En ég get fullyrt það núna að
ég var ekki kvalinn á nokkurn hátt. Eg
hafði verið í stjórnunarstöðu í stóru fyrir-
tæki og þekkti ekki til í nýrri öld tölvunn-
Jóhannes Jónsson í Bónus æfir í Planet Pulse, heilsuræktarstöð Jóntnu Benediktsdóttur Strandakonu, en þar herða menn sig
upp fyrir átök hversdagslifsins. - mynd: þök.
í
raun.
Reyndar dugi slík meðferð vel jafnvel þótt
ekki sé um áfengisvanda að etja.
„Eg hætti alveg að nota áfengi í fimm
ár. Þetta var orðið of mikið, flótti frá ein-
hverju, og satt best að segja skapaði þetta
mikla spennu heima fyrir. Aðallega notaði
maður þetta um helgar, þótti gott að fá
sér í staupinu, ekki síst í sveitasæiunni.
Eg byggði sumarbústað í Kjósinni þegar
ég var enn kornungur og þangað fer ég
flestar helgar með fjölskyldunni frá því í
maí og fram á haust.“
Jóhannes og Ása Ásgeirsdóttir kona
hans eiga tvö hörn, Jón Asgeir, sem hætti
námi eftir að þeir feðgar stofnuðu Bónus.
Hann var í Verzlunarskólanum en Jó-
hannes segir að hann hefði örugglega
ekki farið í háskólanám, þótt Bónus hefði
ekki komið til. Kristín systir hans er lög-
fræðingur og býr í Danmörku og bætir
við lögfræðimenntunina. Jóhannes hlær
þegar blaðamaður rifjar það upp að ein-
hveiju sinni talaði hann um „háskóla-
skaðaða heila". Hann segir að hann hafi
fengið orð í eyra frá dóttur sinni varðandi
þau ummæli.
Aftnn rukkaði ekki blanka
Jóhannes segir að heimsóknir til móð-
urafa síns og nafna á Oldugötu 34, Jó-
hannesar Þórðarsonar, hafi verið ævintýri
fyrir unga menn. Hann var hændur að
heimili afans og ömmunnar. Afinn var
nokkuð bæklaður, hafði dottið af baki fyrr
á árum og fótbrotið vitlaust sett saman.
Hann gerði við tæki og tól, smíðaði vagn-
hjól og öll sín áhöld framleiddi hann
sjálfur. Rennibekkurinn var fótstiginn,
smíðaður af Jóhannesi smið og hannaður
með sérþarfir hans vegna fótbrotsins í
huga. Það var sagt um Jóhannes smið að
hann hafi verið lélegur rukkator. Ef fólk
átti ekki pening rukkaði hann ekki neitt.
Sveitin heillaði Jóhannes ungan. Hann
fór í sveit til ættingja sinna í Mýrdalnum,
að Sólheimahjáleigu hjá Sæmundi Jóns-
syni og Aslaugu Magnúsdóttur. Búið var
mjög frambærilegt og vel rekið og allt hið
snyrtilegasta. Þar var vatnsklósett,
hitakútur og sturta, sem þótti óvenjulegt
á sveitabæ í þann tíð og gerðu grannar
grfn að. Og þannig er það enn í dag. Þar
þurfti fólk að vinna og komst ekki upp
með neitt hálfkák. Ef það var rigning þá
fann Sæmundur eitthvað til að snudda,
til dæmis að skafa fjósveggi og kalka það
hjólið lenti þarna uppi á árbakkanum fyr-
ir klaufaskap okkar. Við áttum að láta
Grána gamla um að stjórna ferðinni, en
reyndum að stjórna sjálfir við Þórarinn,
og því fór sem fór. Við snérum heldur
sneypulegir heim en áin mjólkurlit eftir
þetta afrek okkar, og við auðvitað haug-
blautir eftir baðið í ánni.“
- Þií hefur ekki verið bóndaefni?
„Nei, ég var það nú ekki. En ég hef alla
tíð verið hlynntur bændum og umhugað
um afkomu þeirra. I þeirra hópi eru fjöl-
ar, hafði haft aðstoð við slíka hiuti. Ég var
vissulega hræddur og illa staddur. Tóm-
leikinn sem maður fylltist á morgnana er
ólýsanlegur og ég var uppfullur af kvíða.
Oft fannst mér ég vera að vakna til
einskis. Ég fór nú samt að dunda við að
koma á fót Pokasjóðnum fyrir Kaup-
mannasamtökin. Það tókst án mikilla
mótmæla og verður öllum til blessunar
því óhófleg plastnotkun hefur minnkað.
En það má alveg segja það að Sláturfélag-
ið gerði vel \áð sína starfsmenn, bæði föð-
armiði að leggja varlega á, en selja þeim
mun meira. Við tölum um gróða en ekki
græðgi. Þetta er sú pólitík sem við völd-
um okkur í upphafi og ég held að hún
hafi gengið bærilega upp og allir uni vel
við sitt. Það skiptir miklu máli hvernig
smásöluverslunin er rekin. Ef rétt er að
hlutum staðið getur hún orðið óbein
launahækkun fyrir almenning, og það
hefur Bónus reyndar gert.“
- Þú talar eins og sannur sósíal-
demókrati, hugsar um hag þinna minnstu
bræðra. Þú ert líklega krati inn við beinið?
„Ég byrjaði nú í Alþýðuflokknum
ungur. Föðurbróðir minn, Sigurður
var mikill krati, og það voru synir
hans, Eyjólfur og Oli Kr. En ég hef
verið í Sjálfstæðisflokknum í 30 ár
eða meira, var formaður ungra sjálf-
stæðismanna í Kópavogi, og síðar
formaður sjálfstæðisfélagsins á Sel-
tjarnarnesi. Sjálfstæðisflokkurinn
hefur haft aflið. Hann hefur tínt upp
ýmis málefni Alþýðuflokksins og
komið þeim á koppinn. En mér
finnst hins vegar mannlífið eigi að
vera þannig að allir hafi það gott.
Samt má ekki hefta þá sem eru að
leggja meira á sig en aðrir. Núna er
Alþýðuflokkurinn í mörgum málum
meira til hægri en Sjálfstæðisflokkur-
inn að mínu mati, Jón Bald\in vildi
meira frjálsræði í viðskiptum.“
- Hfl/fl kratar ekki einmitt stutt þig
meira en þínir eigin flokksmenn?
„Ja, Alþýðuflokkurinn, eða fulltrú-
ar hans, urðu til þess að hægt var að
opna þessa Bónusbúð í Skútuvogi.
Það var atkvæði Bryndísar Schram í
hafnarstjórn Reykjavíkur sem réði
úrslitum um að hægt var að opna
búðina hérna, hverfið er skilgreint
sem hafnarsvæði,“ segir Jóhannes.
Hann segir að Bónusbúðin á Nesinu
eigi líf sitt að launa atkvæði núver-
andi forsetafrúar í bæjarstjórn Seltjarnar-
Jóhannes fékk sína fyrstu uppfræðslu hjá Sigrúnu Aðalbjarnardóttur haustið 1947 í barnaskólanum Grænu-
borg sem ísak Jónsson átti. Svo vill til að Sigrún er enn að kenna við Skóla ísaks Jónssonar, og meðal nem-
enda hennar núna, rúmlega hálfri öld síðar, erÁsa Karen, sonardóttir Jóhannesar. mynd: e.ól.
margir hörkuduglegir menn og við marga
þeirra á ég ágæt viðskipti í dag og á árum
áður starfaði ég fyrir samvinnufélag sem
sunnlenskir bændur eiga, Sláturfélag
Suðurlands. Það sem ég hef gagnrýnt eru
samtökin sem eru í kringum BændahöII-
ina, ég held að þar sé fjós sem mætti
moka út úr. Það yrði bændum til fram-
dráttar."
Dagar kviða og tómleika
Ur prentsmiðju blaðs allra Iandsmanna lá
leiðin fljótlega í verslun SS í Hafnar-
stræti. Jóhannes vann sig fljótt upp
mannvirðingarstigann og varð verslunar-
ur minn og mig sjálfan. Ég hafði þann
skilning á sínum tíma að SS þyrfti að
skipta upp. Fyrirtækið gat ekki mikið
Iengur setið beggja vegna borðsins, selt
kaupmönnum vöru og keppt við þá jafn-
framt. Þegar kaupmenn fóru að keppa í
verðlagi, þá var ljóst að Sláturfélagið sem
framleiðandi matvara gat ekki orðið sam-
ferða öðrum. Eftir það máttum við vera
til, en alls ekki vera ódýrastir."
- Hvemig stóð á því að þú fórst að selja
fólki kostinn á lægra verði en tíðkaðist?
Var þetta ekki slæm latína af kaupmanni
að vera?
„Við kusum það frá viðskiptalegu sjón-
Blankheit og rikidæmi
- Jóhannes hefur kynnst því hversu ömur-
leg kjör sumir meðbræðra og systra okkar
eiga við að glíma. Þekkirðu tilfinninguna
að vera blankur?
„Já, ég þekki hana. Ég var peningalaus
áður en við stofnuðum Bónus, en ég átti
heimili og Ijölskyldu. Og ég var virkilega
peningalaus þegar Von Veritas meðferðar-
heimilið í Danmörku fór yfir um. Það var
afar erfiður skellur fyrir mig og aðra sem
stóðu að þessari tilraun. Það var hug-
sjónaglýja í augunum á okkur félögunum,
við héldum að þarna mætti flytja út þekk-
ingu sem íslendingar höfðu öðlast. Svo
reyndist ekki vera.“
- Og þú þekkir tilfinninguna að vera
ríkur?
„Mér fannst ég vera ríkur í gamla daga,
þegar ég fékk draum sovéska verkamanns-
ins, Pobeda-bíl í happdrætti DAS, daginn
eftir að ég tók bílprófið austur á Mýrdals-
sandi. Þann bíl seldi ég og andvirðið fór
upp í íbúðarkaup. Mér fannst ég líka ríkur
þegar við frændurnir, Eyjólfur og ég, vor-
um að gefa út Bennabækurnar og Sayon-
ara varð metsölubók í Bókaútgáfunni
Loga. Ég var líka að braska við að byggja,
fékk þtjár lóðir í Kópavogi og hélt alla vega
að ég yrði ríkur. Og auðvitaö kvarta ég ekki
yfir laununum hjá Bónus.“
- Þú ert sumsé ekki gráðugur maður, Jó-
hannes?
„Nei, ég er ekki gráðugur maður. En ég
vil vera öruggur með eigin tilveru og fyrir-
tækisins. Kannski gæti Bónus hækkað
álagninguna um nokkur prósent án þess
að fólk tæki eftir því, það væri græðgi. En
okkar markmið er að lækka hana frekar
en hækka. Með núverandi rekstri höfum
við það aldeilis prýðilegt. En ef það er
orðið lífsfylling að græða meira og meira í
staðinn fyrir að hætta á réttum tíma með
ágætan lífeyri og njóta efri áranna, þá
finnst mér það varhugavert. Ég hef séð
menn vera að safna til elliáranna alveg
fram á grafarbakkann. Auðvitað er þetta
spurning um hvenær menn eiga að byrja
að slaka á og láta aðra um vinnuna. Sjálf-
ur er ég alveg inn á því að fara að taka líf-
inu með meiri ró. Það eru mörg skemmti-
leg áhugamál sem bíða. Það hefur verið
sagt að það sé ekkert keppikefli að verða
ríkasta líkið í kirkjugarðinum. Ég tek
undir það!“