Dagur - 24.09.1998, Qupperneq 8

8- FIMMTUDAGUR 24. SEPTEMBER 1998
FRÉTTASKÝRING
rD^tr
Hlýnar á heims]
Vísindameim sjá að
sveillnr í náttiíni á
norðurhveli síðustu
áratugi eru meiri en
dæmi eru til um. Sjór
hitnar og viiidar hreyt
ast - en hvaða þýðingu
hefur þetta?
Leikmaður sem gengur inn á vís-
indaráðstefnu um umhverfis- og
náttúrubreytingar á norðurhveli
fær ekki skýr og greinileg svör á
staðnum um hvað sé að gerast í
náttúrunni. Varnaglar eru slegnir
á báða bóga: rannsóknir hafa ekki
staðið Iengi, veðrakerfin eru flók-
in og kraftarnir að verki eru svo
margháttaðir að... Svo þegar leik-
maður sp)r: eru gróðurhúsaáhrif-
in farin að segja alvarlega til sín á
norðurslóð þá kemur ekki endi-
Iega það svar sem blaðamaður
óskar eftir: æpandi fyrirsögn.
Bara fleiri varnaglar.
Náttúra og maðux
Vilhjálmur Lúðvíksson, forstöðu-
maður Rannsóknarráðs, segir að
þeir tugir íslenskra og erlendra
vísindamanna sem nú koma sam-
an í Reykjavík til að ræða um-
hverfisbreytingar í norðri séu ekki
að reyna að meta hlut mannsins í
þeim. Heldur reyna að átta sig á
því hvað menn viti, og þurfi að
rannsaka frekar, um náttúruna
sjálfa. En það er ljóst af aðalfyrir-
lestrinum sem Robert R. Dickson
flutti að ýmsilegt er að gerast
þessi árin.
Engin dæmi um svona sveifl-
ur
Umhverfisbreytingar á Norður
Atlantshafi ganga í stórum sveifl-
um er það fyrsta sem manni skilst
af Dickson þegar hann hefur mál
sitt. Frá því 1960 höfum við færst
frá einum öfgunum í þessum
sveiflum alveg yfir á hinn endann.
Sveiflunar innan þessa tímaskeiðs
eru krappari en vitað er um: topp-
arnir hærri og Iægðirnar dýpri. En
vitneskja manna nær reyndar ekki
mjög langt aftur. Til að setja þetta
í samhengi við Island þá vitum við
að eftir 1960 er kalt skeið með
hafísárum. Síðan höfum við þok-
ast inn í hlýrra skeið sem nú er ef
til vill í hámarki, með óvenju
sterkum áhrifum frá þvf sem al-
þýða manna lærir í skóla að kall-
ist Golfstraumur. „Hann heldur í
okkur Iífinu," segja fræðin, með
því að verma landið; áhrif hans
eru nú óvenju sterk. Svend Aage
Malmberg, sem starfað hefur
mikið með Dickson, segir að í
„hinni eiiífu baráttu heita sjávar-
ins að sunnan og kalda sjávarins
að norðan" séu átökin nú þeim
suðræna í vil, mikil næring og
mikil selta og hlýrri sjór við Is-
land.
Það er á átakapunktinum milli
Islands og Grænlands sem mikil
hnattræn tíðindi verða: Kaldur
sjór kemur norðan úr Ishafi og
mætir þeim hlýja sem kemur frá
Mexíkóflóa og vermir Island. „Við
erum á krossgötum," segir Svend
Aage. I raun erum við kannski
frekar á mislægum gatnamótum,
því kaldi straumurinn sekkur
undir þann hlýja og streymir suð-
urúr sem einn mikilvirkasti hlekk-
urinn í „færibandi" hafstrauma
sem streyma milli heimshafanna
og eiga svo gríðarlegan þátt í að
skapa Iífríkið. „Þetta er eitthvert
mikilvægasta flæði sjávar í heimi,“
Vinnuklúbburinn á
Akureyri
s
1
Menntasmiðj unni
Laust er til umsóknar starf verkefnisstjóra/ráðgjafa/kenn-
ara í Vinnuklúbbnum á Akureyri.
Um er að ræða tímabundið tilraunaverkefni með góðum
líkum á framhaldi. Umsækjandi þarf að geta hafið störf
nú þegar.
Verkefnið verður unnið á vegum Menntasmiðjunnar í
samvinnu við Svæðisvinnumiðlun Norðurlands eystra.
Það er byggt á svipuðum hugmyndum og Vinnuklúbb-
urinn í Reykjavík, og er fyrir bæði konur og karla.
Umsækjandi skal hafa menntun á sviði félagsvísinda eða
kennslufræði, s.s. náms- og starfsráðgjöf, félagsráðgjöf,
kennaramenntun, iðjuþjálfun, sálarfræði o.s.frv.
Hún/hann skal búa yfir fæmi í samskiptum, staðgóðri
þekkingu á íslensku samfélagi og reynslu af að starfa
með fullorðnu fólki.
Umsóknarfrestur er til 5. október og umsóknir skal senda
til Menntasmiðju kvenna, Glerárgötu 28, 600 Akureyri.
Nánari upplýsingar veitir verkefnisfreyja Menntasmiðj-
unnar í síma 462 7255 eða í gegnum netfang: mennta-
smiðjan@nett.is
segir Dickson um þessi strauma-
mót.
Þess vegna horfa menn áhuga-
samir á allar breytingar.
Heitari sjór
Straumurinn sem kemur frá Am-
eríkuströnd stefnir norður og
austur, fer framhjá Islandi og síð-
an upp með Noregi allt inn Ishaf-
ið, svo myndin sé einfölduð. Vís-
indamenn spyrja: getur verið að
meiri hnattrænn hiti skili sér með
þessu móti djúpt í norðurhöfin?
Að þessi straumur flytji „gróður-
húsaáhrifin" í formi varma inn í
Ishafíð og hiti það? Við vitum
hvað dómsdagsmenn segja: þá
bráðnar ísinn, straumakerfíð riðl-
ast, láglendi fer á kaf, mörg byggð
ból.
Hvað segja rannsóknir um haf-
strauminn norður og austur í ís-
haf?
Vestanvindakerfið sem rekur
strauminn norður og austur hefur
breyst og er nú mun kröftugra,
sem og straumurinn sjálfur og
með honum berst meiri úrkoma
og vindar sem hegða sér öðruvísi
en áður. Ismyndun á pólsvæðinu
er aðeins tveir þriðju af því sem
áður var. Sjórinn þar norður frá er
því hlýrri þegar hann kemur suð-
urúr aftur milli íslands og Græn-
lands.
Nýjustu mælingar (1996-7)
sýna að sjórinn sem kemur norð-
ur úr hafí er í raun hlýrri en áður,
hann streymir hægar og kalda
tungan í djúpum hafsins er
þynnri en áður. Þessar breytingar
komu all skyndilega fram eftir að
Iangt mælitímabil hafði sýnt allt
að því „leiðigjarna" einhæfni í
strauminum. Vísindamenn eru þó
Robert R. Dickson: Lýsir mikium
sveifium öfganna á milli síðan 1960
fram á síðari ár. En hvert stefnir?
varkárir þegar spurningin kemur:
er þetta vegna þess að gróður-
húsaáhrifin valda hnattrænni hit-
un? Þeir vita að þetta fyrirbrigði
er ekki óþekkt frá því fyrr á öld-
inni og breytingarnar gætu líka
verið vegna umhverfísbreytinga
sem einskorðast við norðurhvel,
en túlka ekki endilega hnattræna
stöðu eða breytingar.
Túlkuii
„Þetta er allt túlkun," segir Svend
Aage þegar hann er tekinn tali um
málið. Hann skýrir frá því að til
séu erlendir vísindamenn sem nú
telja að hlýindaskeiðið við ísland
hafí náð hámarki, og í hönd fari
tímabil sem svari til hafísáranna
eftir 1960. „Við höfum svo stutta
mælingaseríu," segir hann, og
bendir á að jöklafræðingar hafí
borkjarna frá fyrri öldum til að
rannsaka. Slíkir „kjarnar" úr haf-
inu standi ekki til boða! „Haf-
ffæðingar draga ekki stórar álykt-
anir,“ segir hann brosandi, en seg-
ir um leið að „stóru sveiflurnar" í
umhverfinu á norðurslóð hin síð-
ari ár séu vissulega óþekktar frá
fyrri tíð.
Vestanvindabeltið
Viðhjálmur Lúðvíksson bendir á
að því fyrr sem ítarlegar rann-
sóknir hefjist, því betra, því það
sem hái mönnum nokkuð nú sé
að eldri gögn séu fá. „Við erum að
horfa á aldarsveiflu, og innan
hennar áratugasveiflu“, það er
mjög erfitt að meta framlag
mannsins og mengunar til hita-
breytinga í því umhverfi sem við
erum nú, segir hann.