Dagur - 07.11.1998, Qupperneq 9

8-LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 1998
O^ur

LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 1998 - 9
FRÉTTASKÝRING
99
Aldrei
ferég
austur“
STEFÁNJÓN
HAFSTEIN
SKRIFAR
Hvers virði er náttúr-
an? Erhægtaðmeta
hana á vogarskálar
hyggðastefiau? FeUur
hún að arðsemisút-
reikningum fyrir virkj-
anir og stóriðjn? Það
hitnar í kolunum í um-
ræðunni.
Þorvaldur Jóhannsson fram-
kvæmdastjóri Sambands sveitarfé-
laga á Austurlandi sat við pallborð
á fundi ýmissa náttúruverndar-
samtaka á laugardag og sá sérstaka
ástæðu til að fagna áhuga fólks á
suð-vesturhorninu á atvinnulífi
fyrir austan. Kaldhæðnin Ieyndi
sér ekki. „Hvað eru margir hér inni
að austan, raunverulega að aust-
an?“ spurði hann. Hátt í þrjú
hundruð manns höfðu fyllt hátíða-
sal Háskóla íslands til að taka þátt
í og hlýða á umræður um náttúru-
vernd, umhverfismál og mjög
gagnrýnin sjónarmið á þau áform
að virkja norðan Vatnajökuls. Að-
eins örfáar hendur fóru á Ioft sem
svar við spurningu Þorvaldar.
Hann sá því sérstaka ástæðu til að
fagna því að fólk sem ekki vissi
mikið um málefni Austurlands
fyllti salinn. Málefni Austurlands
eru í hans huga fólksflótti, einhæft
atvinnulíf, framtíðarmöguleikar til
að Qölga fólki. Ekki heiðargæsir,
sendlingar, votlendi, jökulár og
ruðningar lengst uppi á heiðum
þar sem fáir hafa komið.
Skömmu síðar stóð upp ung
kona, ein af þeim sem hafði rétt
upp hönd, og sagði efnislega: Eg er
að austan og flutti hingað suður,
og ég mun sko ekki flytja til baka
aftur til að fara að vinna í álveri.
Það var Þorvarður Arnason frá
Siðfræðistofnun Háskólans sem
sagði að byggðarök væru ekki endi-
Iega hagræn rök, heldur tilfinn-
ingaleg. En það sama gilti um rök-
in fyrir því að vetja óbyggðir: eigi
tilfinningarök rétt á sér varðandi
byggðirnar hljóti þau að vera jafn-
rétthá til varnar hálendinu.
Náttúra - atviuna?
Nokkur náttúruverndarsamtök
boðuðu til málþings um síðustu
helgi sem „andófsfundar“ gegn
„lokuðum" kynningarfundi stjórn-
valda og Landsvirkjunar sem hald-
inn var fyrir austan í sumar. Upp-
leggið var að sönnu „náttúruvænt"
og sniðið að þörfum þeirra sem
vilja andæfa, gagnrýna eða eru nú
þegar algjörlega á móti fyrirhuguð-
um virkjunum norðan Vatnajökuls.
Þær eru sem kunnugt er mjög stór-
ar í sniðum, þtjár á teikniborðinu
sem munu gjörsamlega breyta
ásýnd Iandsins á þessum hluta há-
lendisins. „Græn ímynd Islands
mun hverfa í skollitað Eyjabakka-
lón“ er það stef sem flestir myndu
lfklega vilja kveða - þeir sem sóttu
þingið. En á milli voru miklir efa-
semdarmenn um ágæti þess að
friða landið fyrir virkjunum. Þor-
valdur var einn af þeim.
1 orðum hans kom mjög greini-
Iega fram sú eindregna afstaða að
byggðakjarnar á Austfjörðum eigi
sína síðustu von í virkjunum og ál-
veri sem sett yrði niður við Reyðar-
fjörð. Mál hans fékk stuðning hjá
Sigfúsi Jónssyni ráðgjafa sem vitn-
aði í skýrslu sem nýgerð er um
áhrif álvera: þau skapi mörg og eft-
irsótt störf, dragi að sér mikið
annars konar atvinnulíf, og bjóði
vel menntuðu starfsfólki há laun.
Það geti ferðaþjónustan til dæmis
ekki, það séu Iáglaunastörf og
mjög árstíðabundin.
A móti komu svo rök ferðafröm-
uða, t.d. Bjarnheiðar Hallsdóttur
og fleiri sem sögðu ímynd Islands
sem „hreint og óspillt ferðamanna-
land“ í hættu fyrir virkjunum og
orkufrekum mengandi iðnaði.
I heild má segja að „atvinnulífs-
rökin" - bæði með og á móti - hafi
verið einna verst studd í málflutn-
ingi á þinginu, enda til þess boðað
í öðrum tilgangi: að ræða „náttúru-
Iífsrök". Þorvaldur sagðist tilbúinn
að taka áhættuna af því að virkja -
hann væri nógu sannfærður um
ágæti stefnunnar fyrir Austfirði; í
máli hans endurspeglast örvænt-
ingin sem lýsir sér í orðunum „eina
vonin". Jafn sannfærðir voru þeir
sem eru á móti og segja möguleika
á mun fjölbreyttara atvinnulífi en
nú sé stundað, í sátt við Iandið;
byggðastefnan hafi einfaldlega
brugðist og því sé komin örvænting
í málið. Auður Sveinsdóttir og
fleiri vöruðu við því að endurtaka
virkjana- og stóriðjumistök ann-
arra. Þarna tala menn einfaldlega í
kross með staðhæfingum. Það var
helst Stefán Gíslason umhverfis-
fræðingur sem glímdi við þá þraut
með skipulögðum hætti að brúa
bilið á milli „atvinnulífsraka" og
„náttúrulífsraka“. Reyndar á for-
sendum hagspeki, með því að setja
verðmiða á náttúruna.
IJmhverfi er verðmætt
Stefán fór yfir í hagrænu rökin til
vamar víðemum. Hann rakti til að
byija með hvernig forgjöf Kyoto-
samningsins til Islands (svo ekki sé
talað um fáist hún aukin) myndi
gera Island að „gósenlandi" fyrir
Virkjanir norðan Vatnajðkuls munu gjörbreyta ásýnd víðerna. Hér er sýnt
áhrifasvæði þeirra. (Mynd úr Glettingi].
stóriðju. Kvótar íslands til að losa
gróðurhúsalofttegundir myndu
gera Island „samkeppnishæfara
með orku“. Island hefur til að
mynda leyfi til að auka útblástur
koltvísýrings um 10% miðað við
1990, meðan önnur lönd verða
langflest að draga verulega saman.
Stefán mat þessa forgjöf til 1-2
milljarða árlega í hreinum verð-
mætum.
En hann hélt áfram og leyfði sér
að draga í efa arðsemisútreikninga
orkuvera og virkjana vegna þess að
í stofnkostnaði þeirra er „um-
hverfiskostnaður" aldrei tekin
með.
Hann spurði: hvað kostar nátt-
úran? Fræðimenn hafa leitast við
að þróa aðferðir sem svara þessari
spurningu, sem markaðslögmál
framboðs og eftirspurnar eru ófær
um. Ragnar Árnason hagfræðipró-
fessor glímdi reyndar við það sama
á ráðstefnu Norður-Atlantshafs-
sjóðsins sem haldin var þessa
sömu helgi og safnast var saman í
Háskólanum. Ragnar rakti að eftir
því sem maðurinn gengi nær nátt-
úrunni yrði takmarkaðra „fram-
boð“ af henni, en með vaxandi
auðsæld manna ykist „eftirspum"
eftir því sem hann kallaði „náttúr-
uneyslu". Sem getur verið fólgin í
að njóta útsýnis, sem í raun enginn
„á“, en er verðmæt „vara“. Þeir
Ragnar og Stefán eru sammála um
að verðgildi náttúrunnar muni
aukast margfalt á næstu áratugum.
Stefán nefndi að með mengunar-
kvótum yrði óhjákvæmilegt að taka
þá með inn í rekstrarkostnað iðju-
vera. Sem þar með gerði hreina
náttúru „samkeppnishæfari" væri
beitt köldum efnahagslegum rök-
um. I erindi sínu sýndi Ragnar
með einföldum hætti að leiða
mætti rök fyrir því að miðað við 3%
hagvöxt árlega yrði umhverfi sem
metið er með gildinu einum í dag,
orðið samsvarandi gildinu 1.56
eftir tíu ár, og nærri tífalt verð-
mætara eftir 50 ár.
Stefán nefndi sem dæmi að
meta mætti náttúruna eftir þeim
leiðum að, 1) spyija hve miklu
menn vildu kosta til að vernda
hana, 2) spyija mætti hver væri
kostnaðurinn við að koma öllu í
samt horf síðar, 3) spyija mætti
hversu hátt umhverfislegt gildi
mætti verða til að framkvæmd yrði
óhagkvæm. Ragnar þræddi sig eft-
ir svipuðum slóða og sagði í sínu
erindi að væri um „óafturkræf"
spjöll að ræða væri enn meiri
ástæða til að vara við framkvæmd-
um og draga í efa arðsemisútreikn-
inga. Þeir væru hvort sem er tor-
tryggilegir á eigin forsendum til að
byija með. „Það er slagsíða gegn
umhverfismati" sagði Ragnar - og
átti við hið hagræna mat - vegna
þess að hefðbundnir útreikningar
taka ekki umhverfiskostnað með.
Pólitíska og efnahagslega kerfið
skapar ekki náttúrunni þá
málsvara sem aðrir hagsmunir
hafa.
unin eigi að fara í lögformlegt mat
hvað sem öðru Iíður, fengu talsvert
fyrir sinn snúð hjá Elínu. Hún
færði rök íyrir því að eigið mat
Landsvirkjunar væri ekki það sama
og lögformlegt mat þar sem for-
ræðið væri á hennar hendi, hags-
munirnir væru hennar, og samráð á
eigin valdi. Elín nefndi Iíka að for-
dæmi væru fyrir því frá Evrópu-
dómstólnum að svona framkvæmd-
ir ættu að fara í mat, hvað sem liði
undanþágum. Hún nefndi og að
slíkar undanþágur }xðu ekki leyfð-
ar eftir 1999. Þetta þýðir að fram-
kvæmdir sem búið var að leyfa áður
en Iög um umhverfismat tóku gildi
njóti ekki Iengur undanþágu frá
slíku mati.
tignarleg. Fyrir ófróðan áhuga-
mann er deilan um þetta svæði
merkilegri en ella vegna þess að
engin skýr víglína er um eitthvert
tiltekið náttúrufyrirbrigði. Þjórsár-
ver, Gullfoss og Dettifoss eru miklu
auðgreinanlegri „undur“. Gagnrýn-
inn áheyrandi spyr: hver segir að
gæsirnar geti ekki fundið annað
griðland? Það hefur næstum eng-
inn séð þessa fossa og gljúfur. Nóg
er af sendlingum út um allt. Svo
eru þessar tjarnir kannski misá-
hugaverðar....
Það sem stendur uppúr eftir
svona kynningu er að málið snýst
ekki um eina tiltekna dýrategund,
eða afmarkaðan álagablett; hér
eins og Fögruhverum var drekkt.
Nú eru breyttir tímar.
Uiahverfismat
A ráðstefnunni á laugardag kom
Elín Smáradóttir lögfræðingur hjá
Skipulagsstofnun reyndar inn á
hið lögformlega umhverfismat. A
Landsvirkjun (og ríkisstjórn) hefur
verið deilt fyrir að nýta sér undan-
þágu frá lögum um umhverfismat
vegna Fljótsdalsvirkjunar. Sú
virkjun fékk leyfi áður en lög um
umhverfismat tóku gildi. Náttúru-
verndarsinnar, sem telja að virkj-
Sendlingar og hreindýr
Náttúruverndarfólkið Iagði milda
áherslu á gildi þeirra svæða sem nú
á að sökkva undir Ión, umtuma
með virkjunum og mannvirkjum
þeim tengdum. Fuglalíf er fjöl-
breytt á Eyjabökkum, en þar er
mesta verðmætið kannski fólgið í
griðlandi heiðagæsa. Sýndar voru
forkunnarfagrar myndir af því
„náttúruundri" sem þúsundir
heiðagæsa í sárum eru. Það er
reyndar undur sem fáum gefst að
líta, því gæsin verður að fá að vera
f friði.
Skarphéðinn Þórisson lýsti því
hve mikið ásýnd landsins myndi
spillast við fyrirhugaðar fram-
kvæmdir, og hugsanlega myndu
hreindýr eiga erfiðar með björg við
tilteknar aðstæður. Þóra Ellen Þór-
hallsdóttir prófessor skýrði frá
miklum verðmætum í votlendinu
kringum Eyjabakka og hættu af
landeyðingu tækju vindar að bera
jökulleir úr lónunum út á öræfin.
Fossar eru ægifagrir á svæðinu.
Dimmugljúfur hrikaleg. Jöklasýn
Nógu rík?
Það kom í hlut fulltrúa Landsvirkj-
unar að veija það sem er líklega
ekki Landsvirkjunar að verja.
Stefría stjórnvalda er að flýta sér að
auka ríkidæmi þjóðarinnar, eins og
það er mælt með hefðbundnum
aðferðum. Landsvirkjun á að koma
skilgreindri auðlind í vasa þjóðar-
innar svo hún njóti efnahagsbata.
Þess vegna er grunntónninn í orð-
um Þorsteins Hilmarssonar upp-
Iýsingafulltrúa Landsvirkjunar ein-
hvern veginn þessi: ef þjóðin er
nógu rík til að sleppa þessu tæki-
færi til að auðgast - þá hún um
það. En hann og fleiri telja svo ekki
vera. A móti tefla menn svo annars
konar hugmyndum um auðævi og
mat á þeim. Þeir telja þjóðina alls
ekki svo ríka að hún hafi efni á að
fórna þessum auðævum - hvort
heldur þau eru mæld á tilfinninga-
legum eða hagrænum vogarskál-
um.
Stefán Gíslason: Stofnkostnaður við
virkjanir er vanmetinn ef umhverfis-
kostnaðurinn er ekki tekinn með.
stendur ekki slagur um „síðasta
geirfuglinrí' heldur þessa óljósu til-
finningu sem er „heildarupplifun“
af fáfömu svæði sem fáir þekkja af
eigin raun. Ef málið hefði komið
upp tíu árum fyrr hefði Fljótsdals-
virkjun líklega siglt hljóðlega í gegn
Rök ríka mannsms
Náttúruverndarrök eru rök ríka
mannsins. Eins og Ragnar Amason
benti á felst „verðmæti" umhverfis
f því að æ fleiri hafa æ meiri efni á
því að „neyta“ þessarar „vöru“.
Miðað við 3% hagvöxt margfaldast
verðmæti náttúrunnar. En miðað
við samdrátt f efnahagslífinu
minnkar gildi hennar samsvarandi
sé formúlan látin gilda. Þegar
„verðmæti náttúrunnar“ er metið
skiptir því meginmáli hver viðmið-
unarpunkturinn er. „Hagfræðingar
geta reiknað hvað sem er“ eins og
Stefán Gíslason orðaði það ráð-
stefnugestum til nokkurrar kátínu.
yUMFERÐAR
RÁÐ
Rauða Torgið
Stefnumót
Kynlif er gotX\
905-5000
BORGARBÍÓ KYNNIR
S<>m£Ihing /ll>(,lT
http://WWW.NET.IS/BORGARBIO
□□ 1 DOLBV J
D I G I T A L
EcreArtiic
D I G I T A L SOUMD SYSTEIV!
o
co
>
>

tískuverslun
Rauðarárstíg 1, sími 561 5077
í
:iii j iriiioiituhuií iiiu^'ioni
i Fc .. T • r r7.„ ♦ M . r t * ,-r .
o/U.r- li tt
o áll Iþ^LlítkiUil J * ^ l
'irrrjSl^-Jr'rií* r rI>At«vT ritrr I