Dagur - 27.03.1999, Qupperneq 7

LAUGARDAGUR 27. MARS 1999 - 7
RITS TJÓRNARSPJALL
Það eru heilu fyrirtækin sem sérhæfa sig í að safna persónuupplýsingum til að selja.
með nokkurs konar sjónvarpsvél-
um, sem komið var fyrir hvar-
vetna þar sem einstaklingurinn
fór um. Hann var undir stöðugri
gæslu og var líf hans ekki annað
en fangelsisvist, þar sem fylgst
var með öllum hans gerðum og
athöfnum. Þetta var þá hroll-
vekja framtíðarinnar.
Spádómurinn reyndist ekki
allskostar réttur, því það er ekki
ríkið sem er hið alsjáandi auga,
sem fylgist með hverri persónu,
heldur alþjóðlegt og stjórnlítið
kerfi, sem einstaklingarnir gefa
sig sjálfviljugir á vald. Enda er
það freistandi, því Netið hefur
gjörbreytt tölvuheiminum og
gert hann að nokkurs konar
einkaeign hundruða milljóna
manna vítt um veröld, sem sækja
í hann upplýsingar og fræðslu á
flestum sviðum þekkingarinnar.
Þar er líka að finna sora, sem
fæstir þykjast vilja vita af og aug-
lýsingaöldin lætur sitt ekki eftir
liggja, að leggja undir sig þetta
undratæki.
En þeir sem af ýmsum ástæð-
um setja persónuupplýsingar inn
á Netið eru berskjaldaðir iýrir að
hægt er að rannsaka sálir þeirra
og Iíkama, hjörtun og nýrun og
allt það, ef einhverjir sjá sér hag
í þvf. Kennitölur, krítarkorta-
númer, heimilisföng, skóstærð,
prófgráður, bókasmekkur og
hvert ferðast er og sitthvað fleira
getur veitt miklu nákvæmri upp-
lýsingar um viðkomandi, en
hann veit um sig sjálfur.
Það er þegar orðinn arðbær at-
vinnuvegur vestur í Ameríku og
áreiðanlega víðar, að safna upp-
lýsingum sem þessum, samkeyra
í gagnagrunna og selja. Einka-
tölvan og Netið eru svo til alveg
nýtt af nálinni og eiga eftir að
þróast mikið enn. En menn hafa
verið og eru grunlausir um að
þeir sækja ekki aðeins upplýs-
ingu í tölvuna sína, heldur veita
þeir einnig, viljandi eða óvilj-
andi, meiri upplýsingar um sjálfa
Per s ónuupplýsingar
eru eins og opinbók
Öldur rísa hátt þegar fjallað er
um gagnagrunn á sviði heilbrigð-
ismála og einkaleyfi Islenskrar
erfðagreiningar á samtengingum
ættfræði og heilbrigðisskýrslna
og hvaðeina sem að þessum mál-
um lýtur. Undirrituðum fer sem
sjálfsagt fleirum að ruglast í rím-
inu þegar lærðir menn á öllum
þeim mörgu sviðum sem umræð-
unni tengjst bera saman bækur
sínar og komast að þveröfugum
niðurstöðum. Satt best að segja
er umræðan ekki sérlega upp-
Iýsandi fyrir þann almúga sem
enn á þá kroppa sem verið er að
deila um og eru af ættum sem
rekja má í kirkjubókum.
Ymist er látið eins og að menn
séu að selja úr sér sálina og jafn-
vel sálir forfeðra og afkomenda í
kaupbæti, eða að engu skipti
hvar upplýsingar um erfðavísa og
sjúkrasögur Iiggja. Samt sýnast
allir á einu máli um að allar
þessar upplýsingar séu óborgan-
leg dýrmæti.
En það er á fleiri sviðum sem
upplýsingar og upplýsingakerfi
eru verðmæti og ekki síst per-
sónuupplýsingar. Þær er hægt að
fá og nóta með ýmsum hætti. I
síðasta tölublaði Newsweek er
grein um hvernig hægt er að ná
persónuupplýsingum á Netinu
um einstaklinga og samkeyra og
jafnvel selja. Með einföldu dæmi
er sýnt fram á að hægt er að fá
heildarmynd af einstaklingi,
aldri, útliti, smekk, siðum, venj-
um, skuldastöðu, hvort hann
hefur einhvern tímann lent í
vanskilum og fleira og fleira, að-
eins ef sá sami er farinn að versla
gegnum Netið.
Mikill áróður er rekinn fyrir
því að öll verslun og viðskipi fari
fram um Netið, og er sú þróun
komin talsvert áleiðis. Venjuleg
verslunarviðskipti eru ekki
dulkóðuð, né fjölmargt annað
sem um Netið fer og jafnvel þótt
svo sé eru slyngir og óprúttnir
kunnáttumenn seigir að komast
inn í flest það sem þá Iystir.
Sé haldið áfram með verslun-
arviðskiptin, þá er vel mögulegt
að ná ótrúlega miklum upplýs-
ingum um einstaklinga sem nota
Netið með því að samkeyra það
sem þeir láta fara frá sér og upp-
lýsinga sem krafist er af við-
komandi fyrirtækjum. Svona
upplýsingar kaupa svo önnur fyr-
irtæki og nota til að koma sinni
vöru eða þjónustu á framfæri,
t.d. með því að senda auglýsinga-
flóð inn á heimsíðu viðkomandi
eða hafa samband við hann með
öðrum hætti.
Þetta er kannski tiltölulega
saldaust dæmi um þær persónu-
upplýsingar sem safnað er á Net-
inu, en sýna á einfaldan hátt
hvernig upplýsingum er safnað,
þær samkeyrðar og eru þar með
orðnar verslunarvara.
Einkalif til sölu
Söfnun persónuupplýsinga fer
fram með ýmsum hætti. Það er
til dæmis hægt að safna saman
öllum þeim atriðum sem smellt
er á hjá þeim sem vafra um Net-
ið. Með samkeyrslu koma í ljós
öll hans áhugamál og hægt er að
gera sér grein fyrir persónuleika
hans, veikleika og/eða þekking-
arþorsta, á hvaða sviðum og hvað
hann kærir sig ekkert um að vita.
Það eru heilu fyrirtækin sem
sérhæfa sig í að safna persónu-
upplýsingum til að selja. Kaup-
endur eru af ýmsum toga, sem
og tilgangurínn með kaupum á
vitneskjunni. Margt af þessu er
ólöglegt, annað á gráu svæði laga
og réttar og sumt tiltölulega sak-
laust og lítið við því að segja.
Netið er allra eign og allra
gagn og eru kostir þess ótvíræðir.
En það leikur lausum hala og
hefur reynst erfitt að koma yfir
það brúklegri löggjöf, enda á það
sér hvorki landamæri né lögþing.
I ljós hefur komið hve menn
eru grandalausir að setja ýmsar
upplýsingar um eigin persónu og
hag inn á Netið og kemur senni-
legast sjaldnast að sök. Hins veg-
ar hefur verið sýnt fram á hvílík-
ur viðsjálsgripur Netið er þegar
gagnagrunnar eru samkeyrðir í
því skyni að safna sama sem
mestum persónuupplýsingum.
Þá fer að fara Iítið iyrir friðhelgi
einkalífsins.
Alsjáandi kerfi
Það fer að verða Iúin þula að
vitna í bók Orwells, 1984, um
hið alsjáandi auga Stóra bróður.
Þegar bókin var skrifuð var fram-
tíðarsýn höfundar sú, að ríkið
fylgdist með sérhveijum þegn
sig en þeir kæra sig um, ef þeir
vissu hvernig í pottinn er búið.
Um hvað er rifist?
Þrætumálin sem hér hafa staðið
um gagnagrunnsmálið á sviði
heilbrigðismála og öll þau félög
og samtök sem að þeim standa
eru kannski ekki annað en deilur
um keisarans skegg þegar upp er
staðið. Ef til vill verður ekki liðið
langt fram á næstu öld þegar
menn skilja um hvað var eigin-
lega verið að rífast og hvers
vegna.
Af hverju er það nánast sálu-
hjálparatriði, að ekki verði keyrð
saman sjúkrasögur og ættar-
tengsl og hvernig lítur nafnalaus
ættfræði út? Við erum á hraðferð
inn í tölvuheim, þar sem snill-
ingar munu dulkóða og aðrir
snillingar brjótast inn í lokuð
kerfi og svo geta þeir dulkóðað
hver ofan í annan á víxl.
En málið er það, að þegar í dag
gefa menn gífurlega miklar per-
sónulegar upplýsingar um sjálfa
sig inn í tölvukerfin án þess að
varast að hægt er að safna þeim
saman f gagnagrunna og nota í
góðum, illum eða meinlausum
tilgangi.