Dagur - 15.04.1999, Blaðsíða 3

FIMMTUDAGUR 15. APRÍL 1999 - 19

LIFIÐ I LANDINU
Vinsælasta leikskáldítala er
margritskoðað, eilífur stjóm-
arandstæðingur og potturinn
ogpannan í öllum sínum
uppfærslum. DarioFo verður
frumsýndurhjá LR á laugar-
daginn: Stjómleysingiferst
afslysfómm...
Það voru ekki allir á eitt sáttir þegar sú
tilkynning barst árið 1997 að ítalska leik-
skáldið Dario Fo hefði hlotið Nóbelsverð-
launin í bókmenntum. Bæði er ekki venj-
an að heiðra leikskáld með Nóbelnum,
aðeins fjórir leikritahöfundar hafa áður
hlotið hann, en einnig telja sumir örðugt
að skilja texta Darios ffá annarri leikhús-
iðju hans. Dario Fo hefur engan veginn
helgað sig ritstörfum því maðurinn leikur
iðulega aðalhlutverkin í uppfærslum sín-
um, leikstýrir þeim, hannar leikmynd og
búninga - og hefur jafnvel samið tónlist.
Aðalkvenhlutverkið er svo iðulega skipað
eiginkonunni, Fröncu Rame.
Arið 1970 stofnaði Fo Ieikhópinn
Kommúnuna (Le Commune), eftir að
toppar ítalska kommúnistaflokksins tóku
að gagnrýna hann fyrir að halda sig ekki
við kórrétta flokkslínu en hann hafði um
skeið lagt stéttabaráttunni lið og einkum
sýnt í félagsheimilum verkalýðsfélaga
flokksins. Það var á fyrsta leikári þessa
nýja hóps sem Ieikritið „Stjórnleysingi
ferst af slysförum" var sett upp en það
verður frumsýnt hjá Leikfélagi Reykjavík-
ur í Borgarleikhúsinu á laugardagskvöldið
í leikstjórn Hilmars Jónssonar.
Kynntist Fo í menntó
Halldóra Friðjónsdóttir þýðandi leikrits-
ins nam leikhúsfræði á Italíu og hefur
grúskað talsvert í Dario Fo. Hún kynntist
verkum hans fyrst sem menntaskólanemi
á Laugarvatni þegar hún tók þátt í upp-
færslu á 2 einþáttungum Darios árið
1979. Sama ár var verið að sýna Við borg-
um ekki, við borgum ekki hjá Alþýðuleik-
húsinu við miklar vinsældir en þegar
Stjómleysinginn var settur upp af sama
leikhópi tveimur árum síðar náði það ekki
jafn miklum vinsældum. „Og það er
kannski ekkert skrýtið,“ segir Halldóra.
„Þó svo að Við borgum ekki hafi líka haft
ákveðna tilvísun í raunverulega atburði
þá er meira af skemmtun í því. En í
Stjórnleysingjanum er beinlínis verið að
fjalla um ákveðinn atburð í ítölskum sam-
tíma.“
Ansi mikill predikari
Atburðurinn sem Halldóra vísar hér til er
dularfullt „banaslys" anarkistans og
ítalska járnbrautastarfsmannsins Pinelli á
meðan hann var í yfirheyrslu hjá ítölsku
Iögreglunni í Mílanó um 1970 en hann á
að hafa fleygt sér út um gluggann í miðj-
um yfirheyrslum. Pinelli þessi hafði verið
handtekinn vegna gruns um aðild að
sprengjutilræði í borginni en svo heppi-
lega vildi til að svipaður atburður hafði
átt sér stað í Bandaríkjunum árið 1921
þegar ítalskur innflytjandi „datt“ út um
glugga á 14. hæð aðalstöðva Iögreglunnar
í NewYork en rannsókn leiddi þá í ljós að
lögreglan hefði kastað manninum út.
Þegar Stjórnleysinginn var frumsýndur í
Mílanó kvaðst Dario vera að lrjalla um
bandaríska atburðinn en til að gera hann
raunverulegri fyrir áhorfendum hefði þótt
og í Stjórnleysingjanum eru t.d. tilvísanir
f Víetnamstrfðið og önnur pólitísk þrætu-
efni þess tíma. „Og er árið 1999 því orðið
dálítið gamaldags og þreytt," segir Hall-
dóra.
Margritskoðaður
Það er ekki að undra að Dario Fo skyldi
vekja styrr meðal ráðamanna meðan leik-
rit hans höfðu sem pólitískastar skírskot-
anir um og upp úr 1970. Ítalía logaði í
pólitískum átökum, sprengjutilræðum og
óróa á þessum tíma, segir Halldóra.
„Þetta var tími rauðu herdeildanna en
það kom síðar í ljós að rauðu herdeildirn-
ar áttu minnsta sök á öllum þessum
sprengjutilræðum, það voru yfirleitt fas-
istar. Það hefur líka komið í ljós að þetta
var tengt leyniþjónustubatteríi á vegum
ríkisins sem bandaríska leyniþjónustan
hjálpaði til við að koma upp.“ Leikritið
um stjórnleysingjann tók breytingum í
samræmi við atburðarásina í þjóðfélaginu
en það kom einmitt í ljós að hægri öfga-
menn hefðu staðið að baki morðinu á
stjórnleysingjanum Pinelli.
Vegna vinsælda hans og áhrifa á skoð-
anamyndun fólks hefur Dario í gegnum
tíðina verið ritskoðaður, reynt að hamla
gegn leikhússtarfsemi hans og var m.a.s.
handtekinn árið 1973. Var að vísu sleppt
tæpum sólarhring síðar vegna harðra
mótmæla fólks á götum úti. M.a. voru
gríðarvinsælir skemmtiþættir hans fyrir
ítalska ríkissjónvarpið ritskoðaðir svo
gaumgæfilega að heilu atriðin voru skorin
niður fyrir útsendingu. „Þetta er mjög
frumstætt þar eins og hér að það eru
pólitíkusar sem ráða öllu um rekstur út-
varpsins.11
„Hann vill meina að allir
klassískirhöfundarhafi nýtt
leikhúsið ípólitískum
tilgangi. “
Skemmta og upplýsa
„Þó að Dario Fo hafi verið að búa til pólit-
ískt leikhús þá er hans meginmarkmið
alltaf að skemmta fólki en vonandi að
upplýsa það á einhvern hátt í leiðinni."
- Hann talar einmitt um að leikhúsið
verði að taka afstöðu, er þá ekki dálítið öf-
ugsnúið að taka Stjómleysingjann upp
núna tæpum 30 árum eftir að það er
samið - það tekur varla mikla afstöðu hér
og nú { íslensku samfélagi?
„Ef ég hefði fengið að ráða þá hefði ég
stungið upp á að þau tækju eitthvað
nýrra verk því hann er búinn að vera að
skrifa Ieikrit á nánast á hveiju ári. Þótt
hann sé ekki eins mikill predikari og
hann var þá er hann samt alltaf að ljalla
um það sem er efst á baugi í samtíman-
um,“ segir Halldóra og vísar m.a. til þess
þegar hann frumsýndi Ieikrit um Stríð
fólksins f Chile rúmum mánuði eftir
valdarán Pinochets herforingja. Enda tel-
ur hann það ekki síður hlutverk leikhúss-
ins en stjórnmálamanna og fjölmiðla að
túlka atburði samtímans.
Dario Fo hefur einmitt skilgreint klass-
ísk verk svo að það séu þau verk sem ekki
sé ætlað að lifa heldur taki beinlínis fyrir
málefni og viðburði samtímans. Hann
vitnar m.a. til grísku leikskáldanna, Moli-
ere, Shakespeare máli sínu til stuðnings.
„Hann vill meina að allir klassískir höf-
undar sem hafi lifað fram á okkar tíma
hafi nýtt leikhúsið í pólitfskum tilgangi."
LÓA
Dario Fo, þessi sannfærði stjórnarandstæðingur sem aldrei sér vaidið öðruvísi en sem tæki til að
kúga minnimáttar, er rúmlega sjötugur en er enn virkur í ítölsku leikhúslífi. Margir furðuðu sig á því
að hann skyldi hljóta Nóbelinn árið 1997, m.a. var Páfagarður afar hneykslaður. „Efþað tíðkaðist
enn að bannfæra menn þá hefði hann svo sannarlega verið bannfærður."
Eggert Þorleifsson leikur brjálæðinginn sem hristir verulega upp í rannsókn lögreglunnar og af-
hjúpar blekkingarleikinn sem þar er í gangi. Aðrir leikarar eru Ari Matthíasson, Björn Ingi Hilmars-
son, Gísli Rúnar Jónsson, Halldór Gylfason og Halldóra Geirharðsdóttir.
rétt að færa hann til ítalsks samtíma og
til Mílanó. Hið sanna viðfangsefni duldist
þó engum.
I leikritinu kemur „brjálæðingur" inn á
lögreglustöð og segist vera með vottorð
upp á brjálsemina. Sjúkdómur hans ku
einkum felast í því að að hann hefur
maníu fyrir hlutverkum, segir Halldóra,
en hann bregður sér m.a. í hlutverk lög-
reglu, dómara og biskups. „I þessum
gervum þá fær hann þá sem voru að yfir-
heyra stjórnleysingjann, þegar hann flaug
út um gluggann, til þess að breyta öllum
sínum framburði." Og þannig tekst brjál-
æðingnum að afhjúpa blekkingarleik yfir-
valda.
„A þessu tímabili, sem af fræðingum
hefur verið kallað hið pólitíska leikhús
Dario Fo, þá er hann ansi mikill predik-
ari,“ segir Halldóra en í uppfærslunni hér
hefur pólitíkin talsvert verið skorin niður
og þykir henni það ekki undarlegt. A
þessum tíma var Dario afar mótfallinn
NATO og bandarískri heimsvaldastefnu
Lefldiúsið hefur
pólitCskt hlutverk