Alþýðublaðið - 10.02.1967, Síða 7

í apríl 1940 var tekið upp beint
samband milli íslands og Banda-
ríkjanna. Kom bandarískur ræð
ismaður, Bertil E. Kunibolm, til
Reykjavíkur, en Vilhjálmur Þór
varð ræðismaður íslands í New
York. í byrjun ágúst tók Thor
Thors við því starfi vestra. Þegar
í byrjun nóvember sendi hann
heim skýrslu um Monroekenning
una og benti þar á hugsanlega
vernd Bandaríkjanna íslandi til
handa vegna þess hættuástands,
sem hafði skapazt í Evrópu.
Á jólaföstu kallaði utanríkisráð
herra þjóðstjórnarinnar, Stefán Jó
hann Stefánsson, Kuniholm ræðis
mann á fund sinn í stjórnarráðs
húsið við Lækjartong. Bað Stefán
hann að kanna, hverjar undirtekt
ir það mundi fá í Washington, ef
Alþingi íslendinga bæði um vernd
Bandaríkjanna til handa landinu.
Kvaðst Stefán óttast, að landið
kynni að verða hernumið af Þjóð
verjum ef aðstaða Breta versnaði
enn.
Utanríkisráðherra Bandaríkj
anna, Cordell Hull, tók þessari
fyrirspuril af mestu varúð og lagði
fyrir Kuniholm að hvetja íslend
inga hvorki né letja að því er
snerti hugsanlega vernd. Hafa
blsndarískir sa/j(nfræðingar síðar
gagnrýnt Huil fyrir að taka ekki
á annan hátt undir þetta mál.
Nokkru eftir að Hull sendi svar
sitt hófust í Washington, með mik
illi leynd viðræður milli h'áítt-
settra brezkra og bandarískra her
foringja. Stóðu þær í tvo mán
uði, oig 27. marz var gengið frá
sameiginlegri hernaðaráætlun, er
kölluð var ,,ABC-1“. Þar var gert
ráð fyriir ;*ð Ba’ndaríkjamenn
tækju við vörnum íslSnds af Bret
um og var nefnt, að það kynni
að verða þegar í september 1941.
Fyrstu mánuði ársins 1941 héldu
þýzkir kafbátar og flugvélar uppi
vaxandi hernaði umhverfis ísland
og yfir því. Hinn 25. marz var
gefin út í Berlín yfirlýsing þess
efnis, að ísland væri á hernaðar
svæði. Þegar eftir fall Frakklands
sumarið áður hafði Erich Raeder
aðmíráll með^stuðningi Hermanns
Görings lagt mjög að Hitler að
l'áta hernema eyjar í Atlantshafi,
sérstaklega ísland og Azoreyjar,
til að hindra Bandaríkjamenn í að
ná þar yfirráðum. Var þýzku flota
stjórninni falið að gera áætlanir
um innrásina í ísland og henni
gefið dulnefnið „Icarus". Samkv.
dagbókum flötastjórnarinnar gaf
Raeder skýrslu um málið á fundi
með Hitler 20. júní 1940 í Wolfs-
schliucht. Hafði þá verið athugað
hvaða tími yrði hentugastúr og
hvar innrásarherinn skyldi iganga
á land á íslandi, en miklir erfið
leikar voru taldir á stöðúgum
| birgðaflutningum og mundi þurfa
| allan styrk flotans að baki innrás-
' inni.
í marz og apríl 1941 varð ástand
ið umhverfis íslend stöðuigt í-
skyggilegra. Skipatjón var mikið
og. erfiðleikar á flutningum til
landsins vaxandi. Fregnir b'árust
frá Noregi um liðssafnað Þjóð
verja, sem talið var að stefna ætti
gegn íslandi, og þýzkar flugvélar
voru tíðir gestir yfir landinu. Var
nú bandaríski tundurspillirinn Ni
black sendur í könnunarferð
til íslands og varpaði hann á
þeirri ferð djúpsprengjum á þýzk
an kafbát. Voru það fyrstu vopna
viðskipti Bandaríkjamanna og Þjóð
verja í styfrjöldinni. Um svipað
leyti reyndu Bretar að bæta að
stöðu sína á íslandi eftir megni,
gerðu í Hvalfirði bækistöð fyrir
Churchill
Hitler
Roosevelt
FYRIR NOKKRUM DÖGUM vakti Einar Olgeirs-
son máls á því í umræðum í Neðrideild Alþingis,
hvað gerzt hafi bak við tjöldin árið 1941, þegar her-
verndarsamingurinn var gerður við Bandaríkin og
amerískar landgönguliðasveitir komu til Reykjavíkur.
Minntist Einar á, að íslenzkur stúdent, sem stundar
nám í Ameríku, hafi skrifað prófritgerð um þetta efni
og notað bandarísk skjöl, sem nú hafa verið birt. Fyr-
ir fáum árum kom út hjá Almenna bókafélaginu rit-
ið „Stormar og stríð“ eftir Benedikt Gröndal. Þar er
kafli um þessa atburði. Er þar að vísu ekki stuðzt við
opinber 'skjöl, en margar aðrar heimildir. Frásögn
Benedikts af þessum atburðum birtist hérmeð í tveim
greinum til fróðleiks þeim, sem um þessi mál hug^a.
Thor Thors
fylgdarskip kaupskipalesta og
juku flugvallager.
" Fyrstu daga aprílmánaðar vann
Roosevelt forseti að heildaráætl
un um hjálp til Breta og sendi
hana til Churchills 10. apríl. Þar
var gert ráð fyrir, að Bandarikja
menn flyttu allmikið af birgðum
til Grænlands og íslands, en ekki
rætt um frekari afskipti á þeim
stöðum. Þó hlýtur forsetinn að
hafa rætt mun rheira um island
við ráðunauta sína þessa daga,
því að hann fól tveim nánustu
samstarfsmönnum sínum að hefja
viðræður við ræðismann íslands.
Var þá nýlokið samningum við
Henrik de Kauffmann sepdiherra
Dana, um bandaríska vernd Græn
lands.
Hinn 14. apríl gekk Thor Thors
á fund Sumnél Welles, sem þá var
aðstoðár-utanrikisráðherra Banda
ríkjanna. Síðdegis sama áag fóru
þeir saman til Hvíta hússins, þar
sm þeir hittu Hárry Hopkirís, einn
nánásta trúnaðarmann Roosevelts
forseta. Viðræður fóru fram í
sve’fnherbergi og skrifstofu Hopk
Hermann Jónasson
og stóðu yfir í þrjá stundarfjórð
unga. Lö^ðu Bandaríkjamenn
mikla áherzlu á, hve ástandið væri
alvarlegt. Var þarna rætt um að
senda sérfræðinga til viðræðna
um ýmis sameiginleg málefni.
Svo leynt fóru þessar viðræður
fram,. að sjálfur utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, Cordell Hull, og
sendiherra Breta, sem var Halifax
lávarður vissu ekki um þær fyrr
en löngu síðar. Er það eitt dæmi
um mikilVægi íslands í fram-
vindu styrjaldarinnar þetta vor,
að öll bandarísk og brezk afskipti
af landinu voru i höndúm Roose
velts og Churchills sjálfra.
Hinn 7. maí flutti Halifax banda
rísku stjórninni skýrslu þess efn
is, að hætta væri á innrás Þjóð-
verja í jsland.- Voru ráðamenn
í Washirrgton og þeirrar skoðtmar
að þéssi hætta væri alvarleg og yf
irvoíandi. Hitler hafði unnið mikla
sigra á Balkanskaga þetta vor og
Var þess nú beðið, hvert mundi
verða næsta skref hans. Töldu
márg'if^ að það ýrði innrás í Brei
íánd' og Um leið í ísland. Aðrif
Stefán Jóhann
töldu, að Þjóðverjar mundu sækja
yfir Spán, Gíbraltar og Norður
Afríku til Brasilíu, en gera um
Ieið innrás í ísland. Slík tangar
sókn með nýrri útrás kaí'bátaflot
ans i Atlantshaf hefði getað broJið
Breta á bak aftur. Telja ýmsir að
þarna hafi Hitlen komizt næst
sigri í styrjöldinni.
í Washington gerðu Roosevelt
forseti og ráðgjafar hans scr fulla
grein fyrir hinu hættulega ástandi
og höfðu mikinn hug á að veita
Bretum allan þann stuðniig, sem
þeir framast gátu. Hins vegar áttu
einangrunarsinnar fylgi að fagna
í landinu, og varð forseíinn að
gæta þess að stíga ekki: stærra
skref en þjóðin skildi og ; studdj.
Hann hefði helzt kosið öð láía
flotann fylgja skipalestum alla
leið til brezkra hafna, en þáð hefði
verið skilið sem bein stríðsyfirlýs
'I.
i»gi Var því leitað annarra ráða,
þeirra sem kæmu Bretum að mestu
gagni.
Þetta vor náðist enn nýr áfangi
á leið íslenziku þjíðarin'nar til
Framhald á 10. síðú.
10. febrúar 1967 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ J