Dagur - 03.06.1999, Síða 7

FIMMTUDAGUR 3. JÚNÍ 1999 - 7
Vagur.
PJÓÐMÁL
Hinn þríeini flokk-
ur niarkaðarins
ÞORSTEIN
ANTONSSON
SKRIFAR UM LÍFSGILDIN
- FYRSTA GREIN
Jöfnuður
Það þarf enga jafnaðarstefnu,
markaðurinn sér sjálfkrafa um
jöfnuð manna í milli. Hvernig?
Tröppugangurinn er þessi:
1) Flestir eru alltaf að spá í
hvað aðrir vilja.
2) Þeir sömu gera sér grein
fyrir að maður á allt sitt undir
annarra samþykki, neysluvarn-
ing, atvinnu, félagsskap, tilfinn-
ingar.
3) Til hliðsjónar um þessi at-
riði er haft almenningsálit sem
þessum málum stýri og þar með
verður að stjómanda.
4) Menn eru látnir gjalda þess
eða þeim umbunað fyrir hversu
trúir þjónar þeir eru þessu al-
menningsáliti. Því mati ræður
ekki þekking heldur tilfinning.
Við þessi býti temur hinn al-
menni maður sér framkomu sem
einkennist af kurteisi, alþýð-
leika, frjálslyndi, tillitssemi,
enda allt undir því komið að fá
ekki almenningálitið upp á móti
sér og missa þar með af velsæld-
inni.
Nær sósíalisma verður ekki
komist.
A kreppuárunum upp úr 1930
tókust á fyrri tíma siðferði og
markaðsþarfir með þessari af-
leiðingu sem nú hefur verið lýst
í stórum dráttum. Urlausn Þjóð-
verja við Kreppunni Miklu er öll-
um kunn. Bandaríkjamenn voru
síður en þeir og flestar aðrar
Evrópuþjóðir háðir fortíðinni á
þessum tíma eins og endranær.
Þeir tóku alvarlega úrræði breska
hagfræðingsins Maniard Keynes
við efnahagskreppum; úrræði
sem hlotið hafa vaxandi vinsæld-
ir og nú undir aldarlokin breið-
ast út um allar jarðir. Sístreymi
fjármagns er komið af stað með
„Börn eru ekki alin upp heima þóttþau búi þar. í staðinn eru þau upplýst
í skólum samkvæmt fræðum sem bera sama svipmót allstaðar."
opinberu framlagi
og svo haldið við
með auglýsingum
og öðrum mark-
aðshvetjandi að-
gerðum meðan
verið er að byggja
upp almenninga-
álit, markaðnum í
hag. Þessa úr-
lausn hafa íslend-
ingar tileinkað sér
tiltölulega seint,
nærri hálfri öld
eftir Marsjal-
hjálpina; fjár-
magn sem Banda-
ríkjamenn lögðu
öðrum þjóðum til
í þessu skyni og
þar á meðal Is-
lendingum. En
nú er svo komið
að myllur mark-
aðarins snúast
hérlendis, ekki
síður en í ná-
grannalöndun-
um, fyrir vestan-
vindi sem aldrei lægir - eins og
myllurnar mörgu á Jótlands-
strönd gera.
Það gekk hægt að kenna Is-
lendingum fræðin um sístreymi
fjármagnsins, einkum vegna
þess að heimsstríð og hernám
leysti íslensku þjóðina úr viðjum
kreppunnar utan frá og svalaði
efnahagslegum þörfum þjóðar-
innar lengi fram eftir öldinni án
þess að Islendingar þyrftu að
pæla að ráði í efnahagslögmál-
um. Auk þess var fram til síðustu
ára sterk hefð fyrir þvi að taka
ekki mark á almenningsáliti á Is-
landi.
A uppvaxtarárum mínum,
milli ‘50 og ‘70, var það eitt tal-
inn manndómur að brjóta af sér
hlekki almenningsviljans í nafni
einstaklingshyggju. Frá stríðs-
lokum og fram á áttunda áratug-
inn var það að láta stjórnast af
almenningsáliti talið jafngilda
því að láta fáráðling stjórna sér,
enda gerði enginn maður með
sjálfsvirðingu ráð fyrir upplýstu
almenningsáliti eins og nú hefur
alllengi verið talið sjálfsagt mál.
Orökstudd uppivöðslusemi ung-
lings þótti hæpin meðal jafn-
aldra fyrir það eitt hve stutt var í
milli „rebel without a cause" og
óumdeilanlegrar glæpa-
mennsku.
Vestræn Iýðræðisþjóðfélög
hafa nú, fyrir tilstilli hina áhrifa-
ríku kenninga um sístreymi fjár-
magnsins, rutt úr vegi hefð-
bundnum valdstuðlum, s.s.
kirkju, föðurvalds og yfirstéttar,
foreldravalds. I staðinn ríkir nú
allsherjarvald almenningsálits
fyrir þau rök ein að einhver verð-
ur, nú sem endranær, að ráð-
slaga og leiðsegja um þarfir fólks
jafnt sem annað. Fjölmiðlarnir
eru rödd þessa almenna vilja.
Þessum valdaaðila, almenningi
og framkvæmdaarmi hans, fjöl-
miðlum, hefur smám saman ver-
ið falið forræði flestra mann-
legra málefna í nútímasamfélagi.
Og þar með að upplýsa almenn-
ingsálit.
Þjóðmeim-
ing
Helstur munur
á mannlífinu
nú og áður,
sveitar- og
borgarlífs, er
sá að til sveita
bönnuðu sið-
irnir að láta
stjórnast af
frumþörfum
sínum, græðgi,
k y n h v ö t ,
drottnunar-
girni o.s.frv.,
eins og nú er
til siðs. I stað-
inn lifði venju-
legt, grandvart
bændafólk,
jafnvel það á
mölinni, sam-
kvæmt réttri
skikkan, kristi-
legu siðferði.
Það ól upp
börn sín af
strangleika
sem miðaðist við siðaboð kristn-
innar. Siðir en ekki mannfólk
sátu í fyrirrúmi, og enn síður
hópþarfir eins og nú er.
Borgaralegt sambýli snýst á
hinn bóginn einkum um réttinn
til að lifa eins og maður kemur
af skepnunni. Lifa fyrir áfergju
sína, ef manni býður á annað
borð svo viö að horfa. Láta skei-
ka að sköpuðu þótt skapgerð
manns hafi mótast í bernsku á
einn veg fremur en annan. I stað
mannræktar, sem fyrr á tíð mið-
aðist við hinn innri mann, reyn-
ist óþarft fyrir mann í markaðs-
þjóðfélaginu að gera upp við sig
önnur málefni en fjármál. I stað
sjálfsþekkingar kemur hann sér
upp verksviti, reglum sem ekki
hlíta rökum heldur markmiðum.
Engin þörf er talin á uppgjöri við
neitt annað en framleiðni eigin
fyrirtækis og afkastagetu eigin
skrokks. Engar réttlætingar þarf
fyrir siðakröfum, þarfirnar einar
ráða.
Við þessi bíti eru fjölskyldu-
málefnum komið á rabbstig
manna á meðal í stað þess að
gera upp slík mál á persónuleg-
um nótum. Menn kunna að hafa
gert upp við sig árekstrarefni
sögupersónu í vinsælli skáldsögu
eða leikriti en lifa engu að síður
heimafyrir við sama úrlausnar-
efni óafgreitt sína tíð. Og það
jafnvel þótt vandinn sé frá for-
eldrum.
Börn eru ekki alin upp heima
þótt þau búi þar. I staðinn eru
þau upplýst í skólum samkvæmt
fræðum sem bera sama svipmót
allstaðar. Þar eru vandamál
Ieyst, úrlausnarefni ráðin.
Heima fyrir læra börnin á hinn
bóginn að umbera kenjar for-
eldra sinna, tæpitungu þeirra,
jafnvel hræsni. Fremur en stóla
á foreldravald læra börnin að
treysta á dómstóla fjölmiðlanna
sem þjóna þó einkum þörfum
smáborgara fyrir sjálfsréttlæt-
ingu og öryggi.
Það að færast úr sveitamenn-
ingu yfir í borgarastétt merkir nú
eins og alltaf áður að segja skilið
við sjálfvirkan þriðja aðila fjöl-
skyldulífsins í sveitum sem kom-
inn er lengst aftur úr öldum og
kallast þjóðmenning. Þessi
þriðji aðili sér um að foreldrar
jafnt sem börn njóti stuðnings
þjóðsagna og ævintýra, máls-
hátta og annarra þjóðhátta við
að skilja sjálf sig og náungann.
Auk þess aðhalds sem siðvenjur
veita.
Þjóðmenningin var einnig
undirsett markaðslögmálin eins
og aðrar siðvenjur. Dæmi um
þessa þróun er greiðslur til rit-
höfunda í dag fyrir útlán á bók-
um þeirra af söfnum sem í hönd-
um einkarekstursins eru nú ein-
göngu miðaðar við vinsældir
bókanna en ekki eins og áður við
þjóðmenningarlegt gildi þeirra.
Með axlaypptingum, hörðum
hatti, teinóttum jakkafötum,
heildsalafrakka, var neftóbaks-
mennskunni vikið til hliðar og í
staðinn gengist við alræði frum-
þarfa manna. Því þjónar nú hinn
þríeini flokkur markaðarins.
Opinbert einkalíí
SOLA B. O CONNOR
AMERÍKU - ÍSLENDINGUR I
HEIMSÚKN Á ÍSLANDI
SKR/FAR
- Hvaða kennitölu ertu tneð?
spyr stúlkan í vídeóleigunni þeg-
ar ég reyni að leigja mér spólu á
reikning bróður míns, „hvers-
vegna“ spyr ég, og gruna undir
eins að hann hafi lagt bann við
að aðrir fjölskyldumeðlimir not-
uðu hans reikning og taki þar
með yfir einokunina sem hann
hefur á snælduáhorf. „Það bara
þarf' segir hún og gefur engar
frekari útskýringar, „en“ reyni
ég, „reikningurinn er á síma-
númeri og ég borga fyrirfram í
beinhörðum peningum“ (nú
þegar seðlar eru ekki lengur not-
aðir og allir alltaf með vasana
fulla af þungu ldinki). Hún horf-
ir á mig eins og hún hafi orðið
fyrir raflosti, „ha?“ „jú“ segi ég
„til hvers þarftu kennitölu?" „veit
það ekki alveg en það á að vera
þannig“ segir hún. Þá nenni ég
þessum leik ekki lengur og til-
kynni að ég hafi enga kennitölu
og ekkert \ið því að gera, hún
sættir sig við það en botnar ekki
neitt í neinu.
Sama sagan endurtekur sig í
sífellu: I bankanum „Kennitala?"
spyr gjaldkerinn snúðugt þegar
hún sér að ég hef skilið alla reit-
ina eftir auða, nema upphæð á
eyðublaðinu sem hún rétti mér
fyrst þegar ég reyndi að skipta
nokkrum erlendum peningaseðl-
um. „Til hvers" segi ég í vígahug,
„ég er ekki að taka út peninga,
ekkert að gera með neinn banka-
reikning og reyndar ekkert sem
neinum kemur við“. Hún skrúfar
sig upp í sætinu og spennir á mig
augun og tilkynnir: „það á alltaf
að vera kennitala". Eg gef mig
ekki svo auðveldlega enda vel
sjóuð í kennitöluheimtingum
„sýndu mér þá regluna í reglubók
bankans ef þú ert þá með ein-
hverja"! Hún lokar glugganum
með smelli og hverfur eitthvað á
bakvið, ég held hún sé að ráðgast
við sér æðri persónu og bíð um
stund, hún kemur aftur og skipt-
ir orðalaust erlendu seðlunum
mínum fyrir fslenska, en er svo
reið að ég verð dauðhrædd um að
hún geri einhverja vitleysu.
Ég fæ mér nýtt Vísakort og
þarna er „Kennitalan" í upplyft-
um gullstöfum beint á kortinu!!!!
„Afsakið“ segi ég „en ég vil fá
annað kort án kennitölu". Vísa-
fólkið í bankanum safnast sam-
an bakvið afgreiðsluborðið og
allir stara á mig þegjandi, loksins
heyrist „það er ekki hægt“. Ég
kann þennan leik, „hversvegna
ekki?!“ „Það á bara að vera“. Hjá
Rafmagnsveitunni, Pósti og
Síma, Hitaveitunni, alltaf sama
gamla svarið.
Ég get ekki séð neina ástæðu
til að gefa upp kennitölu nema
þegar um ráðningu og laun á
vinnustað er að ræða eða hugs-
anlega við sjúkrahúslegu. Veit
ekki til þess að það séu til nein
lög sem heimta að fylgst sé með
hverjum borgara í landinu; hvað
hver kaupir, snæðir, horfir á,
símtöi og jafnvel hvenær slökkt
er á leslampanum á kvöldin.
Hvert fara svo allar þessar upp-
lýsingar? Hvað er gert við þær?
Kannski ekkert enda ólíklegt að
nokkur hafi raunverulegan
áhuga á þessum smáatriðum.