Dagur - 30.10.1999, Qupperneq 7

Xfc^iir
LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1999 - 23
persónan virkaði vel á mig.
Það var oft tekist hressilega á
í samræðum um pólitík og
dægurmál. Ekki endilega þessir
menn, skáldin, en ýmsir sem
komu í heimsókn og voru ekki
sammála pabba í pólitík. Það
var meira um það þá en nú að
menn iðkuðu samræðulist.
Menn höfðu gaman af þvf að
vegast á í orðum, en þegar þeir
gátu ekki meira hlógu þeir og
slöppuðu af og skildu sem
bestu vinir.“
Pólitík og ættjarðarást
- Nú var faðir þinn sósíalisti,
varstu alinn upp við mikla-
verka lýðspó litík?
„Nei, ekkert sérstaklega. Eg
man eftir að hafa gengið með
föður mínum í kröfugöngu
ungur drengur og seinna rædd-
um við stundum um pólitík og
heimsmál. A þessum tíma voru
menn að velta því fyrir sér
hvort heimurinn yrði á valdi
nasista eða bandamanna. Eg
man eftir því að menn fylgdust
með því á landakorti hvar herir
bandamanna voru og nældu oft
prjónum í landakortið við stað-
setningu þeirra."
- Breyttust stjórnmálaskoðanir
föður þíns með árunum?
„Ekki svo mikið. Hann missti
trúna á Stalín, en stóð fast við
hugsjónir sfnar. Hann var
áfram sami sósíalistinn og jafn-
aðarmaðurinn. Hann var mikill
þjóðernissinni og varð fyrir
miklum vonbrigðum þegar her-
verndarsamningurinn var gerð-
ur, sem er ekkert óeðlilegt, þvf
tveimur árum áður hafði hann
staðið á Þingvöllum og flutt
hátíðarkvæði sitt „Land míns
föður". Hersetan var líka reið-
arslag fyrir mann sem var að
upplagi ungmennafélagsmaður
og ættjarðarvinur. Eg er viss
um að ef Rússar eða einhverjir
aðrir hefðu komið hingað í stað
Randaríkjamanna og Breta þá
hefði hann sömuleiðis barist
gegn þeim af oddi og egg.
Hann unni landi sínu mjög og
var einarður lýðveldissinni."
- Nú orti hann það fræga Ijóð
Sovét Island. Heldurðu að hann
hafi séð eftir því?
„Nei, það held ég ekki. Hins
vegar held ég að þcir sem eru
sífellt að klifa á þessum upp-
hafsorðum Ijóðsins og hafa
ekki lesið lengra, hafi ekki
þekkt föður minn nógu vel og
ekki þá tíma semvoru þegar
hann orti þetta ljóð. Það er ort
á kreppuárunum þegar örbirgð
blasti alls staðar við. Hann batt
miklar vonir við þær þjóðfé-
Iagslegu breytingar sem höfðu
orðið í Sovétríkjunum og trúði
að þær gætu orðið fyrirmynd
að meiri jöfnuði á milli manna.
En tfmarnir eru breyttir og ég
veit fullvel að það eru einhverj-
ir sem vildu gjarnan kalla föður
minn upp úr gröf sinni til að
benda honum á hvað varð um
drauminn. En þcssari spurn-
ingu er best að láta hann sjálf-
an svara og það gerði hann oft-
sinnis í lifanda lífi, meðal ann-
ars í sjónvarpsviðtali við
Matthías Johannescn stuttu
fyrir andlát sitt. Það verður
sýnt á myndhandi í Þjóðarhók-
hlöðunni í nóvembermánuði á
sýningu í tilefni af 100 ára af-
mæli hans.“
- Var eitthvert eitt Ijóð sem
faðir þinn var ánægðari með en
annað af þeim seth lutnn orti?
„Mér er ekki kunnugt um
það, en móðir mín hcfur sagt
mér, að hann hafi haft sérstakt
dálæti á kvæðinu Island. „Is-
Iand er hjarta mitt, rautt eins
og blessað blóð. Það brennur
eitt kveld í geislum og verður
þá ljóð“.“
- Hvað einkenndi föður þinn
öðru fremur sem mann?
„Hann var ákaflega sterkur
og magnaður persónuleiki.
Hann var mikill náttúruunn-
andi og hugsjónamaður. Hann
hafði ríka réttlætiskennd og
samúð með lítilmagnanum.
Hann gat verið hrókur alls
fagnaðar þegar menn komu
saman og var mjög skemmtileg-
ur í samræðum. Þannig eru
bestu minningar mínar um
hann.“
- Ideldurðu að hann hafi dáið
sáttur við lífsstarfið?
„Eg held það, já. A tímabili
átti hann í erfiðleikum með
ljóðagerðina og átti erfitt með
að finna sig. Honum fannst
rímaði skáldskapurinn kominn
í þrot en hann yfir-
vann þessa erfiðleika
með Sjödægru og
hann fékk líka mjög
góða dóma fyrir Ný
og nið. Eftir það held
ég að hann hafi verið
orðinn mjög sáttur
við sína ljóðagerð."
- Er eitthvað sem
þú vildir segja mér að
lokum um skáldskap
hans?
„Já, það er ein bók-
menntagrein sem
hann stundaði mikið,
en hefur ekki mikið
verið sinnt um að
koma á framfæri. Það
eru lausavísur hans.
Ég hef ákveðið að
safna eins miklu sam-
an af þeim og ég get
og bið þess vegna
fólk sem kann ein-
hverjar að senda mér
þær.“
Svanur Jóhannesson, sonur Jóhannesar úr Kötlum,
vinnur nú að söfnun á lausavísum föður síns.
„íIjóðum sinum erJó-
hannes sjaldan einn.
Hann er með fólkinu og
fólkið er með honum, “
segir Silja Aðalsteins-
dóttir um Ijóð Jóhann-
esar úr Kötlum.
Skáld sem
þróaðist með
tímanum
'aíiz,
ns& gis
<tsaatt\

nm n
I, X; |j|
*
OafcnKtttt ”
«»»******% r
'wmtm-■
ww
Ipm'
rtnmannmkttum9M»ti»i
;S08S8afiBnBII98aBH'
; u s u u sriíxti ma «§ *M* f
ttstnfu iili#«)lÍMtll»8r
tiautsB&umuuammaf
'iuusnzuuíisKiiUtt’
vl.u II*

j : f: :

* í ; 1 -
. 1« ■ *- ■ Æ

1
SstíS
Jóhannes með Silfurhestinn, sem hann hlaut fyrir Ijóðabók sína Ný og nið.
„Það sem mér finnst einkenna Jóhannes hvað
mest sem skáld er að hann lifir alltaf í sínum
tíma,“ segir Silja Aðalsteinsdóttir, þegar hún er
spurð hvað einkenni ljóðagerð Jóhannesar úr
Kötlum. Silja er vel kunnug Ijóðagerð Jóhann-
esar og það kom í hennar hlut að skrifa um
skáldið í fjórða bindi Bókmenntasögu Máls og
menningar sem væntanlega kemur út á næsta
ári.
„Jóhannes er yfirleitt ekki frumlegt skáld,
kemur ekki með glannalegar nýjungar heldur
er aðalsmerki hans hvernig hann þróast með
tímanum í hugmyndum og formi,“ segir Silja.
„En alveg frá fjórða áratugnum var hann rót-
tækur í skoöunum og trúði á að sósíalisminn
myndi sigra. Jóhannes varð alltaf að trúa á
framtíðina, annars gat hann ekki ort.“
Silja segir að sér finnist Jóhannes að mörgu
leyti vera hliðstæða Davíðs Stefánssonar.
„Báðir lifðu þeir Iengi og ortu lengi, voru mik-
ilvirkir og fundu til í stormum sinnar tíðar. En
tíminn fór að ýmsu leyti betur mcð Jóhannes.
Hann lifði lcngur en Davíð og slapp að mestu
við beiskjuskeiðið vegna þess að á síðustu
árum sínum varð hann vitni að uppsveiflu í
þjóðfélagslegri róttækni. Ég held að það hljóti
að hafa glatt hann. Það var ákaflega gott því
hann var góður maður og átti skilið að deyja
glaður.“
Silja segir að það verk Jóhannesar sem sér
þyki best sé einnig verkið sem hún þekki best,
Sóleyjarkvæði. „Ég er tiltölulega nýbúin að
lesa öll verk Jóhannesar og Sóleyjarkvæði kom
mér þægilegast á óvart. Þar finnst mér hann
hafa gert hlut sem er sjaldgæfur, ef ekki rót-
tækt frumlegur, að yrkja langan ljóðabálk und-
ir mörgum háttum með markvissum vísunum í
bókmenntir og sögu þjóðarinnar. Ljóðið er hart
og róttækt en líka undurfallegt og ljóðrænt.
Þetta er ótrúlega magnaður bálkur og vel gerð-
ur án þess að maður verði nokkurn tímann var
við rembing eða tilgerð. Eitt af því sem gerir
verkið lffvænlegt er að Jóhannes stillir sig um
að gera verkamanninn að hetju. Verkamaður-
inn bregst, rétt eins og bóndinn og sjómaður-
inn. Jóhannes stillir sig líka um að láta bálkinn
enda vel, hann endar á beiðni eða spurn.
Auðvitað er margt fleira sem Jóhannes hefur
gert vel og í nær öllum bókum hans eru ljóð
sem eru manni minnisstæð. Jóhannes er skáld
sem á auðvelt með að virkja tilfinningar les-
andans, enda er hann laginn við að sviðsetja
atburöi. Hann er hæfilega dramatískur í sínum
bestu Ijóðum og dregur mann inn í frásögnina.
Ljóð 20. aldar einkennast mjög af einsemd
mannsins, en í ljóðum sínum er Jóhannes
sjaldan einn. Ilann er með fólkinu og fólkið er
með honum.“