Dagur - 06.11.1999, Blaðsíða 7

U V
\ a n v
o v
X^ur
[ RfyTSTJÖRNARSPJALL
a «• t r> n \ i
LAUGARDAGUR 6. NÓVEMBER 1999 - 7
Markaðsvæðing
náttúruimar
Framur stjórnmálagarpur ferð-
aðist einu sinni um landið, boð-
aði til fjölda funda og spurði
stórt: Hver á Island? Sjálfur gat
hann ekki svarað spurningunni
og áreiðanlega enginn fundar-
manna og ekkert viðhlítandi svar
hefur enn fengist. Að minnsta
kosti eru uppi viðvarandi deilur
um eignarrétt á landinu og auð-
lindum þess, allt út að 200 mílna
lögsögunni, og jafnvel lengra.
Nútíminn þrástaglast á ein-
hverju sem fagurkerar, sem tekið
hafa sér einkaleyfi á smekk fyrir
landslagi, kalla náttúruperlur.
Þær eru orðnar svo margar og
víða, að varla er pláss fyrir annað
landslag eða náttúrufar sem ekki
flokkast undir allt perlutalið.
Það er sjálfgefið að svín eiga ekki
aðgang að perlurn.
Ef Hægt er að tala um að ein
þjóð húi í þessu landi, þá er
stundum verið að telja henni trú
um að hún eigi allar dýrmætu
náttúruperlurnar og fylgir þá
gjarnan með að þær séu ótæm-
andi auðlind, sem standa muni
undir hagsæld komandi kyn-
slóða. Þegar svona síbylja er end-
urtekin nógu oft og lengi fer
maður að trúa, og hver vill ekki
búa í óflekkuðu meyríki sjálfrar
náttúrunar, svo hverful og við-
sjárverð sem hún kann að vera.
Perlur til solu
I ljósi þess að náttúruperlurnar
eru þjóðareign og víðátturnar
norðan Vatnajökuls alþjóðaeign,
að sagt er, þá kemur það dálítið
spánsk fyrir sjónir þegar farið er
að falbjóða Kerið í Grímsnesi.
Ríkissjóður kvað vera reiðubúinn
að kaupa gíginn fyrir tiltekna
upphæð, sem þinglýstum eig-
endum þykir skammarlega lág.
Því er haldið uppboð á perlunni
og náttúruundrið sett út á al-
mennan samkeppnismarkað.
Svo er látið kvisast að Norðmenn
hafi augastað á Kerinu og bjóði
vel í. Þeir gerðu einnig tilboð í
Grímsey á sínum tíma og færði
Einar Þveræingur snjöll rök fyrir
því að varasamt væri fyrir fslend-
inga að selja útlendum mönnum
land sitt og kom í veg fyrir þá
landsölu.
Fjölmiðlar nefna ákveðnar
upphæðir sem perlueigendur
vilja fá fyrir náttúrusmíðina og
jafnframt að mörg tilboð berist.
Hreppur og ríki eiga svo for-
kaupsrétt og verða að greiða þá
upphæð sem hæst er boðin. A
einhvern hátt lyktar þessu nátt-
úruperlubraski og eigendur gígs-
ins geta farið að hyggja að fjár-
öfiunarleiðum til að hafa eitt-
hvað upp úr Ijárfestingunni. En
Kerið er friðlýst og má þar engu
um breyta. Það ér ekki einu sinni
hægt að nota pollinn undir fisk-
eldi. En þar er hægt að halda
popptónleika eins og dæmin
sanna, og fellur sú uppmögnun
hljóðanna ekki undir mengun.
En góður möguleiki er á að
girða Kerið af og selja aðgang,
rétt eins og gert er að náttúr-
unni, eða náttúruleysinu á súlu-
stöðum, þar sem eitthvað mark-
vert er að skoða. Með öflugri
girðingu er hægt að varna fólki
aðgang að Kerinu nema að
greiða að því aðgangseyri. Hvort
slík mannvirki heyra til náttúr-
spjalla verða ráð og nefndir að
skera úr um.
En eins og allir vita er landslag
lítils virði, nema hægt sé að
græða á því. Því hljóta þeir sem
bjóða í gíginn að sjá einhveija
fjáröflunarleið til að réttlæta
fjárfestinguna.
Aðgangseyrir að landi
Fleiri ætla sér að selja aðgang að
landinu en eigendur Kersins.
Fjárlagafrumvarpið fyrir næsta
ár gerir ráð fyrir að innheimtar
verði 1 5 milljónir króna sem að-
gangseyrir að friðlýstum svæð-
um. Ef þetta gengur eftir er eins
gott að ríkið eigi óskoraðan eign-
arrétt á því landi og þeim nátt-
úruundrum sem aðgangur er
seldur að. Nema þá að þeir sem
eiga perlur, eins og Kerið, greiði
skemmtanaskatt af þeim að-
gangseyri sem þeir innheimta.
Það kom fram í viðtali sem
Dagur átti við ferðamálastjóra
ríkisins, að hann hafði allt á
hornum sér varðandi aðgangs-
eyri að sérstæðri náttúru. Þannig
sagði hann að aldrei kæmi til
greina að selja aðgang að Þing-
völlum, né öðrum náttúruperl-
um. Hins vegar benti hann á að
hægt væri að ná þessu smáræði
inn með þjónustugjöldum og
nefndi bílastæði.
Það er í sjálfu sér vel til fund-
ið að leggja Þingvelli og nánasta
umhverfi undir malbikuð bíla-
stæðaflæmi. Það brýtur náttúr-
lega ekki í bága við viðkvæmt
fegurðarskyn og hárfína tilfinn-
ingu fagurkeranna sem ávallt eru
að heimta „ósnortna" náttúru, og
sem allra mest af henni. Fólks-
bílastæði á Þingvöllum og troðn-
ingar fýrir fjallabíla og jeppatröll
um fjöll og hijóstur er krafa
þeirra sem unna náttúruperlum,
því lítið er í þær varið ef útvaldir
hafa ekki góðan aðgang að þeim.
Gúrú ferðamála ber hag
skemmtiferðafólks fyrir bijósti,
eins og vera ber. Hann telur frá-
leitt, að taka fé fyrir að leyfa fólki
að skoða náttúruundur. Þau eiga
að vera öllum firjás og frí.
Hins vegar eru ferðamálafröm-
uðir á einu máli um, að náttúra
Islands sé tekjulind sem eðlilegt
sé að nýta. Það er talað um
skipulag ferðamála sem iðnað og
ekki skortir á brýningar um að
hlú að atvinnuveginum, sem er
ört vaxandi og verður mesta auð-
lind þjóðanna á næstu þúsöld.
Eiiikarekinn náttúra
Hér sýnist spurningin aðeins
vera sú, hver á að græða á nátt-
úruperlunum og með hvaða
hætti? Svo sýnist sem það eigi
eingöngu að vera eigendur farar-
tækja, sérfróðir um atvinnuveg-
inn og þeir sem selja mat og skjól
út um hvipp og hvapp. A þann
hátt er öll náttúran til sölu og
það sem betra er, hún er einka-
rekin. Það er ekki nema ferða-
málastjóri sjálfur sem er ríkisrek-
inn.
Deilurnar um rjýtingu lands og
landsgæða tekur á sig ýmsar
furðumyndir, eins og náttúran
sjálf þegar vel liggur á henni.
Það er rifist um almenninga,
þjóðlendur og svo alla þá miklu
náttúru sem er í einkaeign. Hver
á Hveravelli og afnotaréttinn
þar, sem ekki er annar en sá að
fá að sinna ferðafólki gegn gjaldi,
er ágreiningsefni. Landamerkja-
deilur hafa eybyggjar stundað
alla þá þúsöld sem senn er á
enda og mun endast fram eftir
næstu, að minnsta kosti til að
byrja með.
Virkjunarréttur fallvatna og
hvera er umdeilanlegur og enda-
laust er japlið um hvort landeig-
endur fá sanngjarnt verð fyrir
það land sem vegir og raflínur
eru lagðar yfir. Aðgangur er seld-
ur að veiðilendum og að ám og
vötnum og þykir engum mikið,
nema auðvitað verðið sem sett er
upp fyrir þá skemmtun.
Enginn gengur að því grufl-
andi, að náttúra Islands er gull-
náma sem hægt er að ganga í og
sækja sér hnefa þegar vel er að
málum staðið. Hins vegar er það
álitamál með hvaða hætti á að
sækja auðinn í greipar náttúr-
unnar, svo að gripið sé til sjó-
mannadagsmálsins.
Að halda og sleppa
Hatrammir flokkadrættir eru um
hvort virkja megi ár að baki
Vatnajökuls. Þar er tckist á um
hverjir og hvernig á að þéna á
landinu þar. Ef árnar á þessu fá-
séða landi verða nýttar til orku-
framleiðslu verður ekkert gaman
að aka þar um eða hossa sér um
það á hrossum. Ferðabransinn
sér engan gróðaveg af landinu
verði náttúra þess nýtt til orku-
framleiðslu. Þeir sem heimta
virkjanir telja aftur á móti, að
uppistöðulón og einhver breyt-
ing á árfarvegum eigi ekki að
koma í veg fyrir að líka verði
hægt að græða á svæðinu með
því að flytja ferðamenn um það.
Fylkingarnar sem þarna deila
eru í raun ekki að þrasa um ann-
að en hvernig hagkvæmast verð-
ur að nýta náttúruna til að auðg-
ast á henni og hve lengi, því eðli-
lega á hún að vera sjálfbær, eins
og aðrar auðsuppsprettur nútím-
ans.
Það er síðan matsatriði hvort
stíflur og vegir spilla ósnortinni
náttúrunni að jöklabaki meira en
íjöldaflutningar á túristum á bíl-
um og hrossum. Hrosshófar eru
ekki sérlega náttúruvænir á
mörkum auðnar og viðkvæms
gróðurlendis. Það er einnig
óreynt hvernig gæsir í sárum
taka þeim ferðamannastraumi,
sem á eftir að aukast og marg-
faldast ef mark er takandi á orð-
um þeirra sem halda að „ósnort-
in" náttúra og túristamergð fari
saman.
Það er alltaf erfitt að halda og
sleppa samtímis þótt alltaf sé
verið að gera tilraunir í þá átt.
Nú eiga flestir atvinnuvegir og
sitthvað fleira að vera sjálfbært,
sem vonandi er ekki mikill mis-
skilniningur að halda að þýði
það, ekki eyðist af því sem af er
tekið. Hvort vatnsaflsvirkjun er
sjálfbær eða ekki fer sjálfsagt eft-
ir því hvernig fyrirbærið er skil-
greint og sama er að segja um
hvort ósnortin náttúra heldur
áfram að vera ósnortin eftir að
ferðamannaflaumi er veitt á
hana.
Skattfdðindi
Eignarhald á landi og nýting
gæða þess heldur áfram að vera
álitamál, að minnsta kosti á
meðan eitthvað er á henni að
græða. Hvort Kerið í Grímsnesi
er í eigu einhverrar familíu fyrir
austan fjall eða olíugreifa í
Stavangri kemur fæstum við.
Jarðir og lendur eru til sölu ef
nóg er borgað og ef ríkið þykist
eiga eitthvað fyrir hönd þjóðar-
innar er hægur vandinn að rffa
kjaft og bera brigður á eignarrétt
hins opinbera og benda á þau
staðföstu trúarbrögð Iands-
manna gegnum tíðina, að eign-
arréttur á Iandi sé heilagur og
honum eiga að fylgja margvísleg
skattafríðindi miðað við aðrar
eignir.
- Hver á landið? hrópaði Jón
Baldvin út í tómið hér um árið
og var engu nær eftir hringferð
sína um spurningarmerkið. Enn
er enginn neinu nær um þennan
eignarrétt, en hitt er víst þegar
þetta er skrifað af Norðmenn
eiga kost á því að eignast Kerið
ef þeir tíma að borga sómasam-
lega f)TÍr það.
Sama er að segja um alla aðra
parta ættjarðarinnar, sem skráðir
eru í þinglýsingarbækur sem
einkaeign. Því er von að eigna-
fólki sé illa við þjóðlendur og öll
afskipti opinberra stofnana af
gróðavænlegri nýtingu náttúr-
unnar.