Dagur - 12.08.2000, Blaðsíða 9

X^ir
LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 2000 - 25
Uotinen, sem stýrir Finnska
þjóðarballettinum og er eitt af
stóru nöfnunum í nútímadansi í
dag. En hann er líka maður sem
fær miklu fleiri tilboð en hann
getur tekið og mikilvægt að vera
vel undir fund með slíkum
mönnum búinn. Það er ekki nóg
að plata þá með bréfum og því
fórum við Kjartan til Finnlands
með geisladiskinn."
Þegar Jorma hafði líka bitið á
agnið fóru hlutirnir að gerast
hratt. Bæði hann og Leif eru
finnskir og því þurfti að finna
norskum listamönnum stað í
verkefninu. „Við fengum norsk-
an leikmyndateiknara, Iú'istinu
Bredal, mjög flinka konu sem
hefur unnið mikið í óperum,
ekki aðeins í Noregi heldur
einnig á alþjóðlegum vettvangi.
Þegar hún var komin inn þurfti
næst að fá sinfóníuhljómsveit-
irnar í hverri borg til að taka
þátt.“ Það virðist aðeins hafa
verið formsatriði en hljómsveit-
irnar eru einu þátttakendurnir í
uppfærslunni sem ekki flytjast á
milli borga. „Það er fyrst og
fremst praktískt atriði að hafa
þrjár 100 manna hljómsveitir
hverja á sínum stað þó okkur
finnist um leið gaman að fá
þessar þrjár stóru hljómsveitir,
Sinfóníuhljómsveit Islands og
Fílharmóníusveitir Bergen og
Helsinki, til að flytja verkið. Það
felst laumulegur Islandsáróður
í því að láta hljómsveitirnar
kynnast verki Jóns Leifs og þar
með taka það á sínar verkefna-
skrár. En hitt, að flytja eina
hljómsveit á milli borga, hefði
verið brjálæðislega dýrt.“
íslenski dansflokkurinn og
Loftur Erlingsson ein-
söngvari eru því fulltrúar
Islands í ffutningi verks-
ins í hinum borgunum.
„Upphaflega er gert ráð
fyrir einum leikara sem
les texta, næstum beint
upp úr Eddu, en honum
er sleppt af því ekki þótti
þörf á því. Þetta þýðir að
enginn texti er í verkinu
því kórinn syngur engan
texta." Og gaman að geta
þess í framhaldinu að
Baldur er nefnd fyrsta
ópera tónbókmenntanna
án orða í heimsmetabók
Guinness. Það er hins
vegar talsvert algengt
með nútímaóperur og
því hægt að bæta við
enn einni skrautfjöður
framsýni í barm Jóns Leifs.
Von á gagnrýnendum
að utan
Þórunn segist ekki vita með vissu
hvenær menn fóru að átta sig á
hve nútfmalegt verk Baldur er.
„Það var áreiðanlega ekki strax
því verkið hefur ekld verið skoðað
fyrir alvöru, með það í huga að
gera úr því sýningu, fyrr en núna
á seinni árum. Verkið er líka það
umfangsmikið að sérstakt tilefni
þarf til að setja það upp og því má
fastlega reikna með að það verði
ekki endurtekið í bráð.“ Það skýr-
ir að hluta til hve mikla athygli
sýningin hefur þegar fengið utan
Norðurlandanna, þar sem erlend-
ir dans- og tónlistargagnrýnendur
hafa boðað komu sína á frumsýn-
inguna. „Þetta fólk fylgist með því
sem er að gerast og lætur ekki
framhjá sér fara viðburð á borð
við frumsýningu á nýju dansverki
eftir Jorma eða frumflutning á
nútimaverki undir stjórn Leifs
Segestams."
Þórunn vill ekki fara út í nánar
útskýringar á sjálfu verkinu, hvað
þá trúarbragðaskýringar, en bend-
ir á að Baldur tengist óbeint bæði
kristnihátíð og landafundahátíð-
inni, og því gaman að flytja það á
þessu mikla ári. „Verkið fjallar
ekki aðeins um Baldur, ást hans
og Nönnu og grimmd Loka, held-
ur líka um upphaf og endalok
mannkyns eins og sagt er frá
þeim í Völuspá og síðar þegar
jörð fæðist að nýju. Verkið er að
því leytinu tímamótaverk. Það
hefur líka verið sagt að Baldur
hinn hvíti ás sé eins konar krists-
mynd eða forkristin ímynd, því
hann er sá sem ekki er illur og
fyrirgefur. Af því leiðir gríðarleg
átök milli góðs og ills, en líka
rómantík og fegurð. Það eru því í
verkin gríðarlegar andstæður og
mjög skýr saga, sem ekki þarfn-
ast útskýringa."
Ahrifamikil tónlist og mögnuð
saga kalla á sterka sviðsmynd.
„Hún verður að hluta til búin til
úr risastórum ísþríhyrningum
umluktum eldi aftast á sviðinu
og er studd mjög stórum ljósa-
búnaði sem við leigjum erlendis
frá.“ Allt kallar þetta á tæknilega
flóknar úrlausnir. „Það er stór
hópur af útlendingum hér að
setja upp sviðið með Islending-
unum sem hafa allir lagst á eitt
við að aðstoða okkur við þessa
stóru uppsetningu. Má t.d. geta
þess að Leikfélag Reykjavíkur
hefur lagt Borgarleikhúsið alfar-
ið undir sýninguna síðustu vikur
og kunnum við þeim miklar
þakkir fyrir. Það er því óhætt að
segja að sýningin sé stór í snið-
um að öllu leyti.“ Umfangið er
ekki aðeins hið sýnilega, en það
sem blasa mun við gestum á
föstudaginn er svið sem nær yfir
allt gólfið í Laugardagshöllinni.
„Það þarf að gera mikið fyrir
Það gefur auga leið að einhver
verður að halda utan um jafn fyr-
irhafna mikla uppfærslu og hefur
það verið hlutverk Sigmundar
Arnar Arngrímssonar „Hann fer
héðan til allra hinna borganna,
þar sem setja þarf sviðið upp aft-
ur,“ segir Þórunn. Að ýmsu þarf
að huga og hefur ísinn meðal
annars verið stórt spurninga-
merki." Við höfum verið að gera
tilraunir með ísinn og þá
skemmdist einn í jarðskjálftun-
um. Núna er spurning hvort
senda eigi ísmótin út og að þar
verði fryst aftur, eða hvort betra
sé að flytja ísinn út í frystigám-
um. Verið getur að það borgi sig
því það tekur þrjár vikur að frysta
hann í nógu miklum kulda til að
hann bráðni sem minnst á svið-
inu. Hann er næstum eins og
borgarískjaki.“
Það er ekki algengt að þrjár
borgir vinni saman að slíkri sýn-
ingu og enn óvenjulegra að þrjár
sinfóiníuhljómsveitir frumflytji
nær samtímis sama verkið hver á
sínum stað. Slíkt hefur aldrei
áður verið gert á Norðurlöndun-
um enda hlaut verkefnið stærsta
styrk sem Norræni menningar-
sjóðurinn hefur nokkurntíma
veitt einu verkefni. „Það var
grundvallaratriði að fá þann styrk.
Oðruvísi hefði þetta aldrei verið
hægt,“ segir Þórunn. „Síðar komu
inn f dæmið stórir styrktaraðilar
eins og Norræni fjárfestingabank-
inn og Islandsbanki-FBA. Heild-
arkostnaðurinn við uppfærsluna
er 80 milljónir króna og við borg-
um innan við 1/4 af því. Við
sleppum mjög vel enda vinnum
við eftir strangri Ijárhagsætlun.
Við gerum samninga við hvern
Laugardalshöllina til að þetta sé
hægt. Gólfið er undirlagt og því
ekki mörg sæti þar, en síðan
byggjum við upp áhorfenda-
bekkina þannig að allir eiga að
sjá vel.“
Einstakt tækifæri fyrir alla
Þrátt fyrir allt umstangið er ekki
hægt að hafa nerna tvær sýningar
á Baldri í Reykjavík sama dag, en
verkið tekur klukkutíma og tíu
mínútur í flutningi. „Við náum
inn mjög miklum fjölda á einum
degi. Það hefði verið mjög flókið
því sýningin fer líka til Bergen og
Helsinki. Leikmyndin verður tek-
in niður strax um nóttina og
keyrð austur á land í skip. Það fer
fólk með henni alla leið til Nor-
ges og þegar hún kemur þangað
tekur við henni bíll og keyrir til
Bergen. Þar verður sýningin viku
seinna í Grieghallen, stórri og
glæsilegri tónlistarhöll. I Helsinki
er jafnvel enn stærra hús en þar
er löngu uppselt. Við erum sann-
færð um að við fyllum Laugar-
dalshöllina því miðasala hefur
gengið afar vel.“ Þeir sem ekki
hafa tekið við sér ennþá ættu sem
sagt að geta náð í miða á næstu
dögum, en þeir eru hreint ekki á
óyfirstíganlegu verði.
einasta mann fyrirfram sem þýðir
að Menningarborgin greiðir enga
reikninga og enga yfirvinnu og
hefur reyndar aldrei gert. Þetta
kemur í veg fyrir að hún verði
með hala á eftir sér þegar henni
lýkur um áramótin og hún lokar
öllum bankareikningum.
En það er líka vert að taka það
fram að Sinfóníuhljómsveit Is-
lands og Islenski dansflokkurinn
koma inn í verkefnið á eigin for-
sendum en báðar þessar lista-
stofnanir eru í mikilli uppsveifiu.
Þetta kemur inn f þeirra sumar-
leyfistíma, sem hefur verið hnik-
að til og er því hluti af þeirra
verkefnaskrá fyrir árið. Þau líta
svo á að þetta sé einstakt tækifæri
enda aldrei verið hægt að ráðast í
neitt þessu líkt nema út af menn-
ingarborgartitlinum. Hann veitir
þér aðgang að fjármagni sem þú
hefur ekld ella. Fyrir okkur er
ekki aðeins gríðarlega gaman að
fara út í svona stórvirki heldur
líka að Island skuli yfirleitt eiga
svona verk. Það eitt er alveg stór-
kostlegt og eiginlega er eins og
Baldur hafi verið saminn fyrir
þetta tilefni." Eða Reykjavík verið
gerð að menningarborg sérstak-
lega fvrir hann.
MEÓ.
Jorma Uotinen á æfingu með Islenska dansflokknum. mynd: teitur.
Raunverulegt
samstarf
Stjórnandi Finnska
þjóðarballettsins, Jorma
Uotinen, var fenginn til
að skrifa dansverk fýrir
Baldur, tónlistina sem
Jón Leifs sá alltaf fýrir
sér sem ballett. Jorma
er frumkvöðull f nútíma-
dansi í Finnlandi og hef-
ur samið verk fýrir
dansflokka í flestum
löndum Evrópu.
- Hvað varð til þess uð þií sam-
þykktir að taka aö þér að semja
dansfyrir Baldur?
„Þegar Þórunn Sigurðardóttir
og Kjartan Ragnarsson komu til
Finnlands að hitta mig og spyrja
hvort ég vildi taka þetta að mér
var ég fyrst undrandi á að þau
skildu leita til mín. Þegar ég
spurði hvers vegna þau vildu fá
mig sagðist Kjartan hafa séð
uppfærslu sem ég hafði gert á
Kalevala. Þeim fyndist ég því
vera sá danshöfundur á Norður-
löndunum sem ætti að taka
þetta að sér. Eg vissi ekkert um
Baldur og þekkti ekki tónlistina,
en þau létu mig fá geisadisk og
eftir að hafa hlutað á hann tók
ég ákvörðun.
Það skipti líka máli að ég hef
áður unnið með Islenska dans-
flokknum, sem hefur eitt af
mínum verkum, Night, á sinni
efnisskrá. Eg var mjög hrifinn af
þeirri sýningu og það átti sinn
þátt í að ég var til i þetta. Síðan
finnst mér Iíka raunverulegt
samstarf eins og þetta mjög
áhugavert, en ég tók með mér
þrjá sólódansara frá Finnlandi
til að taka þátt í sýningunni. Eg
kalla það raunverulegt samstarf
að Iáta dansara frá tveimur
dansflokkum taka þátt í sömu
sýningunni, en Iíka að sýningin
skuli verða sett upp hér, í
Helsinki og Bergen. Eg hafði
því nokkrar góðar ástæður til að
samþykkja."
- Idvemig ndlgaðistu sköpun
dansverksins?
„Eg byrjaði á að hlusta á tón-
listina og síðan vann ég með
hana og möguleikana sem hún
býr yfir fyrir mig til að skapa
hreyfingu. Tónlistin hefur sitt
eigið mikilvægi í sýningunni,
sem sjálfstætt listaverk, en það
var upphaflega gert ráð fyrir að
hún væri flutt með dansverki.
Jón Leifs útskýrir nákvæmlega í
nótunum hvað hann sér fyrir sér
með tónlistinni. Eg fylgi því þó
ekki bókstaflega eftir."
- Lýsa tónskdld oft dansi með
verkum sínum d þann hált sem
Jón gerir?
„Þær eru yfirleitt ekki svona
nákvæmar, en tónskáld sem
skrifar fyrir ballett hlýtur alltaf
að hafa einhverja slíkar hug-
myndir. En jafnvel þó tónskáldið
sé með myndir í huganum er
það danshöfundarins að semja
sjálft verkið."
- Hvernig gerir danshöfundur
slík verk að stnu eigin?
„Ég fylgi mínum eigin hug-
myndum, tjáningaraðferðum og
stíl. Ég hef þrjár aðalpersónur
sem eru Baldur, Loki og Nanna
og byggi verkið upp í kringum
samskipti þeirra. Ég fylgi nótun-
um upp að vissu marki, til
dæmis er fyrsti þátturinn um
hálf ómennskar persónur sem
breytast í manneskjur þegar
Baldur stígur fram á sviðið. Og
þegar Nanna birtist fyrst er hún
að baða sig í fossi. Þannig
reyndi ég að draga ákveðnar
myndir Jóns upp í dansinum en
á huglægan hátt. Dans er aldrei
saga á sama hátt og leikhús
enda önnur tjáning í mannslík-
amanum en töluðum orðum. „
- Eg las að þú hefðir haft gríð-
arlega áhrif á nútímadans í Finn-
landi sem frumkvöðull á þeim
vettvangi. Er það rétt?
„Ætli það ekki. Ég hef starfað
sem danshöfundur í 20 ár og
þegar ég var að byrja kom ég
fram með ákveðna hluti sem þá
voru alveg nýir í Finnlandi. Mín-
ar hugmyndir og mín sýn á Ieik-
húsið og dansinn voru ólíkar því
sem áður hafði sést og það vakti
athygli. Ég sýndi Iíka sólódans
en það var þótti mjög óvenjulegt
á þeim tfma að sjá karldansara
dans einn heila sýningu. Það
hafi vissulega sín áhrif."
MEÓ.