Dagur - 12.08.2000, Blaðsíða 19

LAUGARDAGUR 12. ÁGÚST 2000 - 35
Þau eru ófá málin í
íslandssögunni
þar sem arfleiðsla
er véfengd af erf-
ingjum sem telja
sig hlunnfarna, t.d.
ef góðgerðarfélög
eða stofnanir fá
arfinn. Árið 1919
dó maður í kaupstað úti á
landi. Hann vildi gefa spítala
eigur sínar, en skyldleikaerf-
ingjar hans gripu til varna.
Maður þessi, sem við skulum kalla Jósef,
var ekki talinn með toppstykkið í full-
komnu lagi og árið 1908 var hann að
beiðni móður hans sviptur fjárforræði.
Rökin voru að það yrði að gera „vegna
andlegrar veiklunar" piltsins. Honum var
við sama tækifæri skipaður fjárráðamaður
sem hér nefnist Jón. Síðan liðu allmörg
ár, án þess að til frekari tíðinda drægi,
sem máli skipta fyrir dómsmál þetta, þar
til 26. janúar 1919 að Jósef veiktist
snögglega og hættulega. Ekki kemur frarn
i útskrift Hæstaréttar hvað hann var þá
gamall.
Að kvöldi næsta dags var Jón staddur
hjá Jósef ásamt héraðslækninum á staðn-
um og tveimur mönnum öðrum sem Jón
hafði kvatt til að vera votta. Lýsti Jósef þá
yfir þeim vilja sínum um ráðstöfun eigna
sinna eftir sinn dag, að Jón „ráðstafaði
þeim til spítalasjóðs eða spítala í Vest-
mannaeyjum", en Jósef átti ekkert arf-
gengt afkvæmi. Um nóttina andaðist
Jósef. Næsta dag, 28. janúar, skráðu fjór-
menningarnir þennan gjörning með
pompi og pragt.
„Með fullu ráði og rænu“
Með þessari vottuðu erfðaskrá fylgdi vott-
orð héraðslæknisins um að „sjúklingur-
inn væri með fullu ráði og rænu, þegar
ofannefndar samræður fóru fram'*.
Ekki kemur fram í útskrift Hæstaréttar
hvað það var sem Jósef lét eftir sig, en að
líkindum voru það fjármunir í banka og
húseign. En svo mikið er víst að Jósef lét
eftir sig citthvað það af eignum sem erf-
ingjum þótti slægur í - og spítalasjóði gat
munað um.
A skiptafundi í dánarbúinu 20. júní
1919 mótniæltu fjórir skyldleikaerfingjar
gildi arfleiðsluráostöfunarinnar, á rökum
sem siðar verða tfunduð. Fór ráðstöfun
Jósefs þá til umfjöllunar í dóms- og
kirkjumálaráðuneytinu, sem staðfesti
gildi hennar 13. nóvember.
Þann 17. nóvember fór málið fyrir
aukarétt staðarins og þar staðfestu vott-
arnir og héraðslæknirinn gjörninginn „og
lýstu því allir yfir að arfleifandi hefði haft
fullt ráð og rænu, er hann gerði um-
rædda ráðstöfun".
Viðvarandi andleg veiklun
Sldptaráðandinn í málinu kvað upp úr-
skurð 12. febrúar 1921. Hann hnekkti
ráðstöfun Jósefs: „Nokkrir af erfingjunum
hafa véfengt ráðstöfun þessa, og telja arf-
leifanda ekki hafa haft frekar vitsmuni til
að ráðstafa eignum sínum eftir sinn dag,
en hann hafði til að stjórna þeim í lifanda
lífi,“ ályktaði skiptaráðandi og vísaði til
fjárræðissviptingarinnar 1908. „Af því
sem síðar er upplýst í máli þessu verður
eklti betur séð en hin andlega veiklun, er
gjörði það að verkum að aríleiíúndi var
gjörður ómyndugur hafi viðvarað, og
verður því að taka kröfu þeirra erf’ingja,
er hnekkja vilja umræddri ráðstöfun, til
greina."
Þessum úrskurði áfrýjaði Jón til Hæsta-
réttar, sem ógilti hann 22. júní 1921 á
þeim forscndum að ekki yrði séð að sátta-
tilraun hafi farið fram um ágreiningsat-
riðið. Hæstiréttur fann að því að skipta-
ráðandi hefði ekki sett fjarverandi erfingj-
um svaramann og hversu lengi hann
hefði haft niálið til úrskurðar eða í átta
og hálfan mánuð.
Skiptaráðandi fékk því málið aftur til
meðhöndlunar og kvað upp nýjan úr-
skurð 21. október 1922. Hann tók þar
lram að hann hefði reynt að fá álit fjar-
verandi erfingja, cn „bæði hcfir álit þeirra
verið sundurleitt og sumpart ekki náðst í
þá alla, enda ekki kunnugt um verustað
sumra þeirra".
fáráðlingur“
Síðari niðurstaða skiptaráðandans var
svohljóðandi: „Mál þetta liggur fyrir á
svipaðan hátt og síðast... og sjerstaklega
hafa ástæður þeirra, sem hafa haldið ráð-
stöfuninni fram ekki batnað... er það
notorist að arfleifandi var hjer kunnur
sem fábjáni“. Skiptaráðandi sá því enga
ástæðu til að hverfa frá fyrri úrskurði sín-
um og taldi nýtt vottorð frá héraðslækn-
inum aðeins staðfesta fyrri vottorð hans,
en engu bæta við og gæti því engu breytt.
„Hin gerða ráðstöfun á eignum (Jósefsl
skal ónýt vera."
Jón sætti sig ekki við þetta og stefndi
því til Hæstaréttar málinu gegn skipta-
ráðandanum og skyldleikaerfingjunum -
en hin stefndu höfðu sem verjanda engan
annan en Svein Björnsson siðar forseta.
Hæstiréttur rakti þær kröfur hinna
stefndu, að hann „vegna geðbilunar hafi
verið óhæfur til að ráðstafa eignum sín-
um eftir sinn dag. Hafa þeir í því efni vís-
að til fjárforræðissviftingar hans 1908 og
til vitnisburða nokkurra vitna, er borið
hafa að þau hafi álitið (Jósef) heitinn
andlegan aumingja eða fáráðling."
Hæstiréttur
rassskellir skiptaráðanda
Hæstiréttur tiltók síðan að nokkrir vitnis-
burðir sem Jón hefði lagt fram færu í
bága við hina vitnisburðina. „Um þá and-
legu veiklun, er olli fjárræðissviftingu
(Jósefs) 1908, er ekkert nánara upplýst í
málinu. Það verður því ekki talið, að
stefndu bafi hnckkt umgetnum fram-
burði arfleiðsluvottanna og hjeraðslækn-
isins í aukarjettinum svo að arfleiðslu-
gjörningurinn verði metinn ógildur af
þeirri ástæðu. Af þessum sökum, og með
því að líta verður svo á að vilji arfleifand-
ans komi nægilcga skýrt í ljós í gjörningn-
um og það að arfleifandi kvaddi eigi sjáll-
ur vottana til, getur engin áhrif haft á
gildi gjörningsins, verður að fella hinn
áfrýjaða úrskurð úr gildi og meta um-
ræddan arfleiðslugjörning gildan og
leggja fyrir skiftaráðandann að taka hann
til greina við skifti búsins.“
Hæstiréttur tók því málstaö fáráðlings-
ins svokallaða gegn erfingjunum sem ekki
vildu sætta sig við spítalagjöfina. Og
Hæstiréttur, sem skammað hafði skipta-
ráðandann í f\Tra sinnið fyrir að draga úr-
skurð í átta og hálfan mánuð, skammaði
hann nú fyrir að draga rnálið enn í átta
mánuði - og sektaði hann fyrir: Hann
skyldi greiða 40 krónur í fátækrasjóð (5-6
þúsund krónur á núvirði). Þá voru hinir
tilgreindu fimm stefndu erfingjar dæmdir
til að greiða Jóni 200 króna málskostnað
í Hæstarétti.
£ÖNI\I,
DOMSMAL
FPÍÖPÍh ÞÓP
Guðmundsson
skrifar
Skólasetur. Hér er horft heim að
kunnum stað við Gilsfjörð i Dalasýslu.
Húsið sem hér sést er upphaflegt reist
sem bændaskóli sem þar var starfrækt-
ur 1880 til 1907. Fremst er svo minnis-
merki hjónanna sem ráku þennan
skóla. Hvað hétu þau og hver er stað-
urinn?
Vegprestur. „Vegir liggja til allra átta,/
enginn ræðurför," segir í frægu lagi.
Hvar er vegprestur sá sem hér sést?
Undir Eyjafjöllum. Kirkjustaður þessi
er einn fjögurra slíkra undir Eyjafjöllum.
Þessi stendur skammt frá fljóti miklu
sem kemur oft við sögu í Njálu - og á
þessum stað bjó einnig Runólfur Úlfs-
son sem var fyrir heiðnum mönnum er
kristni var lögtekin á alþingi fyrir þús-
und árum. Hver er staðurinn.
Þverfell. Hér sést heim að bænum Þver-
felli sem er annar tveggja innstu bæja í
Lundareykjadal. Víðkunnur íslenskur rit-
höfundur var þar fæddur og uppalinn, en
sá maður bjó hluta ævi sinnar í Noregi
og eignaðist hátt í tug eiginkvenna. Hver
var hann?
Undir Hlíðinni. Bærinn sá sem hér sést
eru Barmar undir Barmahlíð við Beru-
fjörð í Austur-Barðastrandasýslu. Um
hlíðina sem bærinn stendur undir hefur
verið ort undurfallegt Ijóð; hvert er það
og hver orti?
LAND OG
ÞJOÐ
Siyuröup Bogi
Sævarsson
skrifar
1. Á Vestfjörðum eru fjórír firðir í þremur
sýslum sem allir bera sama nafn. Hvert
er nafnið og í hvaða sýslum eru firðirn-
ir?
2. Fyrir fáum vikum var vígð í Vest-
mannaeyjum, að viðstöddum tignum
gestum, stafkirkja sem er gjöf frá Vest-
mannaeyjum. Hvað heitir staðurínn þar
sem kirkjan stendur?
3. Hvar á landinu eru Leyningshólar?
4. Kaldidalur. Hvar á landinu er hann?
5. „Við máttum eiga von á því að geta
hugsanlega unnið,“ sagði Davíð Odds-
son í einni af sínum frægustu ræðum.
Hver var ræðan?
6. Allir vildu Lilju kveðið hafa, er frægt
orðatiltæki. Hver er uppruni þess?
7. Kísiliðjan í Mývatnssveit hefur mikið
venóð tifeátturtjfoðsTd-1 iiresenr:. .VMoð't.r-
hóf hún starfsemi?
8. Gautar var hljómsveit sem naut mik-
illa vinsælda endur fyrir löngu. Úr hvaða
kaupstað landsins kom hún?
9. Knattspyrnulið Fylkis í Árbæjarhverfi í
Reykjavík er þessa dagana í toppsæti
úrvalsdeildarinnar í knattspyrnu. Hver er
pþánífn'iiöáfiisr'1
10. Hvaða íslenskur stjórnmálamaður
var öðrum fremur þekktur fyrir að líta
hlutina alvarlegum augum, eins og hann
tók til orða þegar hann sá blikur á lofti?
•uossuijj6||bh Jjag oi uej|BÍ(j jb uossuuBpor jUJBfg '6 TpjyniBjs '8 7961 pue juiospejs
joij uBfpMisjx L 'n|sfes||0jej)B>|s-jnisaAJ jiojqpuBi j æqeA>|>|/(q j jba ujasjAc) uqsneix j qes p|o 'yj b uias jnj|unui jbuossuijj6sv uujaisÁg |po ipæAjjjBpmus Bnaq n>|su9|sj b guaA jnjaqpo uias !QæA>n6|9q Bisjn6aj iqa ja e[|p| 'g '1661 Qqsneq ue
-der j Jn&s ueiæs jqja su|spuB| |q nuio>| Jjacj jeöacj ap6uq i eGuipus|S| uinjnisiauisuijaq qoui e >|oi '|p9|6 jnpnj ‘uueq jeBacj fpjo qb UB||dsa6puq uossppg qjabq jsuio>| OAg -g 'uuins e ipnueui ejpfj m ebcj jpeujef qb jæj ja uubjj o(s jjjA jejjaui
LZL Ja uias 'suispuei uin6aA||e[j njsæq jb uwa jn66!| uueq uin 6o S|n>jpf6ue-| 6o s>|0 euue|>|P[ !||;uj b Jn66!| jn|ep!p|B>| y juumpqpuBqspueiSj j j|6as „'uejo juáj nu|||efj j uinpnui 6|aAsejuiBq jn bj8a pjunjq un|/\|“ uÁ0jn>|v bjj ui>| oy uin hpjjj
-eMg uinpjaAUBjsaA i B6apBuu| ma jB|oqs6u!UÁaq '£ -uu!sub>|s '7'jn6o[g 6o >|jAEdnfa ||1 ma qjoíj uuscj p|A qddajqsaujy J P!>|ail!l jbubu n|sÁsBpuBJis Jja SQJofj bs dnu6sj|OJ!ag q^a ueisaA uinpugjisujOH b ja umq 6o jbqjb[jbs| 6o jbqjb[jbo[|ai
!H!ui dnfpjspjBfjBsj paAuejsaA piA jbuub ‘n|sAsjepje[jBsj-jnpjoN j nja jujbu nssacj paui jiqjjj jjaAi 'uinpjg[pnpns uinpujauoAS je uwa uias 'nisÁsJBpuBJisepjeg-jnisaA i jbqjbÍjjbujv bqjb[juu! urna ja ejjisc) uura ‘pjo[jjB[>|Aay uin pnds ja jqh 'i
uasppojoqi uop J!ljs Ja uias 'bqijj
ujui ujpjiH Ja Q!P9h , 'uosspunuipng uubuiisu>| , 'jn|eQ-upis , 'iunpujL pe 6o tömq j efpg -rnois bjj jnBBji uias ‘inBjqehÁay ‘nL Jauinu jnöaA 6o |epnpug|g j jnpju pmi b||b 6o ]sgnpug|g bjj jn66|| uias }nBjqB6u!uiaAujAS ‘i£7 jauinu jnöaA
íseiæui jeq 'n|SÁssu}BABunH-Jnisny j |epeujAS j epun uujæq qja sioui b ja jssacj jnisajdéaA, jni}opsBjje>|BZ n6ne|png sueq nuo>| 6o b|o>|s ueuuacj >|bj uias uossjbiq bjjoi uin ja QimaujsiuuiiAi 'jn|epsje|Q ja uin ynds ja jaq uias uuunpeis,
JQ^S