Dagur - 03.01.2001, Blaðsíða 7

MIÐVIKUDAGUR 3. J A N Ú A R 2 0 0 1 - 7
Ð^tr.
ÞJÓÐMÁL
JON
KRISTJANS-
SON
SKRIFAR
Nú eru áramótin liðin, með venju-
bundnum hætti, hugleiðingum
stjórnmálamanna, ávörpum for-
seta Islands og forsætisráðherra í
sjónvarpi, áramótaskaupi og
sprengiefni, tilnefningum á
mönnum aldarinnar á mörgum
sviðum og mönnum ársins, veit-
ingum fálkaorðu og fleiru sem til-
heyrir áramótum. Alls konar
álitsgjafar líta yfir farinn veg .
Mér finnast áramótin ætíð
skemmtilegur tími. Allt tilstand-
ið sem þcim fylgir lífgar upp á
skammdegið og lengir jólahátið-
ina, og treysta fjölskyldu- og vina-
bönd þar sem allt er með venju-
legum hætti. Við Islendingar
erum framarlega í þessu hátíðar-
haldi miðað við nágrannaþjóðirn-
ar að sögn.
Nú er engum blöðum um það
að fletta að 21. öldin er byrjuð.
Það er erfitt að spá, og einkum
um framtíðina er haft eftir spök-
um manni. Eg hygg að ef farið
er eina öld aftur í tímann á vit
þeirra bjartsýriismanna sem þá
litu fram á veginn, þá hefði þeim
ekki til hugar komið þær framfar-
ir og hreytingar sem orðið hafa á
síðustu öld. Sama hygg ég að nú
sé upp á teningnum.
Framfaratuni
Það er sannfæring mín að við
upphaf nýrrar aldar geta Islend-
ingar unað vel sínum hlul. Hér
hafa orðið gífurlegar framfarir og
uppbygging á öllum sviðum. Við
sem munum um helming aldar-
innar getum borið um það. Lífs-
kjörin eru betri en áður, og mögu-
leikar nýrrar kynslóðar meiri held-
ur en nokkru sinni áður. Tækni-
framfarir hafa gert okkur það
kleift að nýta auðlindir okkar og
njóta afraksturins af þeim.
Með þessu er ekki sagt að þjóð-
félagið sé án erfiðleika, án við-
fangsefna sem ber að takast á við.
I þessu sambandi eru efst á baugi
í þjóðfélagsumræðunni miskipt-
ing lífsins gæða, milli þeirra sem
höllum fæti standa í samfélaginu
Ánýiuári
„ Atvirmulífið er einn af þessum hlekkjum, og næsti hlekkur, lífskjörin byggjast á því. Vel-
ferðarkerfið er hluti af lífskjörum fólksins og þar með er það nátengt atvinnulifinu í landinu.
Hvorugt getur án hins verið. Tengslin þarna á milli verða ekki nægjanlega undirstrikuð, “
segir Jón m.a. í grein sinni.
og þeirra sem betur mega
sfn. Einnig er rætt um að
það þurfí að gera átak í
menntun, efla skólastarf-
ið. Búseturöskun í land-
inu hefur haldið áfram út
öldina.
Fullyrða má að aldrei
hafi þjóðin haft jafngóða
möguleika og nú til þess
að takast á við þessi
vandamál með afgerandi
hætti.
Hin órofa keðja
Þjóðfélagið er samansett
úr mörgum þáttum líkt og
keðja, og þar má enginn
hlekkur bresta. Atvinnu-
lífið er einn af þessum
hlekkjum, og næsti hlekk-
ur lífskjörin byggjast á því.
Velferðarkerfið er hluti af
lífskjörum fólksins og þar
með er það nátengt at-
vinnulífinu í landinu.
Hvorugt getur án hins
verið. Tengslin þarna á milli verða
ekki nægjanlega undirstrikuð. Frá
atvinnulífinu er uppspretta út-
gjalda til velferðarmála, hvort sem
heldur en f gegn um launatekjur
almennings í landinu eða með
beinum hætti. Velferðarkerfi í
menntun, heilbrigðisþjónustu og
félagslegri þjónustu almennt er
hluti af því umhverfi sem atvinnu-
vcgirnir búa við og því betra sem
það er, því betri er undirstaða og
innviðir samfélagsins. Ég vil
nefna þetta sérstaklega því þess
hefur oftar en ekki gætt í stjórn-
málaumræðu liðinna ára að talað
er um þessa þætti aðskilda eins og
hver þeirra lifí sjálfstæðu Iífi. Því
fer víösfjarri.
RíMsvaldið og markaðsöfliii
Umræður um hlutverk ríkisvalds-
ins hafa verið æ fyrirferðarmeiri
eftir því sem á öldina hefur liðið.
Ríkisvaldið hefur stórt hlutverk í
nútíma samfélagi, þótt það hafí
komið við sögu á enn fleiri sviðum
áður. Við höfum notað ríkisvaldið
til þess að gera ýmis þjóðfélagsleg
markmið um þjónustu við fólkið
að raunveruleika. Þetta á einkum
við í málum sem varða menntun,
heilbrigðisþjónustu og félagslega
þjónustu. Almannatryggingarnar
eru hluti af þessum aðgerðum.
Áður voru ýmsir rekstrarþættir
á hendi ríkisvaldsins eða sveitarfé-
laga. Rekstur sjávarútvegsfyrir-
tækja, síldarbræðslna og fisk-
vinnslu er dæmi um þetta, ásamt
rekstri verslunar með útvarpstæki
og símtæki svo dæmi séu nefnd.
Eg hvgg að nokkuð samdóma álit
sé að slíkt heyri sögunni til. Sama
er að segja um rekstur fjármálafyr-
irtækja og fyrirtækja á fjarskipta-
markaði. Þar er komið sam-
keppnisumhverfi, þar sem leik-
reglurnar skekkjast ef rfkið tekur
þátt í leiknum. Hins vegar þarf í
fjarskiptum að tryggja það þjóðfé-
lagslega markmið að allir lands-
menn hafi aðgang að upplýsinga-
hraðbrautinni með sambærilegri
tækni og á sama verði. Það eru til
leiðir til þess að tryggja þetta, f
samkeppnisumhverfi.
Ég spái því að umræður um
hlutverk ríkisvaldsins verði miklar
á komandi árum. Um það vil ég
segja að það hlýtur að verða mark-
mið okkar um langa hríð að ríkis-
valdið tryggi öllum landsmönnum
þjónustu velferðarkerfisins.
Menntun, heilbrigðisþjónusta,
eða félagsleg þjónusta eiga ekki að
vera forréttindi þeirra sem betur
mega sín í samfélaginu. Þess
vegna geta markaðsöflin ekki
sinnt þessum þætti nema leikregl-
urnar séu með þeim hætti að
þetta sé tryggt. Það eiga heldur
ekki að vera forréttindi þeirra scm
betur mega sín í samfélaginu að
kaupa betri og vandaðri menntun
eða heilbrigðisþjónustu heldur en
þeir sem minna hafa úr að spila.
Við höfum siðferðilega skyldu til
þess að setja okkur slík markmið
og eigum að hafa éfni á því.
Útþrá, en rætur við ysta haf
Það er margrædd staðreynd að
eitt af því sem hjálpar okkur við að
halda jafnvægi í brevttum heimi
er að leggja rækt \ ið rætur sínar
og draga lærdóma af fortíðinni.
Það er hverjum manni nauðsyn að
sækja fram og gleyma sér ekki í
fortíðarþrá. Við Islendingar eig-
um sem betur fer þann framfara-
bug í ríkum mæli, og unga kyn-
slóðin hefur bæði útþrá og metn-
að og vilja til þess að tileinka sér
framsæknar hugmyndir. Það sést
á hinum Ijölmörgu sem unnið
hafa afrek á alþjóðavettvangi á ár-
inu sem leið. Islendingar hafa
verið í verðlaunasætum á Olymp-
íuleikum, gengið á Norðurpólinn,
unnið til alþjóðlegra verðlauna í
listum, siglt opnu víkingaskipti
yfir úthafið í slóð Leifs heppna.
Þar að auki hafa athafnamenn
verið í útrás víða um heiminn í at-
vinnurekstri. Allt er þetta lítilli
þjóð sem vill hafa sjálfsmynd og
sjálfstraust í lagi nauðsynlegt.
Hins vegar eru ræturnar hér norð-
ur við ysta haf hluti af þessari
sjálfsmynd og sjálfstrausti, ræt-
urnar og sú menning sem af
þeim er sprottin. Þess vegna
ber að leggja rækt við þá
þætti. Menning og listir
tengja saman nútíð og fortíð.
Ég hef ekld áhyggjur af
þessum þætti ef svo fer sem
horfir, og skylda ber til þess
við betri efni en áður að leg-
gja rækt við listir og menn-
ingu.
Landsbyggðín og þjóðin
Landsbyggðin hefur átt í vök
að verjast, eða sá hluti henn-
ar sem færst liggur þéttbýl-
ustu svæðum landsins. For-
seti íslands nefndi í áramóta-
ávarpi sínu að þetta gerðist
þrátt fyrir mjög marga athygl-
isverða hluti sem væru að
gerast á landsbyggðinni, og
frjóar og framsæknar hug-
myndir sem þar væri að
finna. Undir þetta skal tek-
ið. Það þarf að búa svo um
hnútana að landsbyggðin
geti tekið fullan þátt í hinu nýja
atvinnulífí ef svo má að orði kom-
ast sem byggist á hátækni, ferða-
þjónustu öflugri menntun ogfleiri
þáttum. Einnig er áríðandi að
búa svo um hnútana að stórfýrír-
tæki á sviði iðnaöar rísi ekki ein-
giingu á höfuðborgarsvæðinu og
hinar miklu orkulindir séu nýttar
á landsbyggðinni.
Margir virðast líta svo á að það
sé allra meina bót að efla byggða-
kjarna á landsbyggðinni. Ekki
skal dregið úr mikilvægi þjónustu-
miðstöðva þar. Hitt skal undir-
strikað að aðgerðir til þess að
greiða fyrir flutningum frá þétt-
býlisstöðum á landsbyggðinni
jafngilda dauðadómi yfir miklu
stærri svæðum en þeir ná til. Það
skyldu menn hafa í huga sem
ræða landsbyggðarmálin á þess-
um nótum.
Landsbyggðin er hluti af okkar
samfélagi, einn skýrasti þáttur-
inn í sjálfsmynd og sjálfstæðri
tilveru þjóðarinnar. Hún er
þáttur í þjóðmenningunni og
byggð þar er forsenda þess að all-
ir geti notið töfra þessa lands og
fjölbreytni þjóðlífsins. Það er
hagur allra að stöðva þá þróun
sem verið hefur um búsetu þjóð-
arinnar. Það er einnig hagur
þeirra sem á höfuðborgarsvæð-
inu búa.
Steindautt stórmeistarajafntefli
Landsfeöurnir kusu stein-
dautt stórmeistarajafntefli
í áramótaávörpum sínurn.
Oft á undanförnum
árum hafa forseti og for-
sætisráðherra sett fram
svo ólíka sýn á eftirtektar-
verð mál að athygli hefur
vakið. Elcki nú. Var þó
undanfari áramótanna og
ávarpa þeirra slíkur að
vænta hefði mátt skylm-
inga landsfeðranna. Póli-
tíska árið hófst á ládeyðu.
Upplegg í gott neistaflug
Fyrirgefa mætti æstustu pólitísku dýrun-
um á mörkinni að láta sér detta í hug að
þeir forseti og forsætisráðherra hefðu
sammaelst um að láta skákina fara í
átakalaust jafntefli eftir 10 leiki á aðeins
fleiri sjónvarpsmínútum. Hin sömu dýr
voru nefnilega byrjuð að spá.í útsmogin
albrigði af árásartafli í aðdragárida ára-
UMBUÐA-
LAUST
Stelán Jón
Hafstein
skrifar
móta. Hvefsin ummæli
forsætisráðherra um til-
gangsleysi þess fyrir ör-
yrkja að tala við forseta
voru í þeim dúr. Forseta
þótti dýrmætt að fá að
„íhuga“ þá stöðu sem
upp væri komin. Þetta
var f ágætu samræmi við
fýluköstin kringum skatt-
leysisumræðuna fyrr á
árinu þegar sjálfstæðis-
menn fengu allt í einu hugljómun um
hvernig mætti svekkja Olaf Ragnar.
(Hvað var það annað?) Hann svaraði með
því að rokka feitt um lélegt samband
þingmanna við þjóðina þegar hann tók
við embætti, og fékk tækifæri til að glotta
til okkar þegar hinir fávísustu meðal þeir-
ra kusu að móðgast opinberlega yfír.
Sriúðurinn á sumum þingmönnum var
nægur til að hleypa af stað fjÖrugu slúðri
um að þeir vildu ekki sækja Bessastaða-
boð forseta í haust. Aramótaávörpin núna
Ólafur Ragnar og Davíð
fóru með löndum.
að staldra við.
höfðu alla burði til að
vera spennandi fyrir þá
sem hafa rökstuddan
grun um að ekki séu
kærleikar á æðstu stöð-
um. Ekki síst fyrir þá
sök að sum okkar grunar
að þegar skyggnst er
undir yfirborðið fái hæfi-
leikaríkir menn greint
eitt og annað um okkar
ágæta þjóðlíf sem vert sé
Ogþó...
Davíð talaði um hve allt væri gott. Ólaf-
ur um umferðina og skólana, sem er
næstum jafnópólitfst og trjárækl. Og
þó. Kannski mátti greina smá pillu þeg-
ar forseti minntist þeirra sælu daga og
fordæmis er þjóðarsátt tókst gegn verð-
bólgu (og ósagt hver var fjármálaráð-
herra einmitt þá - hann sjálfur). Og
auðvitað eru lokaðir skólar snara í
hengds manns húsi ríkisstjórnarinnar,
ef manni finnst taka því að hugsa á þá
Iund, þcgar ekki er minnst á öryrkja-
dóminn. Lengra nær nú „áhrifavald"
forseta ekki á nýársdag árið 2001 en
hvetja krakkana lil að halda áfram að
læra og fólk til að veðsetja ekki ofan af
sér fyrir hlutabréf.
Að sama skapi var ávarp forsætisráð-
herra svo vítt og svo breitt að hafði
þann tilgang einan að sýna hve naggið í
andstæðingum hans sé í raun smá-
smugulegt og vanþakklátt. Allt sem okk-
ur hefur hlotnast! Og svo röflar einhver
um prósentur?!
Vel mælt um fátt
Báðum mæltist vel um ekki neitt sem
vakti athygli. Tveir menn við skyldustörf
á hátíðarstundu. Álíka spennandi fyrir
þjóðina og kristnitökuhátíðin. Mikil
umgjörð. Stór dagskrá. Tímamót. Alda-
hvörf. Lúðrar. Ekki neitt sem við höfurn
ástæðu til áð rnæta á.