Dagur - Tíminn Reykjavík - 30.04.1997, Qupperneq 10

K • l \ t
22Mi<mktoM(ta*'my*iþrU'T997
RADDIR FOLKSINS
TiJ pögiúPÍBlíttrat
&
Frá lesendum.
Heimilisfangið er: Dagur-Tíminn, Strandgötu 31, pósthólf 58, 602 Akureyri eða
Þverolti 14 Reykjavík. Netfang: ritstjori@dagur.is, Fax: 460 6171
Hvers virði er lífið?

Bréfleiðis...
Fáein orð um bók
Benjamms og
Hannesar Hólmsteins
Slys og hamfarir náttúrunn-
ar hafa sett mark sitt á
þjóðlffið hér undanfarin ár.
Hvernig sem viðrar og hvernig
sem aðstæður eru að öðru leyti
er alltaf kallað til Landhelgis-
gæslunnar og flugvélar hennar
og skip eru komin á staðinn.
Hafa starfsmenn Gæslunnar
unnið mörg björgunarafrek við
hrikalegar aðstæður og
oftsinnis lagt sig í mikla hættu.
Nýlega strandaði flutningaskip
við suðurströndina sem frægt
er og enn kom varðskip á stað-
inn og reyndi
björgunartil-
raunir við svo
erfiðar ástæður
að minnstu
munaði að
skipið færist og
ungur maður
Elías Kristjáns-
son fórst er
hann reyndi að
hjálpa fólögum
sínum. Sjálfur á
ég son sem er
sjómaður hjá
Landhelgis-
gæsluimi og
kunningi Elías-
ar heitins. Ég
veit því að Eh'as naut virðingar
starfsfélaga sinna sem sjómað-
ur og félagi. Eftirleikur þessa
máls kemur því í opna skjöldu.
Elías átti konu og tvö lítil börn
og dánarbætur til þeirra eru
tæpar 2 milljónir kr. Þarna er
verið að segja björgunarmönn-
um og okkur venslamönnum
þeirra að þeir skuli hugsa sig
um áður en þeir rétta náunga
sínum hjálparhönd því líf þeirra
sé ekki metið hærra en sæmileg
bfldrusla og íjölskylda þeirra
komist á vonarvöl ef illa fer.
Lögfræðingar, gerið eitthvað!
Útyfir allt tekur þó framkoman
gagnvart ekkjunni og börnun-
um. f stað þess að veita Qöl-
skyldunni styrk við þessar erf-
iðu aðstæður og hjálpa móður-
inni að halda heimili, eru
skiptaráðendur komnir á kreik
og vaða yfir allt einsog heimilið
sé ekki til. íbúðin er bara eign
sem þarf að ráðstafa og börnin
eru erfingjarnir því foreldrarnir
voru ógift. Ekkjunni er því gert
að greiða börnum sínum þeirra
hlut og gerast leikugtaki hjá
þeim. Börnunum eru svo skip-
aðir tilsjónar-
menn að gæta
hagsmuna
þeirra og trú-
lega munu til-
sjónarmennirn-
ir kreQast þess
að móðirin
verði borin út
ef hún getur
ekki greitt
börnum sínum
leiguna! Þarna
birtist íslenska
húsnæðisvit-
leysan í sinni
nöktustu mynd,
því varla á
ekkjan í mörg
hús að venda í þessu göfuga
þjóðfélagi eins og húsnæðis-
kerfið er. Fjársöfnun mun hafin
til hjálpar ekkjunni og gott til
þess að vita, en varla geta allir
sem í svipuðu lenda treyst á
slíkar bónbjargir. Vill ekki lög-
fræðiliðið sem stjórnar þjóðfé-
laginu ganga í það að breyta
reglunum til að vernda heimili
fólks fyrir svona yfirgangi og
tryggja stöðu þeirra sem fórna
lffinu við að bjarga öðrum?
Jón Kjartansson frá Pálm-
holti, formaður Leigjendasam-
takanna.
Ýmsum þóttifor-
vitnilegt að lesa
bókina „Benjamín
H.J. Eiríksson í
stormi sinna tíða
sem skrásett var af
Hannesi Hólmsteini
Gissurarsyni. Bygg-
ist hún aðallega
á samtölum við
Benjamín ogfyrri
skrifum hans.
Varla verður sagt, að lest-
ur bókarinnar sé „spenn-
andi“, enda þótt víða sé
komið við. Fyrri hlutinn ræðir
uppvaxtarárin í Hafnarfirði,
sem voru svipuð og annarra
drengja á þeim árum: vinna í
sveit, fiskreitirnir og svo sjór-
inn, þegar þrekið óx. Eftir nám
í Flensborgarskóla, M.A. á Ak-
ureyri og Menntaskólanum í
Reykjavík tók hann stúdents-
próf vorið 1932, varð dúx og
tryggði sér þar með fjögurra
ára námsstyrk.
Benjamín kveður Eggert Þor-
bjarnarson hafa snúið sér til
marxisma á Akureyri 1929.
Hann varð virkur kommúnisti á
menntaskólaárunum í Reykja-
vík, þátttakandi í sellustarf-
semi. Að loknu stúdentsprófi og
sumri á sfld fór hann utan til
náms í Berlín. Hann flentist þar
þó ekki, enda lítt hrifinn af Hitl-
er. Lét hann þó ekki hjá líða að
lesa Das Kapital eftir Karl Marx
og læra rússnesku. Vorið 1933
sneri hann heim frá Þýskalandi,
og eftir annað sfldarsumar inn-
ritaðist hann í Stokkhólmshá-
skóla. Áhugi hans beindist að
hagfræði og tölfræði. Hann sótti
fundi í Málfundafélagi vinstri
manna. í Svíþjóð var hann með
annan fótinn til ársins 1938, er
hann tók loks fil. kand. próf.
Eitt og hálft ár fór í Rússlands-
ferð (júní 1935 til des. 1936).
Settist að í „Kommúnistahá-
skóla minnihlutahópa vesturs-
ins“, og kennslugreinar voru
díalektísk efnishyggja, marxísk
hagfræði og saga. Moskva kom
honum öðruvísi fyrir sjónir en
hann hafði ætlað, og „hreinsan-
ir“ Stalíns voru í fullum gangi.
Þurfum
enga hagfræðinga
Þegar heim var komið að loknu
fil. kand. prófi við Stokkhólms
háskóla, gekk Benjamín á fund
atvinnumálaráðherrans Skúla
Guðmundssonar og leitaði eftir
starfi. Svar Skúla var á þessa
leið: „Hér á íslandi er allt svo
öðruvísi en annars staðar. Þess
vegna þurfum við enga hag-
fræðinga“. Þetta fannst Benja-
míni íjarstæða, og þó er tals-
verður sannleikur í orðunum.
Aðstæður eru misjafnar í ýms-
um löndum. Það er t.d. stað-
reynd, að markaðslögmálin
gilda ekki hérlendis vegna fá-
mennisins. Benjamín hafði
þetta að engu og skrifaði bók-
ina „Orsakir erfiðleikanna í at-
vinnu- og gjaldeyrismálum".
Hann gerðist starfsmaður
Landssambands íslenskra stétt-
arfélaga og tók þátt í stofnun
Sósíalistaflokksins, þrátt fyrir
nöturelga reynslu sína í Sovét-
ríkjunum.
Ekki lengur sósíalisti
Hann gerði sér brátt ljóst, að
hans biði engin framtíð á ís-
landi að svo stöddu, fór til
Bandaríkjanna í janúar 1942,
þar sem hann hóf framhalds-
nám í hagfræði, lauk því með
doktorsprófi frá Harvardhá-
skóla og fékk stöðu hjá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðmun. Á bls. 168 í
bókinni segir hann: „Ég hafði
dvalið eitt misseri í Bandaríkj-
unum, þegar ég varð að játa
fyrir sjálfum mér að ég væri
ekki lengur sósíalisti, hvað þá
kommúnisti." Þetta segir þó
ekki nema hálfa söguna. Innan
tíðar var hann orðinn einn skel-
eggasti talsmaður hins óhefta
markaðsbúskapar, andstæðu
kommúnisma.
Ekki er ljóst, hvers vegna ís-
lensk stjórnvöld báðu Benjamín
um álitsgerð 1949. Aðalvandinn
stafaði af ónógri fjármálastýr-
ingu rðcis og banka. Kveðst
Benjamín hafa gert sér grein
fyrir því. Ásamt Olafi Björnssyni
lagði hann þó til að fella gengi
krónunnar um 42,6%, sem kom
til framkvæmda í mars 1950.
Það átti að gera allar verðbætur
á útfluttar afurðir óþarfar.
Útgerðin þurfti aðstoð á
sama árinu. Síðar kom fjölgengi
og enn síðar frekari gengisfell-
ingar, enda fæðir ein aðra.
Gengi sterlingspunds árið 1949
var 26,22 gamlar kr. Það jafn-
gildir liðlega 26 aurum í ný-
krónum. Gengið í dag er sem
næst 116 nýkrónur. Erlendar
skuldir á hvern einstakling hér-
lendis eru orðnar hæstar í
heimi. Markaðsbúskapurinn í
Evrópu hefir ekki skilað tilætl-
uðum árangri. Atvinnulausir í
ESB-löndum eru 18 milljónir
vinnufærra manna.
Benjamín fékk stöðu banka-
stjóra Framkvæmdabankans.
Hann hætti þar löngu fyrir
starfsloka aldur. En ekki verður
farið út í þá sálma hér, ekki
heldur kynni hans af konu í
Moskvu eða hjónabandi hans,
sem var með ágætum. Frá öllu
þessu er greint í bókinni.
Hagfrœðingur.
9-
*
9-
Ráðamenn þjóðarinnar ættu að athuga hvort
ekki væri rétt að gefa kvótalausum sjómönnum,
í byggðarlögum sem eru á hvínandi kúpunni,
rétt til draga ýsur með krók eða línu - þannig að
aftur sé hægt að koma frystihúsi staðarins af
stað. Slíkt er áreiðanlega ódýrari og ábatasam-
ari leið en að róta 50 milljónum til byggðarlags-
ins í formi hlutafjárkaupa eða slíks.
Finnur Ingólfsson átti ekki að draga úr þeirri
póh'tísku ballenseringu sem verið hefur innan
stjórnar Landsvirkjunar. Nauðsynlegt er að í
sameignarfyrirtæki þjóðarinnar eigi allra flokka
fólk fulltrúa sína.
Og síðan ætti bankastjóraelítan í landinu auð-
vitað að skammast sín fyrir að skammta sér og
sínum svo rúman eyðslueyri fyrir ferðalög sín
erlendis.
Það þarfað hreyta
reglunum til að
vernda heimili
fólks fyrir svona
yfirgangi og
tryggja stöðu
þeirra sem fórna
lífinu við að
hjarga öðrum?
Kalt þaraa í efra
„Ég vona bara að þér verði
ekki kalt þarna uppi, Matti
minn,“ sagði ekkjan við
gröf síns heittelskaða. Hún
vissi sem var að þótt það
geti svosem verið nógu
andskoti kalt í harðlífinu
hér á neðri slóðum tilver-
unnar, þá er ábyggilega
ennþá kaldara í næðingn-
um eilífa uppi í háloftun-
um. Það er því vissara fyrir
þá sem hyggja á annað líf á
þeim slóðum að búa sig
vel.
En þar er a.m.k. „ekki
þröngt í fleti“ og enginn
þarf að hafa þar áhyggjur
af því að finna ekki bfla-
stæði eða að þurfa að
hanga óratíma í biðröðum
norpandi í kuldanum. Þar
er líka svo hreint og tært
andrúmið að allir sem á
annað borð eru komnir
þangað uppeftir hljóta að
hugsa nánast óendanlega
skýrt, sem er eitthvað ann-
að en í saurlffinu hér neðra
þar sem varla nokkur mað-
ur virðist einu sinni geta
áttað sig á því hvað hann
vill, hvað þá að hann viti
hvað best eða réttast væri
að gera þegar á hólminn er
komið.
Og hvergi skjól
En okkur er þó sæmilega
hlýtt hérna niðri, svona
stöku sinnum að minnsta
kosti. Og það er ekki eini
kosturinn. Því þar sem allt
er á tæru og hreinu er ekk-
ert skjól, hvergi nein hug-
arfylgsni að finna fyrir
hraktar sálir og tættar. Þar
af leiðandi hljóta lífsskil-
yrði að vera með erfiðara
móti þarna uppfrá, ekki
bara fyrir kuldaskræfur,
heldur li'ka fyrir alla þá
sem ekki eru fullkomnir í
andanum.
Þetta hefur Þórbergur
Þórðarson ábyggilega bæði
vitað og haft í huga þegar
hann var að yrkja um
„sælustraffið" hinu megin.
Þótt stíll hans hafi verið
svo tær og hreinn að annað
eins hefur varla sést á ís-
lenskri tungu, þá var hann
slíkur rugludallur í hugsun
að hann hefði áreiðanlega
ekki haldið út lengi í því
andlega frosti sem fylgir
fullkomnari tilverustigum.
Satt að segja er líka al-
veg á mörkunum að höf-
undur þessa smápistils hafi
áttað sig á því hvað hann
er að fara með hamri sínu
á lyklaborðið að þessu
sinni. Sem er ekkert endi-
lega svo slæmt, miðað við
það sem á undan er sagt. í
myrkri og þoku jarðlífsins
er kannski bara allt í lagi
að velta sér um í skítnum,
hann er svo sleipur og
skemmtilegur.
Umsjón:
Guðsteinn Bjarnason.