Dagur - Tíminn - 29.08.1996, Blaðsíða 13

jDagurÁlItmmn
Fimmtudagur 29. ágúst 1996 - 13
P JÓÐMÁL
Gamaldags lausnir
úr Amarhváli
Umræðan um íjárlaga-
frumvarpið er hafin af
fullum krafti enda þótt
sjálft frumvarpið hafl ekki séð
dagsins ljós. Það glittir í óska-
listann svo sem þá athyglis-
verðu nýlundu sem dómsmála-
ráðherrann hyggst brydda upp
á með því að heija einkavæð-
ingu á fangelsum landsins.
Næst verða það eflaust dóm-
stólarnir.
Hallalaus íjárlög er það sem
við stefnum að segir fjármála-
ráðherra. Betra væri að skila
tekjuafgangi segir forstjóri
Þjóðhagsstofnunar við fögnuð
Vinnuveitendasambandsins og
uppslátt í íjölmiðlum. En á
hvaða forsendum skal þetta
gert? Þessir aðilar eru ekki
spurðir hvort þeir telji æskilegt
og réttlætanlegt að skila tekju-
afgangi án þess að létta byrðar
láglaunafólks og þess hluta
þjóðfélagsins sem býr við lökust
kjör; hvort tekjuafgangur sé
réttlætanlegur án þess að öllum
þegnum landsins verði tryggð
full atvinna, eða hvort æskilegt
sé að skila ríkissjóði með tekju-
afgangi á sama tíma og dregið
er úr fjárfestingum til mennt-
unar og rannsókna? Og hvað
með tekjuöflunina? Er skatt-
lagningin réttlát og ásættanleg?
Látum kapitölin
ávaxta sig
Þegar aldamótakynslóðin rauf
kyrrstöðusamfélag 19. aldar
réðst hún í lántökur til að
byggja upp menntun í landinu,
eíla samgöngur og greiða fyrir
markvissari framleiðsluháttum.
Menn komust að þeirri niður-
stöðu að með þessu móti
myndu kapitölin ávaxta sig eins
og Skúli Thoroddsen mun
einhverju sinni hafa komist að
orði, og þannig treysta lífskjör-
in í landinu þegar til lengri tíma
væri litið. Síðan hefur gengið á
ýmsu í ríkisbúskap þjóðarinnar.
I samanburði við önnur lönd er
ísland vel á vegi statt - á árinu
1991 námu opinberar skuldir
íslendinga 40% af vergri lands-
framleiðslu á sama tíma og
meðaltalið í Evrópusambandinu
var 60% - þótt vissulega sé
ástæða til að hafa áhyggjur af
skuldasöfnun þjóðarinnar með
þeim óheyrilega ijármagns-
kostnaði sem henrn fylgir.
Atvinnurekendur úr
takt við tímann
Umræðan um rfkisfjármál
hefur verið full af alhæfingum
og hafa upphrópanir yfirgnæft
alla viti borna umræðu.
Þannig hefur ekki farið mikið
fyrir þeirri staðreynd að opin-
ber útgjöld á íslandi, sem nú er
krafist að skorin verði niður við
trog, eru lítil í samanburði við
þau lönd sem við helst miðum
okkur við. fslendingar verja
þannig um þriðjungi af vergri
þjóðarframleiðslu til hins opin-
bera og höfum við þar skipað
okkur á bekk með ríkjum á
borð við Bandaríkin, Japan og
Sviss. Á Norðurlöndunum hefur
þetta hlutfall verið um og yfir
50%. Og ef litið er á velferðar-
þjónustuna sérstaklega kemur í
ljós að á sama tíma og íslend-
ingar verja um 15% af þjóðar-
framleiðslu til almannatrygg-
inga og heilbrigðismála, er
hlutfallið í Svíþjóð yfir 30%,
Danir verja litlu minna en
þessu nemur og Finnar og
Norðmenn rúmlega 20%.
Niðurskurður í þjón-
ustu rýrir kaupmátt
Hvaða afleiðingar skyldi þetta
svo hafa í för með sér? Þetta
þýðir að vinnandi fólk er nauð-
beygt til að leita kostnaðar-
samra einkalausna. Til að
standa straum af slíkum kostn-
aði verða, áður en upp er stað-
ið, að sjálfsögðu reistar sam-
svarandi kaupkröfur á hendur
atvinnurekandanum. Hið rök-
rétta væri, miðað við þessar að-
stæður, að láta ekki staðar
numið fyrr en kaup væri orðið
miklu hærra hér en í grannríkj-
Ögmundur Jónasson.
„Það er fullkomlega
glórulaust að setja
það sem takmark í
sjálfu sér að skera
niður opinberan
rekstur.“
unum. Það er því í hæsta máta
undarlegt þegar Vinnuveitenda-
sambandið leyfir sér fyrir hönd
fyrirtækjanna í landinu að
krefjast niðurskurðar í velferð-
arþjónustunni nánast einsog
það hafi aldrei leitt hugann að
samhengi í efnahagslífi í nú-
tímasamfélagi. Af yfirlýsingum
VSÍ, VMSS og Verslunarráðsins
er engu líkara en atvinnurek-
endur hér á landi geri sér ekki
grein fyrir því að ástæðan fyrir
því að komið hefur verið upp
samfélagslegu húsnæðiskerfi og
velferðarþjónustu er ekki ein-
vörðungu sú að þjóðin hafi vilj-
að stuðla að jöfnuði og félags-
legu réttlæti. Þetta hefur bein-
línis verið gert út frá peninga-
legum hagkvæmnisástæðum í
þágu atvinnureksturs engu síð-
ur en launafólks. í stað þess að
greiða fólki laun eins og það sé
með börn á framfæri allt sitt líf,
standi stöðugt í húsnæðiskaup-
um eða búi alltaf við sjúkdóma
sem kreijast kostnaðarsamra
lækninga, hefur þótt hagkvæm-
ara og kostnaðarminna fyrir at-
vinnulífið og samfélagið allt að
sjá fyrir félagslegum lausnum.
Þetta er hugsunin á bak við
barnabætur sem fólk fær á
meðan það hefur börn á fram-
færi, vaxtabætur eða húsaleigu-
bætur vegna húsnæðiskostnað-
ar, stuðnings vegna læknis-
kostnaðar þegar fólk verður
veikt og svo framvegis.
Að þekkja sinn
vitjunartíma
Við búum í verkaskiptu og sér-
hæfðu þjóðfélagi þar sem for-
senda öflugs atvinnuh'fs er vel
rekið velferðarkerfi og önnur
þjónustustarfsemi opinberra
aðila. Til að geta stundað sjó-
inn, smíðað raforkuver, fryst
fiskinn, komið mjólkinni til
neytenda, stundað plastbakka-
framleiðslu og útílutning á vog-
um, netum og botnvörpum,
þarf að sinna menntun og upp-
eldi barna, sinna sjúkum og
öldruðum og það þarf að sinna
rannsóknarstörfum og ijar-
skiptum, spá um veður, starf-
rækja vita og hafnir, halda uppi
lögum og reglu, kenna tungu-
mál og miðla fróðleik. Þjóðfélag
sem áttar sig ekki á þessu nú
undir lok tuttugustu aldar
þekkir ekki sinn vitjunartíma.
Það er fullkomlega glórulaust
að setja það sem takmark í
sjálfu sér að skera niður opin-
beran rekstur. Það á hins vegar
að vera takmark okkar allra að
sjá til þess að ijármunum sam-
fólagsins alls sé ráðstafað
þannig að þeir gagnist sem
best. Það á að vera takmark að
stuðla að jafnvægi í þjóðfélag-
Friðrik Sóphusson fjármálaráðherra
Vonandi kemur að
því síðar í haust að
Friðrik Sophusson
fjármálaráðherra
komist upp úr hjól-
förum liðins tíma
með fjárlög
íslenska ríkisins.
inu. Það hefur sú ríkisstjórn
sem nú situr og reyndar einnig
sú sem sat á undan henni ekki
gert. Stórlega hefur verið dreg-
ið úr skattbyrði stórfyrirtækja á
sama tíma og álögur hafa verið
auknar á almennt launafólk.
Steininn tók úr þegar ríkis-
stjórnin létti skattbyrðum af
ríkustu hlutabréfaeigendum
landsins um mörg hundruð
milljónir króna með svokölluð-
um fjármagnstekjulögum síð-
astliðið vor. Við þetta minnka
að sjálfsögðu tekjur ríkissjóðs.
Og til að vega þar upp á móti
krefst Vinnuveitendasambandið
þess nú að útgjöld ríkisins verði
skert sem er annað orðalag á
kröfu um aukin þjónustugjöld á
almenning í mennta- og heil-
brigðiskerfinu, hærri vexti í
húsnæðiskerfinu og þar fram
eftir götunum. Ekki hættir fólk
að verða veikt þótt skorið sé
niður og eftir sem áður þarf
fólk þak yfir höfuðið.
Uppbygging í stað
niðurskurðar
Unga fólkið í Sjálfstæðis-
flokknum sem harmaði það í
ályktun í vikunni að ríkisstjórn-
in skuli ekki ætla að skera
meira niður til samneyslunnar í
Ijárlögum næsta árs en raun
ber vitni, ætti í alvöru að skoða
hvað gerst hefur í mennta- og
heilbrigðiskerfinu á undanförn-
um árum. Raungildi íjármagns
til Háskóla íslands hefur, svo
dæmi sé tekið, staðið í stað
þrátt fyrir stóraukinn nem-
endaíjölda og reksturskostnað-
ur sjúkrahúsa hefur, svo litið sé
til heilbrigðisþjónustunnar, far-
ið lækkandi - heildarútgjöld
Ríkisspítala eru þannig lægri á
árinu 1996 en á árinu 1995
þrátt fyrir aukin umsvif og auk-
ið álag, sama gegnir um
Sjúkrahús Reykjavíkur. Er nú
svo komið að íslendingar ná
vart meðaltali OECD ríkja á
þessu sviði.
Þetta er ógnvænleg þróun og
áhyggjuefni. Með niðurskurði til
samneyslunnar er verið að
stofna til tilkostnaðar annars
staðar í þjóðfélaginu og draga
úr ijárfestingu til framtíðarinn-
ar. í stað þess að skera niður
þarf að byggja upp, efla þjón-
ustu við einstaklinga og at-
vinnulíf þannig að lífskjörin fari
batnandi í landinu. Ekki leikur
nokkur vafi á því að við getum
ávaxtað okkar pund betur en
raun ber vitni. En þá þurfum
við líka að gera alvöru úr því að
sporna gegn því að fjármagn
safnist á fárra manna hendur
einsog nú er að gerast beinlínis
fyrir tilstuðlan stjórnvalda, og í
umræðu um efnahags- og ríkis-
ijármál þurfum við að komast
út úr staðnaðri umræðu undan-
genginna ára. Vonandi kemur
að því síðar í haust að Friðrik
Sophusson Qármálaráðherra
komist upp úr hjólförum liðins
tíma með ijárlög íslenska ríkis-
ins. En til að svo megi verða
þarf ríkisstjórnin að hætta að
láta alhæfingasama kreddupóli-
tík villa sér sýn.
Ögmundur Jónasson,
alþingismaður og formaður BSRB
Möðruvellir
Besta flár-
festingin
bönnuð?
Ríkisstjórnin og þing-
ílokkur hennar sátu á
rökstólum um fjárlaga-
frumvarpið fyrir árið 1997 í
síðustu
viku. Þeir,
sem að
slíkri vinnu
hafa komið,
vita að oft
þarf lítið tii
að upp úr
sjóði. Oft
hefur þessi
tími árs lfka
verið kjör-
inn fyrir fjölmiðla, því að eftir
gúrkutíð og pólitískt tfðinda-
leysi yfir hásumarið hafa
þessir fundir ráðherra og
þingmanna orðið kærkomið
fréttaefni. Svo varð þó ekki að
þessu sinni, því að mikil ein-
drægni ríkir meðal stuðnings-
manna ríkisstjórnarinnar um
nauðsyn þess að ná niður
hallanum á ríkissjóði. Er
markmiðið að ná þeim ár-
angri með fjárlagafrumvarpi
næsta árs.
Undan því verður ekki vik-
ist, að aðhald í ríkisrekstri
kemur illa við ýmsar opinber-
ar stofnanir. Á þetta jafnt við
á sviði menntamála og annars
staðar. Við framkvæmd
ákvarðana af þessu tagi verð-
ur hins vegar að h'ta til þess
gildis, sem í hinni opinberu
starfsomi felst. Við slíkt mat
dregur enginn í efa, að ijár-
festing í góðri menntun skilar
þjóðinni bestum arði.
Flutningur grunnskólans
til sveitarfélaganna leiðir til
þess, að meira fé en áður er
varið til þess skólastigs.
Framhaldsskólakerfið hefur
verið í þróun og nú hafa ný
lög um það tekið gildi. Er eðli-
legt að staldrað só við og hug-
að að hagkvæmustu úrræðum
við rekstur skólanna og fram-
kvæmd laga og reglna.
Ósanngjarnt er að segja, að
sérstaklega hafi verið vegið
að háskólastiginu, þótt þar sé
þörf fyrir meira fé.
í umræðum um Ijárveiting-
ar til Háskóla íslands (HÍ) hef-
ur verið látið að því liggja, að
kröftunum sé dreift of mikið.
Skynsamlegt kunni að vera að
beina þeim í ríkara mæli að
HÍ og minnka þvf áhersluna á
Háskólann á Akureyri og aðra
skóla á háskólastigi. Yrði far-
ið að slíkum tillögum, væri
stigið skref til baka. Á hinn
bóginn kann að vera nauð-
synlegt að marka HÍ skýrara
hlutverk. Að sjálfsögðu er
mikilvægt fyrir hina fámennu
íslensku þjóð, að eiga öfluga
mennta- og vísindastofnun á
borð við Háskóla íslands.
Athygli hefur vakið hve
mikil aðsókn er að Samvinnu-
háskólanum á Bifröst. Er
jafnmörgum umsækjendum
hafnað og stunda nám við
skólann. Þar eru þó greidd
langliæstu skólagjöld í i's-
lenskum háskóla. 1 krafti eig-
in tekna og frjálsræðis við
skipan náms hefur einkaaðila
tekist að byggja upp öflugan
og eftirsóttan háskóla á Bif-
röst. Þar fá nemendur tæki-
færi til að fjárfesta í góðri
menntun fyrir sjálfa sig og
leggja mikið á sig í því skyni.
Um leið og ákveðið er að
beita aðhaldi í opinberum
rekstri til að hann sé halla-
laus, hefur verið spurt:
Hvorjum er í raun greiði
gerður með því að banna fólki
að fjárfesta í eigin menntun
með skólagjöldum, þótt um
opinbera skóla sé að ræða?
Leyfist mér í lokin að óska
hinu nýja blaði Degi- Tíman-
um til hamingju með daginn
og velgengni í hörðum Ijöl-
miðlaheimi.
Björn Bjarnason: