Dagur - Tíminn - 23.11.1996, Page 4

Laugardagur 23. nóvember 1996 - IV
iDagur-©itmm
ISLENDINGAÞÆTTIR
Guðrún frá Lundi
Guðrún Árnadóttir frá Lundi með barnabarni sínu, Jóhönnu Halldórsdóttur, sem hér
minnist langömmu sinnar á persónulegan hátt.
er eins og konur vilja gjarnan
hafa menn, nema hvað hann hef-
ur kannski ókosti líka, en svoleið-
is menn stenst engin kona. Hvað
heldurðu að „Dalalífið" mitt væri
ef þar væri enginn Jón á Nauta-
flötum, eða ef ég gerði hann
venjulegan?“ Ég gat ekki svarað
því þá, og skildi reyndar ekkert
af því sem hún sagði. En mér
þótti svo vænt um að amma tal-
aði alltaf við okkur börnin eins og
við værum fullorðin.
Ævi Guðrúnar
Guðrún Árnadóttir fæddist á
Lundi í Stíflu í Fljótum í Skaga-
fjarðarsýslu 3. júní 1887. For-
eldrar hennar voru Árni Magnús-
son og Baldvina Ásgrímsdóttir,
bæði voru þau ættuð úr Fljótum.
Ólst Guðrún upp hjá þeim í ellefu
systkina hópi, þar af komust níu
systkinanna tií fullorðinsaldurs.
Þegar Guðrún var orðin ellefu
ára gömul lærði hún að skrifa, og
þá strax byrjaði hún að semja
sögur. Tvítug fór hún úr foreldra-
húsum í kaupavinnu. f Þverárdal
í Húnavatnssýslu kynntist hún
Jóni Þorfmnssyni og þau giftust
1910. Um svipað leyti tók Guðrún
mestallt „handritadraslið“ sitt,
eins og hún sjálf orðaði það, og
brenndi, þar sem hún renndi
grun í að framtíðin myndi krefj-
ast annars af henni en að sitja
við skriftir. Þó komst „Dalalíf
undan brennunni.
Þau Jón og Guðrún bjuggu
mestan sveitabúskap sinn á Ytra-
Mallandi á Skaga, eða í 17 ár.
Jón var smiður og var Guðrún
mikið ein heima með börnin
þeirra þrjú og sá um búskapinn
meðan hann stundaði atvinnu
sína annars staðar.
Árið 1939 íluttu þau til Sauð-
árkróks, þar sem Guðrún fór svo
að skrifa fyrir alvöru, þó svo hún
hefði aldrei lagt skriftirnar al-
gjörlega á hilluna. Um það leyti
sem hún er að nálgast sextugt
kom fyrsta bókin út, „Dalalíf,
árið 1946. Hún var lesin upp til
agna og svo komu þær frá henni,
ein af annarri, í langri röð, sögur
sem fólkið las og beið eí'tir. „Fræg
eða ekki fræg, að minnsta kosti
er óhætt að segja að þær hafl ylj-
að einhverjum."
Mér finnst óþolandi að lesa
það aftur og aftur í ýmsum grein-
um, sem skrifaðar hafa verið um
Guðrúnu, að ævi hennar hafi ver-
ið „hversdagsleg“, eins og flestra
annarra húsmæðra í sveitum
landsins, umhverflð tilbreytingar-
lítið og hún sjálf ómannblendin.
Það er rétt að hún var hlédræg;
tel ég það frekar kost en löst, en
sé ekki að það komi því neitt við
að vera ómannblendin. Hún átti
góða vini og fjölskyldu og ég
neita að trúa því að hún hafi ver-
ið einhver mannafæla. Hún sem
hafði slíka innsýn í mannlegt eðli
og söguefni „hversdagsleikans"
að hún náði inn í hjörtu flestra
þeirra sem yfirleitt kunna að
meta góðar sögur, „lífið sjálft"
eins og hún sjálf sagði.
Ævi húsmæðra í sveitum
landsins er efni í aðra grein út af
fyrir sig. Hvað getur verið við-
burðarikara en að vera bóndi?
Húsmæður eru sjaldnast „bara“
húsmæður og taka yfirleitt fullan
þátt og ábyrgð á búum sínum.
Mér finnst dálítið vitlaust að fólk
skuli ímynda sér að það geti ver-
ið „hversdagslegt", „afskekkt og
cinangrað" og hvað annað sem
má kalla bændalíf, og talað er af
þekkingarleysi. Ég get varla í-
myndað mér neitt viðburðaríkara
eða skemmtilegra, eða fleiri efni í
sögur en einmitt að vera bóndi í
sveitum landsins, eins og hún var
árum saman. Ég gæti trúað að
hún hafi brosað lítið eitt að öllum
þeim spekingum sem gagnrýndu
verkin hennar og skrifuðu mikið
um menntunarleysi og kaffi-
drykkju, stflbrögð, tækni og
hversdagsleika, og þeim greinum
þar sem hún er kölluð „afdala-
barnið sem sigraði í lífsbarátt-
unni“, hafi hún þá yfirhöfuð lesið
þær.
Guðrún rithöfundur
Guðrún frá Lundi lést 1975,
þá aldurhnigin, en enn að skrifa
meðan hún mátti. Hafði hún þá
lengi búið í litla húsinu á Sauðár-
króki, og eins víst að Sauðkræk-
ingar hafi lítið vitað um að hún
Nótt að beði sígur senn,
sofnar gleði á vörum.
Samt við kveðum eina enn,
áður en héðan förum.
(Jón Þorfmnsson)
Að riija upp minningar
barns um gamla konu,
langömmu, gæti maður
kannski haldið að væri
ógjörningur, og erfitt að segja
það í dag sem barnið hefði sagt
þá. En ég ætla samt að reyna,
hún stendur mér ljóslifandi fyrir
hugskotssjónum enn í dag, eins
og hún stæði hérna við hliðina á
mér, brosandi og segjandi: „Hvað
ætlarðu að fara að skrifa um
gamla konuna, það er nú óþarfi
að fara að hampa mér.“ Og ég
segi: „Amma mín, þetta er ekki
minningargrein eða neitt svoleið-
is. Mig langar bara að sýna þér
örlítinn þakklætisvott.“
Guðrún amma
Hún var alltaf kölluð Guðrún
amma, svo ég kallaði hana það
líka. Hún var hjá okkur öll haust
frá því ég man eftir mér, þriggja
til fjögurra ára, og þar til hún dó,
en þá var ég orðin átta ára. Ég
tók ástfóstri við þessa hljóðlátu,
yndislegu konu, sem sagði sögur
og fór með þulur fyrir okkur, á
meðan hún prjónaði, gerði við
eða stússaðist eitthvað annað. Ég
gat setið og horft á hana skrifa
tímunum saman, þá hélt hún að
ég væri að lesa og tók ekki eftir
neinu í kringum sig. Þögul sat
hún, skrifaði og skrifaði, ein í sín-
um heimi sem var góður heimur
og viðburðaríkur. Stundum
spurði ég: „Amma, hvað ertu
alltaf að skrifa um?“ Hún: „Ég er
að skrifa um h'fið.“ Einu sinni
spurði ég hana, þegar hún hafði
lokið við að segja okkur söguna
um stúlkuna sem fór að leita að
gullkúlunum sínum ofan í brunni,
hvort hún væri fræg. „Hver segir
þér það, góða mín?“ spurði hún
þá. Ég sagði að fólk væri alltaf að
tala um bækurnar hennar og
hvað hún væri vinsæl. Hún sagði
að henni væri svo sem sama
hvort hún væri fræg eða ekki, en
það væru sögurnar hennar sem
væru vinsælar, ekki hún sjálf. „Ég
er glöð yfir að einhverjir vilja
lesa þetta sem ég skrifa. en það
skiptir ekki máli hvort maður er
frægur eða ekki, bara að sagan
ylji fólki, gefi því lit í tilveruna.
Fólk sér nefnilega ekki alltaf lit-
ina í sinni eigin sögu.“
Guðrún amma skammaðist
aldrei og gaf aðeins ráð væri hún
beðin um þau. Einhvern tíma
vorrnn við systurnar dáh'tið há-
vaðasamar eins og gengur,
þannig að þeim eldri fannst nóg
um og eitthvað var verið að siða
okkur til. „Ó, leyfið þið blessuð-
um börnunum að ærslast og
hlæja, það er ungdómnum eigin-
legt. Við hlæjum ekki svona fal-
lega sem erum farin að eldast og
þekkja lífið," sagði hún þá
brosmild.
Ég man einu sinni eftir að
hafa séð hana dapra, og þá var
hún að segja okkur frá fólki sem
bjó á Skaga þegar hún bjó þar.
Fólkið varð fyrir því að ungt barn
þeirra ráfaði eitthvað burt frá
bænum og týndist og var leitað
og leitað fram á nótt með aðstoð
nágranna. Móðirin var að tapa
sér, sem von var, og grét yfir
barninu sem hún hélt að væri að
eilífu týnt. Seint og um síðir
fannst það svo, þreytt og svangt,
útgrátið þar sem það hafði sofn-
að einhvers staðar langt frá bæn-
um og fyrstu viðbrögð móðurinn-
ar, þegar hún fékk barnið í hend-
urnar, var að lúberja það og
skamma þar til það var komið
með ekka. „Svona getur fólk mis-
skilið lífið,“ sagði amma. „Það
veit ekki hvenær á að gleðjast og
þakka guði, það skilur ekki þegar
kraftaverkin gerast. Bara ef þau
gerast ekki.“ Ég grét yfir þessu
aumingja barni og móðurinni um
kvöldið, kannski af því að amma
var svo döpur yfir þessu löngu
liðna atviki.
Amma átti svo fallegan kjól,
sparikjól sem var svartur úr
þunnu efni með gulum, rauðum
og grænum blómum og ég á eina
mynd af okkur saman sem mér
þykir alveg óskaplega vænt um.
Ég held að hún sé tekin þegar
yngsta systirin er skírð, haust
1971. Ég man bara að hún var að
fara með þulu fyrir mig, sem mér
fannst svo gaman að heyra, þulu
eftir hana sjálfa, sem hún skrif-
aði aldrei niður. Það er ekkert til
af þulunum hennar eða barna-
sögunum skráð neins staðar, svo
ég viti. En þessa þulu var ég búin
að læra (hún var alveg óhemju
löng!) og það sést á svipnum á
okkur báðum á myndinni, alltjent
ímynda ég mér það. Nú er hún
gleymd.
Svo var ég farin að stelast til
að lesa þetta merkilega „DalahT,
sem allir voru að tala um. Stel-
ast, segi ég, því foreldrar mínir
sögðu að ég gæti lesið það
seinna, ég skildi hvort eð er ekk-
ert um hvað það væri, barnið.
Ekkert hvetur börn meira til þess
að óhlýðnast en að segja að þau
skilji ekki hlutina, eigi þess vegna
ekki að fást við þá. Svo ég las og
las, þangað til ég var orðin ösku-
reið við þennan heimska Jón á
Nautaflötum. Næst þegar amma
kom til að vera hjá okkur, spurði
ég hana af hverju hún hefði gert
hann svona vitlausan. Hún hió og
fannst þessi umræða greinilega
skemmtileg: „Af hverju finnst þér
hann vitlaus?“ Ég sagði að það
væri af því hann væri ekki venju-
legur eins og aðrir, léti alltaf eins
og asni. Þá sagði hún: „Þú skalt
lesa þetta allt saman aftur, þegar
þú verður aðeins eldri, og vita
hvað þér finnst um það þá. Jón á
Nautaflötum á ekki að vera
venjulegur, enda finnst konum
ekkert varið í menn sem eru
venjulegir, skal ég segja þér. Jón
Frásögusnillingar skála á góðri stund. Guðmundur G. Hagalín og Guðrún frá Lundi, þegar skáldkonan var heiðruð með framlagi
úr Rithöfundasjóði. Mynd Gunnar V. Andrésson