Dagur - Tíminn - 14.12.1996, Blaðsíða 8

20 - Laugardagur 14. desember 1996
|Dagmr-'3fentmt
Erfið i arðarfor
í bókinni segir Þórður frá erfiðum frumbúskap í Haga, þegar hann kom þar á óræktaða jörð með litiu húsnæði. Lýst er þrotlausri
baráttu við óblíð náttúruöfi á ferðalögum og í smalamennsku, björgun úr lífsháska í Skorradalsvatni og húsbruna i Haga svo eitt-
hvað sé nefnt.
Hörpuáutgáfan á
Akranesi hefur sent
frá sér hókina „Þórð-
ur íHaga - Hundrað
ára einbúi", sem hef-
ur að geyma frá-
sagnir af Þórði Run-
ólfssyni, hónda í
Haga í Skorradal.
Óskar Þórðarson,
sonurÞórðar, er
skrásetjari. Dagur-
Tíminn hirtir kafla
úr hókinni með leyfi
útgefanda. Millifyrir-
sagnir eru hlaðsins.
Sveinbjörn Bjarnason í
Efstabæ lést 7. nóvember
árið 1921. Hann hafði
óskað þess að verða jarðsettur
á Hvanneyri í Andakíl. Halldóra
Pétursdóttir kona hans frá
Grund í Skorradal hafði látið
svo ummælt að hún mundi
sjálfsagt vilja láta jarða sig í
Hvanneyrarkirkjugarði og við
hlið hennar vildi hann liggja.
Pórður var þá farinn að búa
á Draghálsi en Jónas Guð-
mundsson, bóndi í Bakkakoti
var í Efstabæ til aðstoðar
heimafólki þar í þá daga sem
Sveinbjörn lá banaleguna.
Hann fékk lungnabólgu og lá
veikur í þrettán daga, þar til yf-
ir lauk. Lungnabólga var á
þessum árum alltíð dánarorsök
og í raun engin gagnleg meðui
komin til sögu eins og seinna
varð. Helst voru það heitir
bakstrar sem dugðu stundum
en stundum ekki.
Skammt á milli ferða
Það var um sama leyti að Þórð-
ur var fenginn til að fara með
hesta frá Efstabæ í hagagöngu
út að Stóru-Fellsöxl í Skil-
mannahreppi. Eitthvað fór
hann með af ílutningi á sumum
hestanna, aðallega reykt kjöt,
einkum af sauðum. Það voru
venjulega sjö eða átta hestar
sem farið var með til vetr-
argöngu í lágsveitinni. Hesta-
eign Sveinbjarnar var allmikil,
þar af níu hestar tamdir. Það
var honum nauðsynlegt vegna
heyflutninga af heiðinni og
hálsunum en þá hafði hann sjö
hesta undir reiðingi og þann
áttunda til reiðar. En á þessum
dögum andaðist Sveinbjörn og
fór Þórður að Efstabæ til að
vera þar við kistulagninguna.
Var hann þá nýkominn heim til
sín eftir ferðina með hestana.
Mátti segja að skammt væri á
milli ferðalaga hjá honum þar
sem um langa leið var að fara.
Frá Draghálsi að Efstabæ eru
um það bil sautján kílómetrar
og ýmist var farið á hesti eða
fótgangandi og þó oftar
gangandi þegar komið var langt
fram á haust eða kominn vetur.
Þórður tók svo djúpt í árinni
að segja að tíðarfarið hefði um
þetta leyti verið „ægilegt“. Suð-
austanáttin var í algleymingi og
hvert landsynningsáhlaupið rak
annað en svo var áttin kölluð í
Borgarfirði og var varla nokk-
urt hlé á. Þetta kom sér sér-
staklega illa fyrir þá sem
standa þurftu í ferðalögum þar
eð flestir voru mjög vanbúnir
hlífðarfötum.
Kistan flutt
Síðan kom að því að gera skyldi
útför Sveinbjarnar. Kistan hans
var flutt fyrsta spölinn að Fitj-
um. Leiðin frá Efstabæ að Fitj-
um er 4-5 kilómetrar. Kistan
var flutt þannig að hún var sett
upp á reiðing þversum og menn
gengu beggja vegna og héldu í
kaðalspotta til stuðnings. Hest-
urinn sem fékk það hlutverk að
bera kistuna var einn af hestum
Sveinbjarnar sem heima var.
Ilann var jarpur að lit, sá hinn
sami og flutt var á kista Ilildar
Jónsdóttur sem dó suður í
Botnsdal við Hvalíjörð, en lík
hennar var flutt yfir Botnsheiði
að Fitjum og jarðsett í kirkju-
garðinum þar. Seinna var kista
með líki Sigurðar Vigfússonar,
sem lengi bjó í Efstabæ, en átti
þá heima í Botnsdal, flutt sömu
leið.
Þessi jarpi hestur þótti bera
af öðrum hestum að kröftum og
þoli, enda segir sagan sig sjálf
þar eð leiðin yfir Botnsheiði er
bæði löng og erfið, brekkur
miklar víða og byrðin óhæg.
Líkkistur þessara tíma voru
þungar, smíðaðar úr viði sem
var ein tomma á þykkt.
Vandræði á leiðinni
Séra Eirikur Albertsson á Hesti
í Andakil var prestur Fitjasókn-
ar og hann flutti húskveðju í
Efstabæ að þeirrar tíðar hætti.
Nokkru eftir að lagt var af stað
frá Efstabæ var komið að vörðu
við götuna sem í daglegu tali
var kölluð Varðmaður. Nafn sitt
dregur hún af því að þar sést
fyrst til manna frá Efstabæ sem
koma vestan Skorradal. Bær er
á milli Efstabæjar og Fitja sem
Sarpur heitir en þegar þetta er
fært í letur eru allir þessir bæir
löngu komnir í eyði. Minnist
Þórður þess að við vörðuna
Varðmann var rokið svo mikið
að þeir menn sem héldu í bönd-
in á kistunni, tveir hvorum
megin, áttu fullt í fangi með að
missa hana ekki af hestinum,
en þegar komið var að Fitjum
lygndi nokkuð. En þann daginn
var ekki farið lengra.
Morguninn eftir var svo
ferðin hafin að nýju. Torfi Jóns-
son í Gilstreymi í Lundarreykja-
dal átti gráan hest sem verið
hafði á uppboði á Kambshóli í
Svínadal fyrir nokkrum árum
og eftir það gefið nafnið Kamb-
ur. Torfi var þá kominn að Fitj-
um eins og fleiri úr uppsveitun-
um sem voru að fara til jarðar-
fararinnar og hafði með sér
hestinn. Af einhverjum ástæð-
um var nú skipt um hest og
kistan sett upp á þennan gráa
hest og þannig flutt frá Fitjum
og út að Skorradalsvatni, sem
ekki er ýkja langt. Búið var að
fá lánaðan bát í Vatnshorni,
næsta bæ, og ungur og röskur
maður, Jóhann að nafni Jó-
hannsson, tók til við að róa
bátnum. Kistan var sett þvers-
um yfir borðstokka bátsins aft-
an við ræðin. Sunnanstormur
var á og ekki sérlega hvasst
þegar lagt var af stað á vatninu.
Að vísu þurfti ekki mikinn
storm svo að erfitt væri að róa
með slíkan flutning og báturinn
livorki stór né hentugur til
þessara nota. Þó reri Jóhann að
Stálpastöðum, sjálfsagt eina 8-
10 kílómetra, en var þá orðinn
þreyttur og þá kvaðst Þórður
hafa tekið til við róðurinn. Þeg-
ar komið var lengra út með
hlíðinni var orðið hvassara eins
og títt er í landsynningi og vind-
ur stóð með landi og á land og
mikið misvindi. Þegar komið
var á móts við bæinn Hvamm
var orðið svo hvasst að þeir
sem á landi fóru sögðu síðar að
þeir hefðu óttast að bátnum
mundi hvolfa með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum. Þórður
reyndi að halda bátnum eins
nálægt landi og hann taldi
óhætt en réð lítt við stefnu hans
þegar stormhrinurnar gengu
yfir. Hesturinn Kambur var með
í ferðinni því að þegar ferð á
Skorradalsvatni þryti yrði að
skipta um flutningsmáta. Enda
kom að því að við Ilvamm varð
að hætta róðrinum. Voru þá
enn ófarnir um 5 kílómetrar að
næsta áfangastað.
Nú var kistan sett upp á
hestinn á nýjan leik og flutt
þannig á Grund, bæ við neðri
enda Skorradalsvatns.
Það var barningur og þeir
voru lengi á leiðinni. Á Grund
var numið staðar og kistan tek-
in af hestinum og látin standa á
grasflöt rétt norðan bæjarins og
í skjóli við hann.
Kynleg hegðun hrafna
Nokkuð löngu síðar sagði gam-
all maður, sem hét Guðmundur
og lengi átti heima á Grund, að
fyrr þennan sama dag hefði
hann veitt eftirtekt tveimur
hröfnum sem sátu einmitt ná-
kvæmlega á þeim bletti er kist-
an var látin standa á og létu
þar einhverjum látum. Þótti
Guðmundi atferli þeirra kynlegt
og vissi ekki hverju það sætti,
en svona var þetta samt.
Þeir sem verið höfðu í ferð-
inni frá Fitjum að Grund fengu
sér næturstað á þeim bæ og
öðrum bæjum í námunda því að
ekki entist dagurinn til svo erf-
iðrar og seinsóttrar ferðar, sem
var til jarðarfararinnar á
Hvanneyri.
Þórður sagði að sig minnti
að hann hefði farið að Hálsum,
sem líklegt er, því að þar
bjuggu foreldrar hans, og stutt
á milli bæjanna.
Meiri erfiðleikar
Daginn eftir var svipað veður,
landsynningur og slagviðri. Síð-
asta áfangann frá Grund að
Hvanneyri var kistan flutt á
kerru sem hesti var beitt fyrir
en menn kölluðu hestvagn.
Vagninn var í eigu Bjarna Pét-
urssonar bónda á Grund en
hann átti fyrsta vagninn sem
kom í Skorradal. Hestvagnar
voru ekki víða komnir til sög-
unnar á þessum tíma en þóttu
mikið þarfaþing til ýmissa nota
en vegleysur ollu takmörkuðum
notum þeirra.
Þegar komið var að Báru-
stöðum, næsta bæ við Hvann-
eyri, var ófærðin í melgötunni
svo mikil að nærri lá að vagn-
inn sykki að öxli. Venslamenn,
vinir og kunningjar Sveinbjarn-
ar voru sumir komnir um lang-
an veg að fylgja honum til graf-
ar. Þórður man þar sérstaklega
eftir bræðrum tveim, Gíslason-
um, Jóni á Fellsöxl og Gísla í
Lambhaga í Skilmannahreppi.
Báðir voru þeir bændur á jörð-
um sínum en Gísli stundaði auk
þess barnakennslu á vetrum á
sínum heimaslóðum.
Öllu öðru minnisstæðara er
þó Þórði að þegar að því kom
að láta kistuna síga í gröfina
var hún barmafull af vatni og
urðu tveir menn að standa hvor
á sínum enda kistunnar til að
koma henni í þá dýpt sem
henni var ætluð meðan mokað
var yfir. Þórður sagði að slíkt
hefði aldrei horfið sér úr minni
enda aldrei orðið sjónarvottur
að öðr.u eins og þó verið við
ijölmargar jarðarfarir á langri
ævi.