Dagblaðið Vísir - DV - 08.12.1981, Qupperneq 14

14
DAGBLAÐIÐ& VÍSIR. ÞRIÐJUDAGUR 8. DESEMBER 1981.
frjálst, áhóð daghlað
Útgófufólag: Frjáls fjölmlðlun hf.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: Sveinn R. EyjóMsson.
Framkvœmdastjóri og útgáfustjóri: Hörður Einarsson.
Ritstjórar: Jónas Kristjánsson og Ellert B. Schram.
Aðstoðarritstjóri: Haukur Helgason.
Fróttastjóri: Sæmundur Guðvinsson.
Auglýsingastjórar: Páll Stafánsson og Ingólfur P. Steinsson.
Ritstjóm: Slðumúla 12—14. Auglýsingar: Slðumúla 8. Afgreiðsla, áskríftir, smáauglýsingar, skrrfstofa:
Þverholti 11. Skni 27022.
Skni ritstjómar 88811.
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: Hilmir hf., Siðumúla 12.
Prentun: Árvakur hf., Skeifunni 10.
Áskríftarverð á mánuði 100 kr. Verð i lausasöiu 7 kr. Helgarblað 10 kr.
Vemd gegn glæpum
Fréttin um líkamsárásina á fímmtán ára gamla
stúlku hefur vakið óhug. Hrottalegar aðfarir árásar-
mannsins eru með því ljótasta sem lögreglan hefur haft
afskipti af. Augljóst er að maðurinn er haldinn kvala-
losta og enn er ekki séð fyrir um afleiðingar þessa at-
burðar fyrir hina ungu stúlku.
Upplýst er að hér var á ferðinni síbrotamaður sem
margoft áður hefur gerst sekur um auðgunarbrot,
líkamsárásir og annað refsivert athæfi. Fyrir aðeins
hálfum mánuði gisti hann fangageymslur vegna
líkamsárása, þar sem hann beitti eggvopnum gegn ung-
um stúlkum. Afbrotahneigð og geðveilur þessa ógæfu-
manns lágu fyrir og voru kunnugar þeim sem með af-
brotamálum fylgjast. Slíkur maður er hættulegur um-
hverfi sínu og samborgurum og á að geymast á bak við
lás og slá. Sem betur fer heyra slíkir menn til undan-
tekninga, en því hægara er lögregluyfirvöldum um vik
að einangra þá.
En hversvegna er það ekki gert? Hversvegna þarf
alltaf að bíða eftir stórslysum, hversvegna þurfa sak-
lausir borgarar að gjalda fyrir með lífi sínu og sálar-
heill áður en brunnurinn er byrgður?
Að undanförnu hefur farið fram umræða um fanga-
mál á íslandi. Sú umræða hefur öll verið á pann veginn
að draga taum fanga. Sagt er að þeir sæti illri og
ómannúðlegri meðferð og dregnar eru upp dramatísk-
ar lýsingar um mannvonsku réttarkerfisins gagnvart
þeim ólánsömu mönnum, sem afplána refisdóma.
Því hefur jafnvel verið haldið fram, að fangelsun sé
úrelt aðferð sem hegning og þjóðfélagið eigi að leita
annarra leiða, ,,manneskjulegri og réttlátari”.
Hér er gjarnan ruglað saman tveim hlutum. Eitt er
að refsa mönnum fyrir afbrot, annað er að gera þá að
betri þjóðfélagsþegnum og afstýra áframhaldandi
glæpum af þeirra hálfu. Vissulega á að gera mun á
minniháttar afbrotum og alvarlegri glæpum. Afbrot,
framið í örvæntingu eða stundarörvinglan, er ekki það
sama og þegar forhertur sakamaður drýgir glæp marg-
endurtekið og að yfirlögðu ráði. Líkamsmeiðingar
verða ekki dæmdar með sama hætti, þegar um er að
ræða óviljaverk í ölæði eða grimmdarlega árás geð-
sjúklings. Óharðnaður unglingur sem lent hefur á glap-
stigum, á ekki að lenda innan um samviskulausa saka-
menn, og að því leyti er það brýnt mál að gera úrbæt-
ur á fangelsismálum. Undir engum kringumstæðum
eiga fangar að sæta pyndingum af hálfu fangavarða og
vitaskuld eiga dóms- og lögregluyfirvöld að haga með-
ferð sinni á afbrotamönnum þannig, að von sé til þess,
að þeir geti orðið að betri mönnum, þegar fangelsisvist
lýkur.
Það breytir hinsvegar ekki þeirri staðreynd, að þjóð-
félagið á kröfu til þess, að einstaklingar, sem sannan-
lega eru hættulegir umhverfí sínu, eru ólæknandi geð-
sjúklingar, haldnir kvalalosta eða árásarhneigð, séu
einangraðir. Saklaust fólk á að geta verið óhult fyrir
slíkum mönnum.
í litlu samfélagi sem okkar, þar sem löggæsla er í
lágmarki og sakamál fáheyrð, er almenningur óvarinn
og grandalaus gagnvart afbrota- og árásarmönnum.
Ung stúlka kann ekki að varast tálbeitu og lævíst vina-
hót ókunnugs manns. Saklaus borgari veit ekki um
geðbilun eða fyrri ódæði síbrotamannsins. En það veit
lögreglan og dómsmálayfirvöld, og þau eiga ekki að
hika við að taka slíka menn úr umferð, verja samfélag-
ið fyrir lifshættulegum árásum þeirra.
Umburðarlyndi gagnvart glæpum eru takmörk sett.
ebs.
Hvers vegna
kvenna-
framboð?
Fyrirhugað sérframboð kvenna til
bæjarstjórnarkosninga á komandi
vori hefur vakið býsna mikla athygli
og umræðu, jafnvel virðist gæta ótta
hjá stjórnmálaflokkum. Það er
kannski að vonum. Kvenvargar hafa
aldrei þótt skemmtilegir viðureignar.
Mig langar að hugleiða hver muni í
raun vera ástæðan til þess að konum
skuli detta þetta í hug. Eftir því sem
ég hugsa meira um þessi mál finnst
mér að orsakirnar séu fyrst og fremst
þjóðfélagslegar og þá ekki síst ríkj-
andi launakerfi i landinu.
Jafnrétti allra þegna er fyrir nokk-
uð löngu orðið landslög. En það vita
allir sem hafa opin augu og huga, að
svo er ekki í raun.
í landinu starfa öflug verkalýðs-
félög (undir forustu karla að miklum
meiri hluta). Samband þeirra er ASÍ
sem hefir forustu um aðalkjarasamn-
inga. Þegar kaupsamningar eru í
brennidepli opnar varla nokkur mað-
Hólmf ríður Jónsdóttir
ur svo munn í fjölmiðlum, að manni
finnist ekki að kjör hinna lægst laun-
uðu séu í raun hans hjartans mál. Er
þetta þá ekki fyrir löngu komið í lag?
Meðaltekjur verkamanna eftir skatt-
skýrslum hafa verið reiknaðar út og
eru þær furðu háar. En ef 8 stunda
vinnudagur er tekinn inn i dæmið
kemur fram skekkja. Skýringin er
fyrir hendi, þ.e. eftir- og næturvinna.
Ef auglýst er eftir verkafólki veiða at-
vinnurekendur betur ef tekið er fram
að um mikla eftir- og næturvinnu sé
að ræða. Nú í haust hafa komið fram
kröfur um að fella eftirvinnu niður í
áföngum, en við taki næturvinnu-
taxti að lokinni dagvinnu. Þetta er
spor í rétta átt. Mig minnir að eitt-
hvað heyrðist um það frá frystihúsa-
eigendum hér um árið, þegar yfir-
vinnubann var í gildi, að afköst
fólksins hefðu ekki minnkað í réttu
hlutfalli við styttri vinnutíma. Skilar
verkafólkið ekki betri afköstum
óþreytt en á 12ta eða 14nda vinnu-
tíma?
Vörður um fom
bókmenntir
Grikkinn Zorba og Útlaginn
Undanfarið hafa farið fram sýn-
ingar á tveim kvikmyndum, sem hvor
á sinn hátt tengja fornöldina við nú-
timann. Þetta eru myndirnar Grikk-
inn Zorba, og hin íslenska mynd, Út-
laginn. Er því fróðlegt að bera þær
saman í þessu tilliti.
íslendingum er stundum líkt við
Grikki að því leyti að hvorir tveggja
eru þjóðir sem lifa í nánum tengslum
við menningararf sinnar gullaldar.
Báðar standa vörð um fombók-
menntir síns heimshluta, og kapp-
kosta að halda honum Iifandi í list-
sköpun nútímans.
Gullaldardýrkandinn
Kazantzakis
Myndin Grikkinn Zorba er gerð
eftir samnefndri skáldsögu gríska
stórskáldsins Nikos Kazantzakis.
Kazantzakis er frægur fyrir að reyna
vísvitandi að brúa bilið milli nútíðar
Grikkja og fortíðar. Virtasta verk
hans er söguljóðið Ódysseifskviða,
sem er nokkurs konar nútímalegt
framhald af Ódysseifskviðu Hómers,
en líkir þó mjög eftir klassískri mynd-
rænu og frásagnaranda.
Bæði Ódysseifur Kazantzakis og
Zorba eiga það sameiginlegt að vera
öfgafull dæmi um hinn úthverfa at-
hafnamann, sem kemst í snertingu
við allt hið dýpsta í lífinu öðru
hverju, samfara drykkju og dansi.
Kvikmyndin Grikkinn Zorba fjall-
ar um menntamann sem kemur til
ættarstöðva sinna, eynnar Krítar.
Þar kynnist hann óhemju lífsglöðum
manni, Zorba. Sagan fjallar síðan
um hvernig Zorba lifir, elskar og
dansar, án þess að láta almennings-
álitið eða jafnvel ellina og dauðann
buga sig.
Grikkinn Zorba er frægasta per-
sónan af sinni tegund í heimsbók-
menntunum: Persóna hins úthverfa
athafnamanns, sem skákar andstæðu
sinni, hinum innhverfa mennta-
manni, með því að komast í betri
snertingu við tilveruna án milligöngu
bóka.
Zorba: Sannur
Grikki?
Það er ekki síst fyrir tilverknað
Anthony Quinn, sem leikur Zorba,
að myndin er svo fræg, enda er það
hans frægasta hlutverk, og passar
best við hans sviðsmynd. Til dæmis
er Zorba einhvers staðar í bókinni
lýst sem manni með „stór, loðin
eyru”, semsagt klunnalegum manni,
en jarðneskum í tilfinningum. Þetta
lýsir einnig Anthony Quinn.
Áður en myndin fór sigurför um
heiminn, á seinni hluta sjöunda ára-
tugarins, hafði skáldsagan sam-
nefnda orðið nokkuð vinsæl.
Kazantzakis fór reyndar ekki að
skrifa skáldsögur fyrr en á elliárun-
um, en þangað til hafði hann skrifað
ljóð og ritgerðir. Þó reyndust skáld-
sögur hans hver annarri betri, og
nokkrar þeirra fóru sigurför um
heiminn, og hafa verið þýddar á ís-
lensku, svosem sagan Frelsið eða
dauðann, sem fjallar um baráttu
Krítverj a gegn Ty rk jum.
Lífsskoðun Kazantzakis sem fram
kemur í Zorba, sótti hann til heim-
speki Nietszche á háskólaárunum sín-
um í Vestur-Evrópu um síðustu alda-
mót. Það er því ekki rétt sem mörg-
um hefur f'undist, nefnilega að Zorba
hljóti að vera hinn dæmigerði Grikki.
Ég var sjálfur haldinn þessum mis-
skilningi, og ekki bætti úr skák að ég
hitti marga Grikki erlendis sem héldu
því sama fram. Tyrki einn benti mér
aftur á móti á að Zorba er ekki einu
sinni griskt nafn, heldur tyrkneskt,
og þýðir „baráttumaðurinn”, eða sá
sem býður almenningsálitinu byrg-
inn.
Zorba á einmitt að vera nokkurs
konar andstæða þess sem Grikkir
eiga að vera í þjóðareðli sínu. En þó
má sjá ýmislegt í myndinni sem minn-
ir á hefðbundna gríska menningu.
Það er fyrst að nefna hræðsiuna
við ellina og dauðann, og vantrú á
paradís, sem leiðir til nokkurs konar
örvæntingarfullrar lífsgleði í núinu.
Það er þessi undirtónn sem gerir dans
Zorba svo átakanlegan. í nokkur
andartök getur hann þannig gleymt
sér, hafið sig yfir hversdagsleikann,
og verið eins og ódauðlegur stríðs-
guð. Dansinn gefur honum þannig
kraft til að horfast í augu við veru-
leikann.
Tónlist
Theodorakis
Tónlistin úr myndinni er einnig
löngu orðin heimsfræg, jafnt sem al-
þjóðleg partýtónlist og sem auglýsing
fyrir Grikkland. Hún er eftir fræg-
asta tónskáld Grikkja, Mikis
Theodorakis, sem hefur auk dægur-
laga einnig gert tónlist við kvikmynd-
ir eftir forn-grískum harmleikjum.
Tónlist hans passar vel við sltkar
myndir: Annars vegar er hún svo stíl-
fögur og hrein og þróttmikil, að hún
virðist lýsa hugsjónum manna. í hina
^ „íslendingum er stundum líkt við Grikki
aö því leyti, aö hvorir tveggja eru þjóðir,
sem lifa í nánum tengslum við menningararf
sinnar gullaidar,” segir Tryggvi V. Líndal og
fjallar um boðskap tveggja kvikmynda.