Dagblaðið Vísir - DV - 20.02.1982, Blaðsíða 13

13
DAGBLAÐIÐ & VÍSIR. LAUGARDAGUR 20. FEBRÚAR 1982.
Kvikmyndir Kvikmyndir Kvikmyndir Kvikmyndir
Á nýafstaðinni kvikmyndahátíð voru
margar góðar og athyglisverðar kvik-
myndir sýndar. Járnmaðurinn eftir
Andrzej Wajda var ein af þeim mynd-
unt sem vakti hvað mesta athygli enda
stórvel gerð mynd, sem notar altalað
umhverfi og atburði sem myndefni.
Meginefni þessarar greinar er ekki
myndin sjálf, heldur viðtal við leik-
stjórann Wajda frá þvi í ágúst í sumar,
áður en herlög voru sett, en eins og
kunnugt er af fréttum er staða hans af-
skaplega ótrygg núna. Viðtalið, sem
þýtt er úr „Sight and Sound” veturinn
81/82, snýst að mestu um Járnmann-
inn, en einnig er margt fróðlegt að
finna um Marmaramanninn. Má nefna
það t.d. að hugmyndin að Marmara-
manninum er frá því 1960 og handritið
álíka gamalt. Wajda og félagar hans
fengu hins vegar ekki leyfi til fram-
leiðslu á myndinni fyrr en 1977.
(Viðtalið, er hér fer á eftir, er talsvert
stytt).
Sp:...heldur þú að þriðja nianna
myndin, nokkurs konar trílogía verði
til?
W: Nei, ég held það verði ekki fram-
hald af Járnmanninum. Það er alltaf
vafasamt frá listrænu sjónarhorni að
halda áfram verkefni, því vel má, vera
að engar listrænar ástæður séu fyrir
þvi. Reyndar sé ég enga mikilvæga at-
burði sem gætu orðið efni í framhalds-
mynd. Báðar myndirnar eru nátengdar
lífi og dauða—Járnmaðurinn var að
hluta til vegna þess að ég hafði tæki-
færi til að sýna í þeirri mynd nokkra
hluti sem ég vildi hafa sett í Marmara-
manninn, sérstaklega atburðina sem
tengdust dauða Birkut.
Sp: Hversu mikið aðstoðaði
SAMSTAÐA þig við töku Járnmann-
sins?
W: Þer gátu ekki hjálpað eins mikið
og þeir vildu. Vegna þess að ntyndin er
tekin að vetri en átti að gerast sumarið
á undan, þá var frá byrjun ljóst að eng-
in leið yrði að búa til múgatriði. Við:
gátum ekki beðið til sumarsins 1981;
myndinni varðaðljúka eins fljótt og
auðið varð. ímyndaðu þér hvemig yrði
að gera hana núna! SAMSTAÐA
hjálpaði okkur að endurskapa staðinn
þar sem samningurinn var undirritað-
ur, en stærsta framlag þeirra var ein-
faldlega drepandi áhugi þeirra á að
myndin yrði yfir höfuð gerð. Sjálft
verkalýðsfélagið tók engan þátt í sjálfri
framleiðslunni.
Við fengum heimildarefni úr
„Workers ’80, úr sjónvarpsmynd
Engler „August ’80” og filmum tekn-
nunt af erlendum fréttamönnum. Ég
notaði einnig búta úr pólskri frétta-
mynd frá 1970, og ég hafði frjálsar
hendur að nota hvaða filmubúta sem ég
sá. Járnmaðurinn kostaði í kringum 16
milljónir zlotys, sem er ntjög ódýrt
(nokkrar nýlegar pólskar ntyndir kosta
allt að 100 milljónir).
VIÐTALV1D
ANDRZEJWAJDA
ÚrkvJkmynd VVajda, Jimmaöurinn, som sýnd var é síðustu kvikmyndahátíO.
Sp: Hvernig útskýrir þú að þrátt fyrir
búsetu í einræðisþjóðfélagi tekst þér að
skapa myndir, er draga í efa gæði sjálfs
samfélagsins sem fjármagnar þær?
Sumir gagnrýnendur gætu jafnvel álitið
pólskan kvikmyndaiðnað sekan um of
ntikla undanlátssemi, a.m.k. á sumum
tímum eftir stríð.
W: Ef ég heyrði slíkar skoðanir
myndi ég segja að það fólk vissi ekkert
og skildi ekkert hvað væri á seyði í
Póllandi.Það er ekki alveg satt að við
búum við einræðisþjóðfélag. Við gerð
þessara mynda gerðum við ekkert sem
taldist ólöglegt. Það er ómögulegt að
gera kvikmyndir í neðanjarðarand-
spyrnu og við gerðum kvikmyndir sem
okkur fannst að væru eftirsóttar en
fullkomlega löglegar. Hafa ber í huga
að áður en mynd er gerð hér verður
hún að fara í gegnum menningarmála-
ráðuneytið og fá opinbert leyfi, og að
vissu leyti voru það ekki aðeins kvik-
Kvikmyndir
Örn Þórisson
Lech WaJosa. Hann takJJ myndJna
ofróttæka.
Andrxa! Wafda.
ík að búa yfir framsýni til að skipu-
leggja kvikmynd á þann hátt að hún
gæli ekki auðveldlega verið klippt. Ef
þú gerir mynd sem inniheldur aðeins
nokkur óaðgengileg atriði þá er auðvelt
að banna hana. Vinir rnínir sannfærðu
mig um að kiippa úr Marmaramannin-
um atriði sern sýndi dauða Birkut,
annars yrði myndin stöðvuð. Ég gerði
það, því ég taldi atriðið ekki ráða úr-
slitum fyrir ntyndina.
myndaleikstjórar, heldur rnargir
menningarfrömuðir og jafnvel stjórn-
málamenn, sem vildu að þessar myndir
væru gerðar.
Vegna þess að við gerðum þessar
myndir á Iöglegan hátt urðum við
aldrei fyrir afskiptum eða árásum frá
hendi öryggissveitanna. Sjálfar mynd-
irnar voru oft óaðgengilegar fyrir yfir-
völd, og það var stundunt ákveðin takt-
Við gátum gert myndir á borð við
Marmarantanninn vegna þess að við
bentum sífellt á eftirspurn eftir slikurn
myndum og á skyldu okkar að mæta
þeirri eftirspurn. Það var mjög mikil-
vægt að mikill meirihiuti kvikmynda-
fólks stóð að baki þessari kröfu, að
þessu sameiginlega átaki.
Sp: Járnmaðurinn hlaut ekki al-
menna viðurkenningu í Póllandi. Einn
af þekktustu kvikmyndagagnrýnendum
Póllands var sérstaklega dómharður á
listrænan heildarsvip myndarinnar og
var andsnúinn „flashback” atrið-
unum. Walesa taldi að hún væri of ró-
tæk. Hvernig bregztu við þessum skoð-
unum?
W: Ég hef lesið þessa gagnrýni og ég
held að gagnrýnandinn sem urn ræðir
geri sömu vitleysuna aftur og aftur,
þ.e. hann reynir að vera frumlegur
hvað sent það kostar. Árið 1958 skrif-
aði hann gagnrýni um „Ashes and
Diamonds”...sem byggðist á því að
Cybulski (aðalleikarinn) gekk í þröng-
uni gallabuxum i myndinni (sem á þess-
um tíma voru táknrænar fyrir vestræna
menntamenn) og að slíkar buxur hafi
ekki verið tízka þegar myndin átti að
gerast, þ.e. i stríðinu. Hvað Walesa
varðar held ég að hann hafi viljað segja
eitthvað um myndina en hafi ekki getað
orðað það nákvæmlega.
Ég þekki viðbrögð fólks í Póllandi
við myndinni— sumt hef ég séð gráta
yfir vissum atriðum— og ég þarf engin
önnur ummæli.
Sp: Eftir að hafa vakið mikla athygli
á Vesturlöndum með Járnmanninunt,
heldurðu að þú komir til með að vinna
oftar en áður erlendis?
W:Ég hef í nokkur skipti reynt að
gera myndir á Vesturlöndum en þær
hafa aldrei tekizt. Minn styrkleiki býr í
Póllandi þar sem ég hef reynt í mörg ár
að skilja þjóðina og þar seni frábært
tæknifólk aðstoðar mig. Þegar ég fer
til annara landa skil ég eftir allan styrk
niinn; ég er aðeins einn af þúsundunt
leikstjóra, öfugt við það sem er í Pól-
landi, þar sem staða mín er árangur
tuttugu ára vinnu.
Eins og áður kom fram var þetta við-
tal við Wajda tekið í ágúst siðastliðn-
um, en í ljósi síðustu atburða i Póllandi
ntá gera ráð fyrir að ef það væri tekið í
dag þá myndi Wajda ekki vera bjart-
sýnn á búsetu í heimalandi sínu.
Reyndar er hann þegar viðtalið er tekið
að vinna að fransk-pólskri kvikmynd
sem fyrirhugað vár að taka í Frakk-
landi, með leikurum frá báðunt lönd-
um.
Hvað framtíðin ber í skauti sínu fyrir
Wajda er ekki gott að segja. Vonandi
fær hann þó tækifæri til að sinna sinni
köllun. Hæfileikar hans sem kvik-
myndaleikstjóra verða ekki dregnir í
efa— hætt er hins vegar við að vinnu-
tækifærum fækki.
Verkfallsnafnd að störfum í Leninverksmiöjunum i Gadansk.
Örn Þórisson