Dagblaðið Vísir - DV - 02.07.1983, Blaðsíða 12

DV. LAUGARDAGUR 2. JULl 1983.
R — FER
—
í heild er NA-landiö strjálbýlt. Margir áhugaveröir
staðir eru langt inni í landi (s.s. Askja, Herðubreiðar-
lindir og Kverkfjöll). Þarf oft jeppa til að komast að
þeim.
Við höldum okkur við byggðavegi og sem áður verður
leitast við að segja frá stöðum sem ekki eru á vörum
hvers ferðamanns. Enn skal minnt á Vegahandbókina
og aðrar heimildir.
Að þessu sinni er farið sólarsinnis eftir vegum en ekki
andsælis eins og í tveimur fyrstu hlutum greinaflokks-
ins.
Um eldlandið
— Nordausturland. Þriðja grein Ara
Trausta Guðmundssonar jarðfr æðings um
áhugaver ða staði í náttúru landsins sem
forvitnilegt er að skoða a€ hring veginum
ná í hliðraðri röð frá Kverkfjöllum
að Þeistareykjum. Auk þeirra
tveggja eru aðalstöðvar hinna
þriggja kerfanna í Oskju (í Dyngju-
fjöllum), við Fremri-Námur og
Kröflu. I hverju þeirra er stór sig-
dæld (askja) og síðan sprungu-
þyrpingar í norður og suður. Ýmist
gýs innan í dældunum eða á sprung-
um utan þeirra. I Kröflu hefur gosiö
að undanförnu rétt við Leirhnjúk
(miðja öskjunnar) og svo allt að 25
km norðan við miðjuna, í Gjástykki.
Virkasta kerfið er Askja. Þar gaus
t.d. mikilli gjósku 1875 (og Oskjuvatn
myndaðist við sig), og síðar sama ár
hófst hraungos á sprungum norðan
við eldstöðina. Mikið gjóskufall á
NA-landi ýtti undir Ameríkuferðir
Islendinga.
I Oskju varð töluverð goshrina
1923—1930 og síðast gaus þar 1961.
NA-land er þekkt landskjálfta-
svæði. Talið er aö orsök jarðskjálfta
sé gliðnunin á Atlantshafshryggnum
(svonefnt landrek) og koma þeir oft í
hrinum (stað- og tímabundið),
stundum samfara eldvirkni. Þá ætti
jaröeldurinn að vera aö lappa upp á
gliðnunina. Skammt undan landi er
svo aftur þversprungusvæði sem nær
frá Axarfirði norðvestur að Grímsey
og Kolbeinsey. Þar verða oft harðir
skjálftar, sbr, KópaSkersskjálftann
1976.
Til Vopnafjarðar
Á leið til Húsavíkur liggur leiðin
um fjölbýlan Aöaldalinn og Aöaldals-
hraun sem rann ofan af Mývatns-
svæðinu fyrir þúsundum ára. Falleg
DV. LAUGARDAGUR2. JULI1983.
13
RASLÓRIR - FERÐASLÚÐIR - FERRASLÓÐIR - FERRASLÓRIR - FERRASLÓRIR I
------------------------------------------------------------—----------.ífcj
Dimmuborglr. Þær urðu tfl þegar hraun rann ofan í
braust svo fram að nýju, þannig að eftir urðu tumar,
höft.
hálfstorknaðl og
kletta-
Goðafoss.
Tjoraes, jiar sem margfræg Tjöraeslögln með óteljandi steingervingum era. Þeir
sýna hvernig loftslag versnaði mjög fyrír rúmum þremur ármilljónum og isöldin
gekk í garð. I lögunum eru ummerki ef tir 10 jökulskeið.
útsýn er yfir í Köldukinn vestan við
flóann.
Norðan Húsavíkur eru stórir mar-
bakkar (gamalt sjávarset), þver-
skornir lækjum. Þetta eru menjar
um hærri sjávarstöðu i lok síðasta
jökulskeiðs. Núverandi sjávarbakk-
ar eru hins vegar sorfnir í eldri jarð-
lög undir marbökkunum. Þar skipt-
ast á sjávarsetlög (sum fáeinna
milljóna ára gömul), jarövegslög
(með surtarbrandi), hraun og jökul-
ruðningur. Þetta eru margfræg Tjör-
neslögin með óteljandi steingerving-
um. Þeir sýna hvemig loftslag
versnaði mjög fyrir rúmum þremur
ármilljónum og ísöldin gekk í garö.
Þá skiptust á jökulskeið og hlýskeið
(eins og við þreyjum) og landið
þarna var ýmist neðan-eðaofansjáv-
ar. I lögunum eru ummerki eftir 10
jökulskeið. Víða má komast niður í
fjöruna og skoða jarölögin, t.d. við
Ytritungu og Hallbjamarstaði. I
Jarðfræði Þorleifs Einarssonar má
lesa sér til um jarölögin.
Utar á nesinu, við Máná, eru falleg
brimklif og brátt hallar niður gróður-
sæla sneiðinga og sér þar yfir undir-
lendi og sérkennileg sjávarlón í
Axarfjörð. Á hægri hönd stíga reykir
úr Gjástykki.
Velþekkta staði eins og Hljóða-
kletta (og allt friðlandið upp með
Jökulsá) og Asbyrgi er sjálfsagt að
skoöa. Það er Jökla sjálf sem hefur
mótað þessi náttúruundur i hamfara-
hlaupum sínum. En meira er um
vert að hætta sér út.í óvissuna og aka
yfir Kelduhverfi, um Kópasker og til
Raufarhafnar. Ekki er mikið um
heimsfræg náttúruundur á þeirri
leið, en þeim mun ósnertari náttúra,
einstæð og afar falleg. Gaman er að
fara um Leirhafnarskörð, yfir
gróskumikla heiðarfláka og eftir
vatnasvæðunum yst á skaganum
(Lónin svonefndu).
Þegar Raufarhöfn er að baki,
verður land með nokkm öðm yfir-
bragði. Rauðanes, nærri miðja vegu
til Þórshafnar, er mjög forvitnilegt,
hafi menn nægan tíma. Þar getur að
líta sérkennilegar bergmyndanir og
fugiabyggð.
Áfram er svo ekið (um 40 km) frá
Þórshöfn til Bakkafjarðar og síöan
yfir Sandvíkurheiði í átt til Vopna-
fjaröar. Nú breytist enn landslag
vegna þess að leiöin liggur út af
yngri jarðsvæðum (nýjum og frá
ísöld) yfir á undirstöðubergsvæði
landsins á Austfjörðum. I kaupstað
Vopnfirðinga eru aðrir 40 km.
Ur Vopnafirði má fara á tvo vegu:
Stórkostlega fjallaleið yfir Hellis-
heiði og niður að Héraðsflóa eða upp
úr Hofsárdal (inn af Vopnafiröi) og
yfir Jökuldalsheiöi sem einu sinni
var meira eða minna í byggð og í
Vegaskarð á veg nr. 1.
Um hann er reyndar sögð þessi
saga: Bandariskur visindamaður fór
með kollegum sinum, íslenskum,
sem leið liggur norður að Mývatni úr
Reykjavík. Var hann svo spurður
hvemig honum heföi líkað ferðin: —
„Jú, hún var afar áhugaverð, en
gætum við ekki farið hraðbrautina til
baka,” svaraöi sá bandaríski.
Til Grimsstaða
Efri leiðin um NA-land er enn
meiri „eldvegur” en sú neðri. Hún
liggur frá Fosshóli (við Goöafoss,
yfir í Reykjadal og að Laxá. Frá
Helluvaöi sést niður eftir Laxárdal,
sem er bæði sérkennilegur og falleg-
ur. Áin er lindá með gróskumiklum
bökkum og rennur þama í strengjum
og flúðum eftir Laxárdalshrauni sem
kom úr Þrengslaborgum innan við
Hverfjall (við Mývatn) fyrir um 2000
árum. Skammt er í vegamót: Þar
má fara vestur eða austur fyrir
Mývatn.
Vesturleiðin liggur með vatninu og
er ekki jafngefandi og sú eystri, en
aftur á móti styttri. Fyrir sæmilega
fóthvatt fólk er tilvalið að ganga á
Vindbelgjarfjall (um 530 m), einn
besta útsýnisstað við Mývatn.
Vesturleiðin (sem reyndar er aðal-
vegur nr. 1) sameinast austurleið-
inni rétt við Reykjahlíð — miðdepil
sveitarinnar (aukSkútustaða).
Mývatn er um 40 ferkm aö flatar-
máli en afar grunnt (meðaldýpi 2.5
m) Mikið lif er í og við vatniö og hafa
nokkur hraun falliö í þaö, síöast 1729
þegar bærir eyddust við Reykjahlíð í
Mývatnseldum fyrri.
Eystri leiðin nær fyrst að Skútu-
stöðum. Á leiðinni þangað má virða
fyrir sér móbergsstapana Bláfell
(1222 m) og Sellandafjall (980 m).
Þeir hafa ef til vill myndast við löng
flæðigos (sem mynda dyngjur eins
og Skjaldbreið við núverandi
aðstæður) undir og í ísaldarjöklin-
um. I staö hraunskjaldar myndast
þá stapafjall aö mestu úr móbergi
(hörðnuðgjóska). Þama sér líka yfir
hluta Odáðahrauns, margslungna
hraunbreiðu, rúml. 4000 ferkm og
afar fáfarna.
Við Skútustaði eru hinir þekktu
gervigígar, myndaðir þegar hraun
(Laxárdalshrauniö) rann í vatniö og
gufusprengingar þeyttu gjallinu upp
íkeilulaga hauga.
Lengra eru Kálfaströnd og Höfði
þar sem hraun- og klettamyndanir
eru sérkennilegastar við vatnið og
raunar þótt víða væri leitaö. Göngu-
stigar eru um land Höfða, sem
nánast er einn lystigarður og auðvelt
að komast niöur aö vatnsbakkanum
sunnan á nesinu.
örlitlu norðar eru Dimmuborgir.
Þær urðu til þegar hraun rann ofan i
dalverpi, hálfstorknaði og braust svo
fram aö nýju þannig aö eftir urðu
tumar, spírur, skvompur og kletta-
höft. Mest er varið í að brölta til
norðurs yfir Dimmuborgir með
stefnu á Hverf jall og ganga á f jallið.
Það er rúml. 100 m á hæð og 1300 m í
þvermál, — geysistór þeytigossgígur
sem varð til í stuttu gosi fyrir 2500
árum. Þama að ofan sést vel yfir
sprungur og misgengi (hluti af
Kröflueldstöövakerfinu) en land
gliönaði í Kröflueldum allt suður
fyrir Hverf jall. Um leið hitnaði svo í
Grjótagjá.þeim góða baðstað, að þar
er nú ófært ofan í. Hefur baölif færst í
Stórugjá sem er rétt sunnan við
vegamót Kisiliðjuvegar (austurleið-
in) og vegarins sem við ökum.
Stutt er að Námafjalli frá Reykja-
hlíð. Þar er áhugavert háhitasvæði
sem sækir hitann líklega í kvikuinn-
skot neðanjarðar í eldstöðvakerfinu.
Sjarmerandi ljótir leirhverir (eins
og listakona ein sagði) og gufuaugun
með gulum brennisteini em vel
skoðunar virði (farið varlega!).
Á móts við hverasvæðið er Kröflu-
afleggjarinn. Þar uppfrá er líka
margt að skoða, þó ekití væri nema
Víti — grænblár, stór sprengigígur
frá 1724. Hann er rétt ofan við brún-
ina norður af virkjuninni.
Afram liggur vegurinn um sanda,
mela og grónar heiðar. Yngsti
hraunflákinn er úr hraungosinu
(1875) sem tengt er öskju og áður
var minnst á. Þama eru líka gíga-
raðir á borð við Kræðuborgir (sjá
kort). Stutt er að ganga að þeim og
skoöa svona blandgíga sem eru
algengastar eldstöðvar á landinu.
Enn nær vegi em Vegasveinamir,
nokkru austar og nokkurn veginn
sömu gerðar, þótt minni séu.
Tilsýndar eru móbergsfjöll sem öll
minna á aö eldvirkni hætti ekki
meðan ísaldarjökullinn lá hér, —
fjöll eins og Jörundur og Búrfell.
Brátt liggur leiðin í þá sveit sem
hæst liggur i landinu, i rúml. 400 m
hæð yfir sjó. Grímsstaðir og Möðm-
dalur austar hafa löngum verið
þekktir áningastaðir, en mest af leið-
inni er sérkennileg auðn sem hefur
töluvert aðdráttarafl á huga og
augu. I fjarska bryddir á jöklaveröld
Vatnajökuls og Herðubreið fer sjald-
an í hvarf.
Um 6 km áður en komið er að
Grímsstöðum liggur vegaslóði til
suðurs, inn í Herðubreiðarlindir.
Smáspöl inn meö honum má aka til
að skoða Hrossaborg, áþekka Hver-
fjalli en minni og rofnari.
Við Vegaskarð er hringnum lokað.
Og áður en við bregðum okkur til
baka, áfram vestur aöalveg nr. 1 til
Akureyrar og yfir í Húnaþing, er rétt
að fjalla um tvo f jölfömustu hálend-
isvegi landsins: Kjalveg og Sprengi-
sand.
I

. ^vsSw
ifiÉf^sSásp'

:-rv..

*.**>»» **»«*«•*' '^r.íeÉi.
Asbyrgl pg H1 jóðakleítar era vel þekktlr staðlr, sejn yert er^ajð 5k«jto. Það er Jökla sjálf, sem hefur mótað þessi
náttÚEiumdurjbantfarablaupum sinum.