Dagblaðið Vísir - DV - 02.11.1983, Side 12

12
DV. MIÐVIKUDAGUR 2. NOVEMBER1983.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjómarformaðurog útgáfustióri: SVEINN R. EYJÓLFSSON.
Framkvæmdastjóriogútgáfustjóri: HÖROUR EINARSSON.
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM.
Aöstoóarritstjóri: HAUKUR HELGASON.
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON ogÓSKAR MAGNÚSSON.
Auglýsingastjó-'ar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P.STEINSSON.
RHstjóm: SÍÐUMÚLA 12—14. SÍMI S6A11. Auglýsingar: SÍÐUMÚLA33. SÍMI 27022.
Afgreiðsla,áskriftir,smáauglýsingar,skrifstofa: ÞVERHOLTI11.SÍMI27022.
Sími ritstjómar: 84611.
Setníng, umbrot, mynda-og plotugerð: HILMIR HF., SÍÐUMÚLA12. P renlun:
Árvakurhf., Skeifunni 19.
Áskriftarverð á mánuði 250 kr. Verð í lausasölu 22 kr.
Helgarblað 25 kr.
Fyrsta pennastrikið
Fyrirtækið Þormóður rammi á Siglufirði hefur verið í
sviðsljósinu að undanfömu. Fyrst var skýrt frá því að
fyrirtækið væri komið í greiðsluþrot og starfsfólk fengi
ekki lengur útborgað. Fjármálaráðuneytinu tókst að
bjarga málum til bráðabirgða enda er ríkissjóður stærsti
eigandi fyrirtækisins. Þá var því slegið upp í blöðum að
Ragnar Amalds, fyrrverandi f jármálaráðherra og þing-
maður kjördæmisins, hefði útvegað Þormóði ramma lán
með ríkisábyrgð án nokkurrar heimildar á fjárlögum.
Það næsta sem gerist er að Framkvæmdastofnun á-
kveður að skipta verði um stjóm í fyrirtækinu og einasta
úrræðið til áframhaldandi reksturs er að skuldabyrði
Þormóðs hjá hinu opinbera verði breytt í hlutafé ríkis-
sjóðs. i
Einhvers staðar inni á milli þessara tíðinda má lesa
smáfrétt í blöðum þess efnis að Þormóður rammi hafi átt
hæsta tilboð í rannsóknarskipið Hafþór, eða rúmlega 100
milljónir króna.
Önnur og betur sett fyrirtæki höfðu ekki efni á slíkum
tilboðum. Þykir mörgum skrítið hvernig fjárvana fyrir-
tæki, sem komið er upp á miskunnsemi ráðuneytisins frá
degi til dags, geti leyft sér að ráðast í skipakaup.
Samkvæmt upplýsingum ráðamanna fyrir norðan telja
þeir það eitt til bjargar Þormóði ramma að bæta við
skipi!
En það er fleira skrítið í þessu máli. Fyrrverandi
fjármálaráðherra, Ragnar Amalds, er borinn þeim
sökum að hafa veitt ríkisábyrgð á láni til fyrirtækisins
án nokkurrar heimildar.
Ragnar hefur ekki séð ástæðu til að bera þær sakir af
sér og raunar virðist engum þetta ámælisvert. Það segir!
sína sögu um fjárreiðusiðferðið.
Núverandi fjármálaráðherra, Albert Guðmundsson,
varpaði sprengju þegar hann hreyfði þeirri hugmynd að
skuldir útgerðarfyrirtækja yrðu strikaðar út með einu
pennastriki.
En þegar grannt er skoðað er þessi hugmynd ekki ný af
nálinni og í rauninni nákvæmlega það sem er að gerast
með Þormóð ramma. Skuldum fyrirtækisins við hið
opinbera skal breytt í hlutafé, vanskilin strikuð út og
byrjað að nýju með hreint borð.
Þar með verður fyrsta pennastrikið að veruleika.
Vandinn er hins vegar sá að með þessari ráðabreytni
situr f jármálaráðherra uppi með þá staðreynd að í stað |
sölu ríkisfyrirtækja er hann að eignast enn stærri hlut í j
einu þeirra. Varla líkar ráðherranum vel sú öfugþróun, í
enda erfiður biti að kyngja ef til þessara skuldbreytinga
kemur.
Hvað sem öllum pennastrikum líður, og kaupum og
sölu ríkisfyrirtækja, þá ber að viðurkenna að atvinnumál
Siglfirðinga eru um margt sér á parti.
Satt að segja hefur Siglufjörður aldrei náð sér eftir að
síldin hvarf og það þrátt fyrir mjög heiðarlegar tilraunir)
bæði heimamanna og annarra. Nú eru tvö stærstu fyrir-
tæki staðarins bæði í ríkiseign að langmestum hluta og
það er dæmigert fyrir öll vandræðin og vitleysuna að þeg-
ar búið er að loka Þormóði ramma vegna skulda þykir
það snjallast til bjargar að kaupa eitt skip til viðbótar!
Öðru vísi geti reksturinn ekki gengið!
Atvinnumálum Siglfirðinga verður ekki bjargað með
pennastrikum eða fyrirtækjum reknum sunnan úr fjár-
málaráðuneyti. Ekki heldur með heimildarlausum ríkis-j
ábyrgðum. Siglfirðingar sjálfir verða að taka til hendi ef j
þeir vilja ekki verða þjóðnýttir í heilu lagi. -ebs. I
Hvaða rétt höfOu íbúamir i Laugaráshverfi?
Um geðsjúklinga,
kynvillinga og
séreignarrétt
Viö getum gert tvennt, þegar hags-
munir rekast á. Annað er að fela
heimspekingum, stjórnmálamönn-
um og öörum kjafaskúmum að ræða
um málin og leysa þau (sem þeir
gera aö sjálfsögðu aldrei, því aö viö
það yrðu þeir atvinnulausir). Hitt er-
aö koma okkur saman um tilteknar
fastar reglur til lausnar málunum.
Merkasta reglan felst í séreignar-
réttinum. (Þriðja ráðið er að berjast,
en flestum þykir það líklega óálit-
legt.) Mig langar til þess að sýna
með tveimur dæmum úr daglega líf-
inu, hvernig séreignarsinnar leysa
slíka árekstra.
Hvað hafa menn
rótt til að gera?
Annaö dæmiö var, er íbúar í
Laugaráshverfi í Reykjavík, sem
þykir mjög „gott hverfi”, mótmæltu
því, að stofnun keypti hús í hverfinu
og hugöist koma þar fyrir geðsjúkl-
ingum á batavegi. Margir hneyksl-
uðust mjög á íbúunum, en þeir bentu
á, að hverfið væri umfram allt
íbúðarhverfi. Hitt dæmið var, er
eigandi öldurhússins eða „diskó-
teksins” Safarís í Reykjavik auglýsti
(með óbeinum hætti), að kynvilling-
ar væru ekki velkomnir þangað.
Hann gaf þá skýringu í blaðaviðtöl-
um, að þeir hefðu vanið komur sínar
þangaö, en við það hefði dregið úr að-
sókn annarra. Margir urðu til aö
skrifa í blöðin um það, að eigandinn
væri aö mismuna mönnum og aö
þetta sýndi ekkert annaö en hleypi-
dóma.
Það kom mér á óvart, þegar ég las
um þessi mól, að rætt var um það, en
alls ekki um hitt, hvaö menn hefðu
rétt til að gera og hvað ekki. I báðum
dæmunum rákust á hagsmunir —
hagsmunir íbúanna í Laugarás-
hverfi og stofnunarinnar og hags-
munir kynvilltu gestanna í Safarí og
eiganda staðaríns. Rætt var um þaö
eitt, hvort fólkið ætti að hafa þessa
hagsmuni eöa ekki — með öðrum
orðum um það, hvort það væri gott
fólk eöa vont.
Séreignarsinni hefur annan hátt á.
Hann spyr ekki, hvað fólk eigi að
gera til að vera gott fólk, því að ekk-
ert fullnægjandi svar hefur enn fund-
ist við þeirri spurningu. Hann spyr
heldur, hvað fólk hafi rétt til að gera
án þess aö vera vont fólk, því aö
þeirri spumingu má ósjaldan svara.
Hann tekur fólki eins og það er, en
hefur litinn áhuga á því, hvemig það
eigi að vera. Hann reiknar með þeim
hagsmunum, sem þaö hefur (aö
Ótímabærar
athugasemdir
Hannes H. Gissurarson
eigin vali), en ekki hinum, sem það á
að hafa samkvæmt einhverjum
kenningum.
Séreignarsinni heföi þvi sagt viö
ibúana í Laugaráshverfi: „Þiö
megið bindast samtökum og bjóða
hærra verð fyrir húsið en stofnunin,
sem hyggst kaupa það og koma þar
fyrir geðsjúklingum. En þið megið
ekki meina eiganda hússins að selja
stofnuninni húsið, jafnvel á lægra
verði en þið bjóðið. Þið ráðið því
ekki, hvemig annað fólk fer með
eignir sínar, valdi það ykkur ekki
beinum skaða, og ekki veröur i nein-
um skynsamlegum skilningi sagt, að
þið skaðist á að þurfa aö horfa á
meinlausa geðsjúklinga.”
Og hann heföi sagt við þá, sem
skrifuðu í blöðin gegn eiganda
Safarís: „Til hvers eruð þið að
ætlast? Til þess að eigandinn beri
kostnaðinn af kynvillingunum, en
þessi kostnaður felst í missi við-
skipta við aðra? Eigandinn er ekki
aö gera annað en sinna þeirri eftir-
spum, sem hann heldur, að sé eftir
stað, þar sem kynvillingar eru ekki
eða láta að minnsta kosti ekki mjög á
sér bera. Þið megið ekki seg ja öðrum
fyrir verkum, megið ekki neyða þá
til að veita þjónustu, sem þeir kæra
sig ekki um að veita.”
Betri lausn árekstra
Flestir „upplýstir” menn eru, býst
ég við, sammála séreignarsinnanum
um fyrri lausnina, en ósammála hon-
um um hina síðari. Eg ætia því að
bæta nokkrum orðum við til frekari
skýringar. Séreignarsinninn er alls
ekki að fella neinn dóm um kynvillu
meö lausn sinni, því aö þaö liggur í
eðli hans að fella ekki neina slíka
dóma: aörir mega hans vegna gera
það, sem þeir kæra sig um, geri þeir
það á eigin kostnað, en ekki annarra.
(Það er að visu rétt, að orðið „kyn-
villtur” er ekki hlutlaust. Orðið
,4iýr”, sem sumir nota, kann að vera
heppilegra, en það hefur þann galla,
að nafnorð verður ekki auðveldlega
myndaðafþví.)
Þaö er síöan annað mál, að
Reykjavík er sennilega ekki vaxin
upp úr því aö vera sveitaþorp, því að
í stórborgum eru þau öldurhús mjög
vel sótt af öllum kynjum, sem kyn-
villingar venja komur sinar í, enda
móta þeir tiskuna i mörgu, hafa
meiri tíma og rýmri fjárráð en fjöl-
skyldumenn. Þeir hafa miklu meira
markaösvald í þessum borgum.
Þetta sýnir það, sem Milton
Friedman leggur áherslu á:
Markaðurinn er ekki eins hættulegur
minnihlutahópum og rfkiö, þvi að
hann spyr ekki um hörundslit, kyn-
ferði eða ætterni, heldur um hitt,
hvað menn geta selt eða keypt. Eg er
hissa á því, að kynvillingar hafa ekki
meira markaðsvald hérlendis en
dæmið af Safarí sýnir, en að öllum
líkindum er það vegna þess, aö þeir
eru fáir (þeir hafa tilhneigingu til að
setjast að erlendis), en ekki vegna
þess, að hleypidómar séu mjög
almennir um þá. (Ekki kæmi mér á
óvart, að eigandinn hefði gert mis-
tök, reiknað eftirspurnina út rang-
lega, en það breytir því ekki, að hann
hafðisinnrétt.)
Eg vona, að ég hafi komist að
kjarnanum: Sú lausn árekstra, sem
felst í séreignarréttinum, er betri en
aðrar tiltækar. Hún er ódýrari, þvi
að viö losnum við allt það þref, sem
af því hlýst, að menn reyna að sann-
færa hverjir aðra um, hvað sé gott
eða rétt. Og hún er réttlátari, þvi að
reiknað er með hagsmunum allra, en
ekki aöeins sumra — hagsmunum
eiganda hússins í Laugaráshverfi og
stofnunarinnar ekki siður en íbúanna
(sem gátu reynt að bjóða hærra
verð) og hagsmunum eiganda
Safarís og þeirra viðskiptavina hans,
sem kærðu sig ekki um að hitta kyn-
villinga, ekki síður en kynvilling-
anna sjálfra (sem gátu skipt við önn-
ur öldurhús). Þessi lausn er ekki full-
komin, en það er vegna þeirrar al-
ræmdu staðreyndar, að við mennirn-
ir erum ekki fullkomnir.
Hannes H. Gissurarson
sagnfræðingur.