Dagblaðið Vísir - DV - 23.06.1984, Síða 9

DV. LAUGARDAGUR 23. JUNI1984.
9
l,au$£arclsigs>
pistillinu
Frjálst
útvarp
ófrjálst
Viö Islendingar erum að byrji
að fikra okkur frá útvarpseinokun
frelsisátt. Hægt gengur. Otvarps
frumvarp Ragnhildar Helgadóttui
menntamálaráöherra var svæft i
síðasta þingi. Frjálslyndir þingmem
virðast í mesta laei gera sér vonii
um, að það frumverp verði sam
þykkt óbreytt í meginatríðum :
haust, kannski fyrir jól. Jafnve
þetta frumvarp felur í sér lítið spor:
frelsisátt en þó er fyrsta skrefif
kannski dýrmætast. Frelsið hlýtui
að halda áfram að aukast á næsti
árum þó ekki væri nema vegnt
tækniframfaranna. Við munurr
skima til annarra landa og athuga
hvernig þar er málum háttað
Hvernig væri að kanna fyrirmyndii
til dæmis í Bandaríkjunum?
10 þúsund útvarpsstöðvar
Cg átti þess kost í fyrradag a<
hitta að máli eiganda tveggja út
varpsstöðva i smábænum Athens
(Aþenu) i Georgíufylki i Banda-
ríkjunum, Randolph Holder að nafni.
Hann sagði frá, hvernig útvarps-
málum er þar háttað.
I Athens munu vera 165 þúsund
manns, eða nokkru færri en íslenzka
þjóðin. Þar eru sex útvarpsstöðvar.
Alls munu vera 10 þúsund útvarps-
stöðvarí Bandaríkjunum.
I milljónaborginni Atlanta í Ge-
orgíu eru 40 útvarpsstöðvar.
Þegar útvarpið (hljóðvarpið) kom
til sögunnar, héldu sumir, að dagblöð
mundu deyja út. Annað varð uppi á
teningnum. Dagblööin urðu bara
betri. Samkeppnin varð til góðs.
Þegar sjónvarp kom til sögunnar,
voru margir, sem héldu, að hljóö-
varpið mundi deyja út. En einnig
hljóðvarpið varð bara betra í sam-
keppninni.
Hvernig er útvarpsrekstur í
Bandaríkjunum i samanburði við
það, sem frumvarp Ragnhildar gerir
ráðfyrir?
Samkvæmt frumvarpi Ragnhild-
ar á útvarpsréttarnefnd, kjörin á
Alþingi, að vera með nefið ofan í
að leyfa þeim að svara, sem þær
hafaráðiztá.
Leiðarar og svör
Stöðvar Holders hafa „leiðara”,
þar sem afstaöa er tekin til ýmiss
konar þjóömála. Er þá sérstaklega
tekið fram, að um ræði „leiðara”
stöðvarinnar og auðvitað mega þeir
þá síðar svara, sem fyrir árásum
verða.
Þessa „leiðara” stöðvanna hef ég
oft heyrt í bandarísku sjónvarpi.
Auðvitað gildir hið sama um þá
og leiðara frjálsra dagblaöa, menn
eru stundum sammála og stundum ó-
sammála. Á sama hátt og í dag-
blöðum venjast menn því, að leiðara-
gerð sumra stöðva er aö jafnaöi betrí
eða verri en leiðaragerð annarra
stöðva.
Eins og sést á tölunum um ara-
grúa hljóðvarpsstöðva i Banda-
ríkjunum er frelsiö mikið með þeim
takmörkunum, sem greindar hafa
verið. Vissulega eigum við Islend-
ingar langt i land aö ná slíku frelsi.
Frumvarp Ragnhildar viröist hafa
verið talið svo róttækt á Alþingi, að
það var ekki samþykkt siðastliðinn
vetur og rétt á mörkum, að reiknaö
sé meö samþykkt þess fyrir jól. Þó
njörvar frumvarpið allan útvarps-
rekstur niður í fomaldarf jötra.
Aðeins greitt fyrir
kapalkerfi
Utvarpsstöðvar í Banda-
ríkjunum eru auðvitað reknar meö
auglýsingatekjum eins og menn vita.
Hið sama gildir um sjónvarp. Verði
menn aðilar að kapalkerfi sjónvarps,
greiða þeir hins vegar yfirleitt um
330 krónur á mánuði fyrir vikið.
Þannig getur sérhver Bandarikja-
maður náð í urmul útvarps- og
sjónvarpsstöðva. Og hvað rekur
þessar stöðvar áfram? Eru það bara
einhverjir „gróðapungar”, sem ráða
ferðinni?
Hlustendur ráða
Holder var sannfærður um, að
neytendur réðu. Hann var spuröur,
hvort stöövar hans sættu ekki gagn-
rýni til dæmis fyrir fréttaflutning.
Hann sagöi aö gætt væri fyllsta hlut-
leysis gagnvart flokkspóltík. Annað
gengi ekki. Ennfremur yrðu frétt-
irnar beinlínis að vera hlutlausar og
heiðarlegar. Ef hlustendur teldu
svo ekki vera, misstu þeir einfald-
lega álit sitt á viðkomandi stöð og
færu að hlusta á fréttir annarra
stöðva. Þetta fýndu auglýsendumir
fljótlega út, svo sem með hlustenda-
könnunum sínum. Auðvitað ráða
þau peningasjónarmiö hjá
auglýsendum, að þeir auglýsa þar,
sem fólk hlustar og annars staðar
ekki. Bandarísk fyrirtæki eiga í
harðri samkeppni og stunda ekki að
sólunda fé sínu í blöð eða stöðvar,
sem neytendur lesa ekki eða heyra.
Sú stöð, sem missir áhuga neytenda,
er dauöadæmd.
Já, auglýsingamar. Félag banda-
rískra útvarpsstöðva kom sér fýrir
allmörgum árum saman um þá
meginreglu að auglýsingatími skyldi
ekki vera meira en 18 mínútur á
hverriklukkustund.
Stjórnvöld settu þetta síðan í lög.
Þau lög voru felld niður í fyrra.
Reaganstjómin hefur reynt að auka
frelsið í þessum efnum. 'Stöövar
Holders halda sig áfram viö að fara
ekki umfram 18 mínútur í klukku-
stund með auglýsingaefni. Annað er
einfaldlega ekki „góö pólitík”.
Hlustendur taka aöeins viö
ákveðnum skammti auglýsinga.
Islenzkir útvarpshlustendur og
sjónvarpsáhorfendur ráöa litlu um
dagskrána. Þeir verða oft að sætta
sig við leiöindaefni dag eftir dag.
Vafalaust vill meirihluti sjónvarps-
áhorfenda til dæmis nú fá annan
framhaldsþátt, sem svipar til
Dallas. En auðvitað ráða áhorfendur
þar engu um. I Bandaríkjunum
stoðar ekki fyrir stöðvar að ganga
gegn vilja neytenda. Sé neytandinn
ekki ánægður með eina, velur hann
bara aðra af þeim fjöida, sem á boð-
stólum er. Þetta kemur strax í ljós í
könnunum, og auglýsendurnir fara
aö veöja á þær stöðvar, sem hafa
hylli fólksins.
„Einhverjir bísnessmenn komast
að því, hvað fólk vill heyra og sjá.”
Bandarísk stjómvöld hafa einnig
einfaldað kerfið, sem fara þarf
gegnum til að fá endumýjað leyfi til
að reka stöð.
Aður þurfti að skila inn til stjóm-
valda bókarþykkum bunka af
skjölum. Nú nægir nánast póstkort.
Enn er ástæða til að gagnrýna út-
varpslagafrumvarpiö, sem bíður af-
greiðslu þingsins hér. I þessum pistli
hefur nær eingöngu verið fjallaö um
hljóðvarp en lítiö um sjónvarp og
verður ekki breytt út frá því nú í
lokin. En hvers vegna ætti bæjar-
stjórn Akureyrar til dæmis að hafa
eitthvað um það að segja, hvort KA
eða jafnvel KEA em með útvarps-
stöð? Hvers vegna mættu Akur-
eyringar og allir landsmenn aðrir
ekki eiga kost á að velja á milli fjölda
stöðva, sem þeir greiddu ekki fyrir
en sem gengju fyrir tekjum frá
auglýsendum? Hvað er að óttast við
það?
Fyrirmyndir
Skoðanakönnun DV sýndi fyrir
mánuöi, að rás 2 nýtur vinsælda
flestra, sem hana heyra. Aörir hafa
þá rás 1 upp á aö hlaupa. En er ekki
réttmætt frelsi okkar í tæknivæddu
þjóðfélagi nútimans að hafa miklu
fleiri „rásir”, okkur að kostnaðar-
lausu?
Líklega kemur að því, að okkur
finnist réttast að leita fyrirmynda í
öðmm löndum meira en við höfum
gert. Tækniþróunin styður aukið
frelsi í útvarpsmálum og tíminn
vinnur með okkur. Okkur verður
hollast, þegar fram í sækir, aö skoða
betur, hvernig þessum málum
gengurí Bandaríkjunum.
Haukur Helgason.
Haukur Helgason
adstodarritstjóri
hvers konar útvarps- og sjónvarps-
rekstri. Menn geta ekki rekið neinar
stöðvar án blessunar nefndarinnar.
Sveitarstjórnir þurfa að veita heim-
ild, eigi stöð að fá rekstrarleyfi.
Stjómvöld ráða, hvaða auglýsinga-
taxtargilda.
Svara fyrir sig
I Bandaríkjunum er einnig opin-
ber nefnd, sem veitir leyfi til út-
varpsrekstrar. En meginverkefni
hennar er að sjá til þess, að útvarps-
stöðvar séu ekki að þvælast á
bylgjum hver annarrar. Annað verk-
efni er að sjá til þess, að stöðvamar
geri ekki árásir á ákveðna aðila, til
dæmis stjómmálamenn, án þess að
viðkomandi geti svarað fyrir sig.
Fær hann þá sama tíma til að svara
árás og árásin stóð. Fyrir kemur,
þótt sjaldgæft sé, að stöðvar eru
sviptar leyfi. Það er þá helzt, að sögn
Holders, vegna þess að stöövarnar
hafa annaðhvort farið út fyrir sín
rásarmörk eða ekki fýlgt reglum um