Dagblaðið Vísir - DV - 14.09.1985, Blaðsíða 20

20
DV. LAUGARDAGUR14. SEPTEMBER1985.
Það er allt í Islendingasögunum:
Dramatík, spenna,
ástir, bardagar
og aksjón
— segir Björn Jónasson hjá Svörtu og hvítu
„Eg sagöi áður en viö byrjuöum aö
kynna Islendingasögurnar á heimilis-
sýningunni að ég yrði ánægður ef
hundrað manns skrifuðu sig á áskrift-
arlista. Þegar upp var staðið skipti
f jöldinn hundruðum,” sagði Bjöm Jón-
asson, hjá bókaútgáfunni Svart á
hvítu.
Svart á hvítu mun gefa út fyrir jólin
fyrra bindi af tveimur í heildarútgáfu
Islendingasagnanna með nútima staf-
setningu. Þetta er gríöarlega viðamik-
il útgáfa því þarna eru gefnar út allar
Islendingasögurnar í einu og sumar í
tveimur geröum.
„Ég hef tekið eftir þvi að yngra fólk,
milli tvítugs og fertugs, var sérstaklega
opið fyrir þessu. Það er engin furða:
Islendingasögumar eru eins og al-
fræöiorðabók um íslenska menningu. A
hverjum einasta degi heyrir maður til-
vitnanir í Islendingasögurnar, í blöð-
um, útvarpi eða manna á meðal. Þegar
þær verða komnar út á tveimur bókum
hjá okkur ætti að verða hægur vandi að
fletta upp í snarheitum viðkomandi til-
vitnun,.. og hana, þetta var úr Njálu!
Það les enginn Islendingasögurnar i
eitt skipti fyrir öll. Það segir enginn ég
kaupi ekki Biblíuna af þvi ég er búinn
að lesa hana, eða ég vil ekki þetta mál-
verk þegar ég er búinn að sjá það. Það
er eins með Islendingasögurnar: mað-
ur þarf alltaf að grípa til þeirra.”
— Nú er Svart á hvítu komungt
útgáfufyrirtæki, er þaö ekki óðs manns
æði að fara út í eins viðamikla. útgáfu
og þetta er?
„Það er gamall draumur að gefa út
heildarverk í fáum bindum af þessu
tagi á íslensku. Eriendis tíðkast það í
auknum mæli að gefa út verk stór-
skálda í heildarútgáfum. Þetta hefur
ýmsa kosti umfram það að gefa út
hvert verk eitt og sér: prentvinnan
verður öll ódýrari, bandið nýtist betur
þegar fleiri rit en eitt eru komin í það.
Með þessum hætti var hægt að gefa út
sjálfar Isiendingasögurnar á ódýran
og góöan hátt.
Og sannast sagna hafa viðtökurnar
verið góðar, fólki finnst þetta vera góð
hugmynd. Ég vil ekki lasta aðrar út-
gáfur en auðvitaö bjóðum við heildar-
útgáfu Islendingasagna á mun betra
verði en áður hefur þekkst.
Það er saga að segja frá því hvernig
þetta þróaöist. Við gerðum okkur ekki
grein fyrir hversu mikið verk þetta
yröi. Þetta er mjög dýrt í framkvæmd.
Fræðimennimir tóku fljótlega völdin
af okkur. Við héldum að þaö væri hægt
að gefa þetta út með því að styðjast við
eldri heildarútgáfur. Endirinn varö sá
að allar sögurnar voru bornar við staf-
réttar útgáfur eða aðrar vandaöar
útgáfur textanna. Áratugur er liðinn
frá því þetta hefur verið gert.
Upphaflega vildum við hafa mjög
mikla samræmingu á textanum. Við
komumst fljótlega að því að það væri
ekkert sniðugt! Við höfum auövitað
nútimastafsetningu á sögunum til að
þær verði öllum skiljanlegar. En við
létum gamlar orðmyndir halda sér því
annars flest stíllinn út, missir lífið og
tapar krafti sinum.”
— En hafa Islendingasögurnar enn
sömu þýðingu fyrir íslensku þjóðina?
„Já, ég held það. Islendingasögurn-
ar eru allt í senn: Dramatík, spenna,
ástir, hatur, bardagar og aksjón. —
Háíslenskar að auki, og allt sett fram á
alþýðlegan hátt. Einhver er ástæða
þess að þær eru samgrónar Islending-
um. Jafnvel fólk sem fúlsar við kúltúr
og bókmenntum hugsar hlýlega til Is-
lendingasagnanna. Þær eru hluti af því
að vera Islendingur. TU að vera sannur
Islendingur verður maöur að gera að
minnsta kosti annað tveggja: fara á
sjóinn eða lesa Islendingasögurnar.
Ungu fólki finnst Islendingasögurnar
ekki haUó. Það er sama hversu mikil
ítök Danir höfðu eða hversu mikil
ameríkaníseringin hefur orðið: Þær
'hafa aldrei verið halló. Þegar þær
verða halló, hættum við aö vera Is-
lendingar.”
— Nú ber þessi útgáfa mörg nútíma-
merki. Allt er tölvusett, og svo er farið
að gefa út barmmerki með tilvitnunum
í sögurnar.
„Já, merkinhafa falUð i góöan jarð-
veg og sýnir þaö best að þær eiga
hljómgrunn meðal ungs fólks. Og svo
höfum við breytt forlaginu í geimstöð
um stundarsakir! Hér er tölva í hverju
homi því þetta hefði aldrei verið hægt
án þess að nýta sér tæknina. Að öðrum
kosti hefðum við þurft að vélrita
Björn Jónasson, Sverrir Tómasson, Margrót Þóra Gunnarsdóttir, Örnólfur Thorsson, Bragi Halldórsson og Jón Torfason.
N útímastaf setning en haldið
í fornar orðmyndir
íslendingasögurnar að koma út allar á tveimur bókum
„Um útgáfu Islendingasagnanna
gildir tvennt: Þær þurfa að vera til í
traustum vísindalegum útgáfum,
annað hvort með stafréttum texta
eftir handritum eða samræmdri staf-
setningu. En þær þurfa líka alltaf að
vera til með nútima rithætti, í lestr-
arútgáfum sem byggðar eru á hinum
vísindalegu útgáfum.” Svo mælti
Sverrir Tómasson, einn ritstjóra að
nýrri útgáfu á Islendingasögum sem
verið er að búa undir prentun fyrir
Svart á hvítu.
„Sumar sögurnar eru að visu ekki
til í stafréttum vísindalegum útgáf-
um og þar á meðal er Brennu-Njáls-
saga, eins ótrúlegt og það kann að
virðast.”
Það er ekki auðhlaupið aö því aö
gefa út allar íslendingasögumar á
tveímur bókum eins og Svart á hvítu
gerir. Sögurnar í fyrra bindinu eru
alls 14 en eins og kom fram hjá að-
standendum útgáfunnar eru sumar
prentaðar í tveimur mismunandi
gerðum. Gildir þetta um Gísla sögu
Súrssonar og Bandamannasögu auk
þess sem textaafbrigöi af Flóa-
mannasögu og Fóstbræðrasögu eru
birt.
Hvort bindi Islendingasagnanna
um sig er 1120 blaðsíður og má því
nærri geta að mikið verk er að setja
og prófarkalesa. Fjölmargir hafa
lagt hönd á plóginn við setningu, en
tölvutæknin hefur þar auðveldað
verkið. Prófarkalestur er gríðarlega
umfangsmikill og hafa 15 manns
starfaöaðhonum.
Sverrir Tómasson, örnólfur Thors-
son og Jón Torfason ritstýra verkinu
en Jón hefur ásamt Braga Halldórs-
syni búið sögurnar til prentunar.
Þeim til aðstoðar hafa verið Margrét
Þóra Gunnarsdóttir, Bergljót Krist-
jánsdóttir, Brynjúlfur Sæmundsson,
Bjarni ðlafsson og Sigurður G. Tóm-
asson.
Aöstandendur útgáfunnar svöruðu
spumingum blaðamanns DV á dög-
unum.
„Utgáfan veröur með nútímastaf-
setningu en haldið er í allflestar orð-
myndir og fomar beygingamyndir.
Við teljum aö allir þeir sem mæla á
annað borö á íslensku eigi að geta
skilið sögurnar nokkuð auðveldlega.
„Við höfum farið þá leið að búa
textann ekki til prentunar eftir út-
gáfum þar sem ritháttur er sam-
ræmdur eins og tíðkast hefur t.d. í
skólaútgáfum. Við teljum að „sam-
ræmdur ritháttur forn” eigi ekki er-
indi til almennings. Hann var fund-
inn upp á 19. öld með það fyrir aug-
um að auðvelda skilning fommáls-
ins. Samræmd stafsetning fom er
notuð í hinum vönduðu útgáfum Hins
íslenska fomritafélags og er máliö
þar í búningi 13. aldar eða eins og
fræðimenn ætia að það hafi verið.
Flestar Islendingasögurnar eru hins
vegar varöveittar í 14. aldar handrit-
um og er búningur málsins í þeim
ekki mjög óskyldur nútímasatafsetn-
ingu. Eins og kunnugt er þá hefur ís-
lenskt beygingakerfi haldist nær
óbreytt. I útgáfunni fá gamlar orð-
myndir að njóta sín og aðeins fáein-
um beygingamyndum sagnorða er
vikið við. Ef við hefðum breytt fleiri
atriðum þá hefðu blæbrigði í málfari
og stíl sagnanna ekki notið sín og þá
væri verra af stað farið en heima set-
ið. Því varö ofan á að fara eftir aöal-
handritum sagnanna eins og þau
lágu fyrir prentuö í staf réttum útgáf-
um og orðmyndir fomar haldast.
Þetta skýrist betur með dæmum, í
sögunni stendur ýmist flt. sakir eða
sakar sem er eldri og fá báöar mynd-
ir aö fljóta með. Hins vegar var þetta
ekki alltaf hægt, þar sem sumar Is-
lendingasögurnar eru ekki til í vís-
indalegum stafréttum útgáfum eftir
handritum. Þar á meðal má nefna
Njálu. En bót er í máli aö til er traust
útgáfa af henni sem Konráð Gíslason
gerði á siðustu öld.
Þess má geta aö við höfum notiö
aðstoðar og fyrirgreiðslu f jölmargra
fræðimanna, einkum starfsmanna
Stofnunar Áma Magnússonar, og
viljum við nota tækifæriö og færa
þeím hinar bestu þakkir.
ás