Dagblaðið Vísir - DV - 22.10.1985, Side 10

10
DV. ÞRIÐJUDAGUR 22. OKTOBER1985.
Útlönd Útlönd Útlönd Útlönd
Umsjón: Guðmundur Pétursson
OLIUVOPNIÐ SNERIST
í HÖNDUM ÞEIRRA
Arabísku
olíuríkiní
sinni verstu
„Þegar Saudi-Arabía hnerrar
kvefast Vesturlönd." - Þetta var
fyndni fréttaskýrenda í fyrstu olíu-
kreppunni 1974. Síðan eru breyttir
tímar. Ýkjulaust má segja að olíu-
vopnið hafi snúist í höndum þeirra
sem áður beindu því gegn Vestur-
löndum.
Arabaríkin, einkum olíulöndin,
eru nú stödd í verstu kreppu serri
þau hafa komist í síðan í lok sjötta
áratugarins. Hún er mörkuð af
pólitískum klofningi, minnkandi
hemaðarmætti og efnahagshruni.
Þegar olían var vopn
Það var í janúar 1974 sem Yassir
Arafat, er þá naut mikilla áhrifa,
boðaði að olíuverðið mundi fjór-
faldast og hótaði olíusölubanni
þeim ríkjum er voguðu sér að
styðja ísrael. Arafat réð auðvitað
ekki yfir neinni olíu en arabísku
olíuríkin höfðu falið honum - sem
tákn um samstöðu þeirra með
Þjóðfrelsishreyfingu Palestínu-
araba - að kunngera þessi ótíðindi.
Hvað stendur í dag eftir af þeim
illgirnishroka sem þama birtist
Vesturlandabúum? Hvernig standa
arabaríkin í dag?
Persaflóastríðið gerir
stærsta strikið
í reikninginn
Arafat er ekki lengur á Hotel
Intercontinental í Teheran eins og
í janúar 1974. Hann hímir í Túnis
í eins konar útlegð frá hinum pal-
estínsku útlögum og ræður ekki
lengur yfir óttavekjandi skæm-
liðaher. Nú verður hann að halda
sig flarri átökum, svikinn af hinum
svokallaða harðlínuarmi samtak-
anna sem lúta í staðinn algerlega
sýrlenskri stjóm. Hann einangrað-
ist jafnvel enn frekar eftir loftárás
ísraelsmanna á höfuðstöðvar hans
í Túnis 2. október.
íran og írak hafa nú í fimm ár
háð sitt Persaflóastríð sem þegar
hefur kostað eina milljón fallinna
og lætur eftir sig þijár milljónir
særðra manna. Þar sýnist ekkert
lát ætla að verða á. Að mati flestra
njósnastofnana hefur Persaflóa-
stríðið kostað milli 550 og 700 millj-
arða Bandaríkjadala þegar allt er
reiknað til, eins og samdráttur í
olíuútflutningi ríkjanna, hernað-
arútgjöldin, spjöll á mannvirkjum
og ræktunarlandi og svo framvegis.
Irak skuldar Frökkum orðið 750
milljarða króna fyrir hergögn.
Persaflóastríðið hefur neytt
Saudi Araba til þess að draga til
hálfs úr olíuframleiðslu sinni og
auk þess hafa þeir borið stóran
hluta hernaðarútgjalda Iraks og
líka Marokkó í stríðinu við Polis-
ario. Jafnframt hafa þeir greitt
Sýrlandi stórfé til þess að liðka
fyrir samningum í Líbanon.
Gaddafi í basli
Efnahagsþrengingar steðja að
Líbýu um þessar mundir og um leið
magnast óánægja innanlands. Þar
er Gaddafi ofursti ekki lengur sá
guð í augum landsmanna sinna sem
þeim áður þótti. Þeir eru hættir að
trúa á þá framtíð sem hann hefur
útmálað fyrir þeim. Þetta árið mun
svarta gullið ekki færa eldhugan-
um Gaddafi nema sjö eða í mesta
lagi átta milljarða dollara í tekjur
í staðinn fyrir 23-24 milljarða ár-
lega.
Alsír, sem einna skynsamlegast
hefur ráðstafað olíutekjum sínum
kreppusíðan
ásjötta
áratugnum
anna í íran að leiðarljósi. Þeirra
gætir í öllum löndum íslams, allt
frá Marokkó til Sýrlands. Hins
vegar er samdrátturinn í olíufram-
leiðslunni og um leið mirinkandi
olíutekjur vítahringur fyrir olíu-
ríkin. Það leiðir til enn bágari lífs-
kjara sem aftur eykur hættuna á
uppreisn og gerir alþýðuna mót-
tækilegri fyrir áróðri íslömsku
byltingarinnar. Valdaránið í Ní-
geríu í ágúst er aðeins forsmekkur-
inn að því sem framtíðin kann að
bera í skauti sér. Valdaránin mis-
heppnuðu í Líbýu (þrjú í fyrra og
á þessu ári) spá ekki góðu um fram-
tíð Gaddáfis.
III tíðindi
á Vesturlöndum
Á Vesturlöndum er þessi þróun
um leið váleg tíðindi. Hún gæti
þýtt færri sölu- eða byggingar-
samninga, minni útflutning til
þessara markaða, aukið atvinnu-
leysi, meiri vanskil skulda og jafn-
vel afskrift þeirra eða greiðslu í
meiri mæli i olíu. I öllu falli mundi
hún þýða harðari samkeppni við
litlu iðnaðarrisana í Asíu sem
standa betur að vígi í smærri verk-
efnum og ódýrari framleiðslu.
Hrikalegartölur
Á árunum 1979 til 1981 hækkaði
olíuverðið úr 12,70 dollurum olíu-
fatið upp í 34 dollara. Síðan hefur
það fallið aftur um 35% um leið
og framleiðslan (á heimsmæli-
kvarða) hefur minnkað úr 52 millj-
ón olíufötum á dag niður i 42 millj-
ón föt. En hjá arabaríkjunum í
OPEC-sölusamtökunum hefur
framleiðslan dregist saman um
50% á tíu árum. I dag leggur OPEC
aðeins þriðjung til olíuneyslunnar
í heiminum á móti rúmum helmingi
árið 1983. Sem dæmi um hve hrika-
legt þetta er fyrir einstakt ríki
mætti nefna Líbýu þar sem olíu-
tekjurnar hafa hrapað úr 24 millj-
örðum dollara á ári niður í 8 millj-
arða en reksturinn á hernum ein-
um kostar um fjóra milljarða á ári.
Illafarið
meðguðsgjöf
Alsírski heimspekingurinn Tahar
Ben Jellun sagði ekki alls fyrir
löngu: „Guð gaf okkur olíuna til
þess að tryggja framtíð okkar og
mannkynsins. Við höfum notað
tekjurnar af henni til bræðravíga
og hégóma sem við höfum enga
þörf fyrir, svo sem eins og fasteignir
og annan lúxus í Bandaríkjunum,
Englandi, Frakklandi og Þýska-
landi. Við höfum sóað þeim í spila-
víti á Vesturlöndum og sumt er
falið á bankareikningum í Sviss til
einskis gagns arabískri alþýðu.
Þetta er glæpur gegn henni og
mannkyninu." Og á það má líta að
Tahar Ben Jellun þykir vera í hópi
hinna hófsamari þarna eystra. Má
þá ímynda sér hvað hinum róttæk-
ari finnst.
PersaflóastríðiO, sem staðið hefur i fimm ár, hefur kostað oliurikin þar eystra sitt. Hór ó myndinni er
stund milli striða hjó óhöfnum iraskra skriðdreka.
Kampagleiðir OPEC-róðherrar ó fundi ó meðan þeir hóldu orkumólum Vesturlandabúa i úlfakreppu.
í gegnum árin, er í alvarlegri efna-
hagskreppu. Eins og hjá nágranna-
ríkjunum hafa tekjurnar dregist
saman. Miðstýrt efnahagskerfi
þess hefur þó ekki getað komið í
veg fyrir einhverja sóun, óarðbær
verkefni og spiUingu.
Marokkó, sem að vísu hefur ekki
úr olíu að spila en er stærsti fosfat-
framleiðandi heims, blæðir mjög
vegna eyðimerkurstríðsins sem það
hefur háð síðustu tíu árin við Polis-
ario, sem nýtur aðallega stuðnings
Alsír eftir að Gaddafi hætti að
aðstoða hreyfinguna (eftir „sam-
eininguna“ við Marokkó 1984).
Olíuauðurinn rann
aðhluta tilbaka
Eftir að olíukreppan hafði nær
komið efnahagslífi Vesturlanda á
kné varð olíuauðurínn til þess síð-
ar á áttunda áratugnum að rétta
hann að nokkru við aftur. Pening-
arnir fundu sér farveg í gegnum
bandaríska, svissneska og vestur-
þýska banka til Vesturlanda aftur.
Þar við bættist að þangað leituðu
hin nýríku olíulönd til kaupa á
tæknibúnaði og tækniaðstoð og
þaðan keyptu þau uppbyggingu
íjölmargra stórverkefna: sjúkra-
húsa, skóla, flugvalla, verksmiðja,
stífla, orkuvera og svo framvegis.
Innflutningur neysluvarnings frá
Vesturlöndum og Asíu jókst stöð-
ugt. Olíukreppan hafði kostað
milljónir verkafólks á Vesturlönd-
um atvinnuna en myndaði í staðinn
nýja markaði fyrir iðnaðinn.
Vopnasalan
tók mest við sér
Sú útflutningsgrein Vesturlanda,
sem hvað mest tók við sér á áttunda
áratugnum, var vopnasalan -
sömuleiðis vopnasala Sovétríkj-
anna. Áður en Persaflóastríðið
braust út höfðu íran og írak her-
væðst svp að þau stóðu grá fyrir
járnum. I tíð keisarastjórnarinnar
var Iran talið fimmta stærsta her-
veldi heims. Líbýa ræður í dag yfir
fleiri skriðdrekum og orrustuþot-
um en Frakkland. (Gaddafi á 4
þúsund skriðdreka á meðan NATO
ræður yfir um 12 þúsund.) Aðallega
eru þetta sovéskar vígvélar eins og
T-72 sem er það nýjasta í skrið-
drekatækni Rússa.
Ógnunsteðjarað
Öll arabísku olíuríkin standa
frammi fyrir ófriðarógnun. Það eru
annars vegar íslamskir öfgamenn
með byltinguna og boðskap klerk-