Dagblaðið Vísir - DV - 25.04.1987, Blaðsíða 16

16
LAUGARDAGUR 25. APRÍL 1987.
Samnorrænt einkenni á þjóöþingunum. Nærri tómir salir þar sem ahugalausir þingmenn blaöa i pappírum.
„Margir eru valdhafamir en
stjórnmálamennina kjósum við að
minnsta kosti sjálf. Hið eina sem við
aldrei megum gera er að velja þá
leið sem losar okkur við pólitíkusana
vegna þess að þá hrifsa önnur öfl
völdin. Og það verður alltaf ennþá
verra en áður var.“
Þannig lýkur Yrsa Stenius, rit-
stjóri Aftonblaðsins í Svíþjóð, bók
sinni Hetjur vorra daga (Vár tids
hjáltar, Tidens förlag 1986). Bókin
fjallar um Olof Palme, fyrrum forsæt-
isráðherra Svíþjóðar, og Mauno
Koivisto Finnlandsforseta.
Ritstjórinn víkur í þessum orðuir
að þeim kjarna máls að þótt við
stundum séum nærri því að örvænta
um okkar þingbundna lýðræði þá
eigum við ekki völ á neinu skárra.
Og eigum raunar fátt dýrmætara.
A kosningatíð, þegar flokkar og
menn vegast með orðum og skammir
og vammir eru sem hagl úr lofti, er
rétt að minnast þess að það hefur
alltaf verið talað illa um stjórn-
málamenn og þjóðþing. Stjórnmála-
mennirnir hafa náttúrlega gengið
lengst í níðinu sjálfir og eins og
venjulega eru blaðamenn næstverst-
ir í þeirri iðju að gera þátttöku í
stjórnmálum tortryggilega.
Upp á síðkastið hefur gætt tals-
verðrar þreytu meðal almennings í
Evrópu á stjórnmálamönnum. Oft er
það tengt þeirri staðreynd að hag-
vöxtur hefur farið minnkandi og þess
vegna verið minna svigrúm fyrir
stjómmálamenn að stuðla að fram-
forum og standa við gefm loforð.
Aðhaldsnöldrið er ekki sérlega
skemmtilegt á að hlýða né líklegt til
stórvinsælda. Eitt nýlegt dæmi um
þreytu af þessu tagi eru þingkosning-
arnar í Finnlandi þar sem fjórðungur
kjósenda nennti ekki að kjósa og er
það ljótt til afspurnar á evrópska
vísu.
Þjóðþingum og stjórnmálamönn-
um á Norðurlöndum er heldur ekkert
sérstaklega lagið að gefa af sér
heppilega mynd. Hvort sem þú átt
leið í Granítkastalann í Helsingfors,
á Heilagsandahólma í Stokkhólmi,
um Ljónabrekkuna í Osló, Kristjáns-
borg í Kaupmannahöfn eða í Al-
þingishúsið við Austurvöll blasir hið
sama við: Nærri tómur salur þar sem
nokkrir áhugalausir þingmenn blaða
í pappírum sínum og starfsmenn eru
á þönum meðan einhver ræðuskör-
ungurinn belgir sig í pontu og
forsetar þingfundarins berjast við að
halda vöku sinni. Einstöku sinnum
er hringt með miklum látum til at-
kvæðagreiðslu og þá og ef uppi er
einhver pólitískur hasar er hægt að
eiga þess von að sjá þingmenn að
störfum. Þegar svona ber undir er
spennan oft svo mikil að þingmenn
létta á henni með því að hlæja að
tvíræðum bröndurum eða glópsku í
málfari. Og þjóðin hneykslast í sjón-
varpsstólunum á léttúð hinna
þjóðkjörnu frammi fyrir alvarlegum
viðfangsefnum dagsins.
Margir íslenskir þingmenn tala
lengi fyrir þingtíðindin og sýna góð
tilþrif þegar þeir tala fyrir tómum
sal. Sighvatur Björgvinsson ætti t.a.
m. skilyrðislaust að vera á þingi þó
ekki væri nema af þessum sökum.
Þeir sem hafa séð hann í allri sinni
lengd sveigja sig og beygja í ræðu-
stól, hvessa augun ýmist á forsetann
að baki sér eða á uppgjafabóndann
sem einn fylgist með á áhorfanda-
Norræn útsýn
á kjördegi
Einar Karl Haraldsson
palli og stinga í gegn með miskunn-
arlausum bendingum þá þingmenn
sem í sakleysi rekast inn í salinn til
þess að ná i eitthvað, já, þeir vita
hvað ég á við. Margoft hefur verið
tekið fram af forsetum að þetta sé
ekki rétt mynd af störfum þing-
manna. Blaðamenn kunna svar við
því og birta umsvifalaust í blöðum
sínum myndir af Halldóri Blöndal
og Garðari Sigurðssyni eða þeim
fóstbræðrum Albert og Guðmundi J.
að tefla skák í Kringlunni.
Þingmenn skjóta fyrir sig skildi
með þeim rökum að mest af vinnunni
eigi sér stað í fastanefndum þingsins
en ekki í þingsölum. Auk þess séu
þeir einlægt á skrafí við kjósendur
eða að snúast fyrir þá. Samt hefur
mér margoft verið sögð sú saga, að
sjálfsögðu hafa sögumenn verið á
þingi, að ákveðnir ónefndir þing-
menn vilji helst ekki bjóða starfs-
bræðrum sínum heim svo það komist
ekki upp að hjá þeim hringir síminn
aldrei nema það sé til barnanna. En
nokkuð kann að vera hæft í þeirri
mynd sem þingmenn vilja gefa af
þingstörfum en eiga svo erfitt með
að koma til skila. Gudmund Hernes,
sá sem rannsakaði valdsmennsku í
Noregi á sl. áratug, lagði einmitt
sérstaka áherslu á þýðingu nefnda-
starfsins og ítök fastanefnda þingsins
í ákvarðanatöku. Þekktir stjórn-
málafræðingar (Richards og Jordan)
komust þó að þeirri niðurstöðu um
ekki ómerkari stofnun en breska
þingið „að almennt séð séu hinar
meiriháttar ákvarðanir í þjóðfélag-
inu alls ekki teknar af þjóðþinginu".
Og sænsk nefnd um farvegi þjóðar-
viljans hefur m.a. þetta að segja:
„Þingið er að verulegu leyti stofnun
sem skráir áður gerða samninga
formlega og veitir ákvörðunum, sem
teknar eru annars staðar, lagagildi.“
Við þekkjum þetta svo sem úr um-
ræðum á Islandi, þar sem því hefur
verið haldið fram að Alþingi væri
ekki annað en afgreiðslustofnun fyr-
ir ríkisstjómir, embættismenn og
hagsmunasamtök, fyrir ýmiss konar
„jámþríhyrninga valdsins", svo not-
að sé orðfæri norsku valdanefndar-
innar.
David Arter heitir breskur stjóm-
málaíræðingur sem tók sér fyrir
hendur að bera saman norrænu þjóð-
þingin og áhrif þeirra á undirbúning
lagasetningar, umfjöllun og sam-
þykkt lagafrumvarpa og loks á
framkvæmd laganna. Niðurstöður
sínar birti hann í bókinni The Nordic
Parliaments - (C.Hurst & CO, Lon-
don 1984). Þar staðfestir hann að
mestu myndina af þjóðþingunum sem
afgreiðslustofnunum fyrir meiri-
hlutastjórnir. En hann bendir hins
vegar á að þegar minnihlutastjórnir
eru við völd aukist áhrif þinganna
og það hefur raunar verið vaxandi
tilhneiging til myndunar minni-
hlutastjórna eða veikra samsteypu-
stjóma á Norðurlöndum hin síðari
ár. Arter er ekki sammála Hemes
um fastanefndirnar. Hann telur
þungamiðjuna í störfum þingsins
vera í þingflokkunum sem séu
smækkuð mynd af þinginu í heild

Blaðamenn svara afsökunum þingforseta um aðgerðaleysi þingmanna með myndum á borð við þessa.
vegna þess að þingmenn greinast eft-
ir kjördæmum innan þingflokksins
og áhrif hagsmunasamtaka innan
þingflokkanna em svipuð og á þing-
heim allan. Þetta er skýringin á því
hvers vegna þingmönnum finnst oft
sem samflokksmenn þeirra séu verri
viðureignar en andstæðingarnir á
Alþingi. Hið sársaukafulla uppgjör
fer oft á tíðum fram í þingflokkunum
meðan hinar formlegu afgreiðslur í
þingdeildum fara oftast eftir fyrir-
fram gerðu samkomulagi milli
þingflokka. Olof Petersson, sá er
stýrir valdarannsókn þeirri sem ný-
hafin er í Svíþjóð, hefur látið hafa
eftir sér að affarasælast sé að hafa
fáa flokka og stóra til þess að tryggja
stöðugleika í stjómarfari og styrka
meirihlutastjórn á hverjum tíma.
Arter, sem hefur mestan áhuga á þin-
græðinu, heldur því hins vegar fram
að hæfilega stórir þingflokkar séu
forsenda þess að einstakir þingmenn
og þingið í heild geti látið að sér
kveða. Verði þingflokkarnir of stórir
glata þingmenn yfirsýn og lenda í
sérhæfingu eða út í horni og það
myndast úrvalshópur sem annast
samskiptin við framkvæmdavaldið.
Minni þingflokkar starfa hins vegar
eins og þingið í hnotskurn og þá
hefur hver og einn þingmaður og
þingflokkurinn í heild möguleika til
raunverulegra áhrifa. Arter tekur
Alþingi sem dæmi um hæfilega stóra
þingflokka og þing þar sem þing-
mannafrumvörp eiga möguleika á að
ná fram að ganga. (Var t.d. stærð
þingflokks Sjálfstæðisflokksins ein
skýringanna á brotthlaupi Gunnars-
manna 1979/80?) Arter er þeirrar
skoðunar að þingflokkurinn sjái um
stefnumótun og taktík á þingunum
en fastanefndimar um efnisatriði og
útfærslu. Þingmenri hafa lítil áhrif á
undirbúning lagasetningar, nema
helst í Svíþjóð þar sem þeir sitja oft
í úttektar- og skýrslugerðamefndum.
Annars staðar er gangurinn sá að
þingmenn samþykkja þingsályktanir
um skipan nefnda til þess að semja
frumvörp. Síðan geta þingmenn haft
óbein áhrif með því að t.d. kratinn
reynir að tala við fulltrúa ASI í
nefndinni og íhaldið hnippir í full-
trúa VSÍ ef mikið liggur við. Og
óbein áhrif þingmannanna eru mikil.
Það getur verið að hinar stærri
ákvarðanirnar séu teknar annars
staðar en á þjóðþingunum en norr-
ænu þingin koma margvíslegum
sjónarmiðum á framfæri í umfjöllun
og við samþykkt stjórnarfrumvarpa.
Erfitt er að meta áhrifin vegna þess
að þau geta verið fólgin í því að fá
stjórnina til að draga til baka eða
fresta frumvörpum og tillögum og
svo eru alls konar samningar og
hrossakaup bak við tjöldin sem ekki
eru skjalfest. Að dómi Arters eru