Dagblaðið Vísir - DV - 03.06.1988, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 3. JÚNÍ 1988.
Frjálst.óháð dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF.. ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 700 kr.
Verð í lausasölu virka daga 65 kr. - Helgarblað 80 kr.
Skref / áttina
Leiðtogafundinum í Moskvu er lokið. Fréttaskýrend-
ur hafa látið í ljós nokkur vonbrigði með ihálalok. Búist
var við meiri árangri í afvopnunarmálunurn og að stór-
veldunum tækist að koma sér saman um bann eða fækk-
un langdrægra kjamorkuvopna. Miðað við allan undir-
búninginn og allt það umstang, sem hefur verið í kring-
um þennan leiðtogafund, virðist enn vanta herslumun-
inn. Það er meira um orð en efndir.
Þó skyldi enginn vanmeta viðræðurnar. Þetta er úórði
fundur þeirra leiðtoganna, Reagans og Gorbatsjovs.
Fundurinn í Reykjavík er okkur í fersku minni. Þann
fund bar nokkuð brátt að og þótti hafa misheppnast
fyrir þá sök að htið þokaðist til samkomulags um af-
vopnunarmábn. En orð eru til aíls fyrst og Reykjavíkur-
fundurinn var upphaf ítarlegra viðræðna milli utanrík-
isráðherra stórveldanna. Skriðan fór af stað, kynni tók-
ust með leiðtogunum og tortryggni var ýtt til hhðar. Á
næsta fundi þeirra Reagans og Gorbatsjovs í Washing-
ton var undirritað sögulegt samkomulag um fækkun
meðaldrægra kjamorkuvopna og þar með var uppskor-
ið eins og til var sáð í Reykjavík.
Nú hafa þeir haldið úórða fundinn í Moskvu og þang-
að hafa augu alheimsins mænt undanfarna daga. Það
hefur ekki aðeins þýðingu fyrir Bandaríkin og Sovétrík-
in þegar æðstu menn þessara risavelda hittast. Það hef-
ur þýðingu fyrir aht mannkyn. í stað þess að austur og
vestur standi frammi fýrir hvort öðm, grá fyrir jámum,
vekur það vonir og eftirvæntingu þegar fuhtrúar and-
stæðra fylkinga ganga hönd í hönd til viðræðna og
veisluhalda og sýna hvor öðmm viriarþel. Auðvitað
kann sá vinskapur að vera mestur á yfirborðinu, en það
vitum við öh úr daglegu lífi að persónuleg samskipti
auka skilning og samúð og em til þess fallin að eyða
tortryggni og ljandskap gagnvart þeim sem við þekkjum
ekki.
Viðræður um afvopnun og bann við kjamorkuvopn-
um em flóknar og erfiðar. Það er ekki létt verk að
skrúfa niður vígbúnað og vopnavæðingu sem staðið
hefur yfir um árabil. Hvoragur vih varpa öryggi sínu
fýrir róða, varnir þurfa áfram að vera til staðar og jafn-
vægi er forsenda þess að hvoragur leyfi sér yfirgang á
kostnað hins. Friðurinn undanfama áratugi hefur
byggst á spjótsoddum, óttanum við styrk óvinarins.
Vígbúnaðurinn hefur því þjónað sínum tilgangi, þótt
kaldhæðnislegt sé. Enginn samþykkir afvopnun, nema
tryggt sé að jafriræði ríki. Sömuleiðis verður að taka
tilht til öryggis annarra þjóða og þá um leið vopna-
styrks þriðja aðila. Bandaríkin og Sovétríkin era ekki
ein í heiminum og þau þurfa áfram að halda styrk sínum
til að halda öðrum í skeljum. Það kennir veraldarsagan
okkur.
Leiðtogafundurhm í Moskvu hefur borið árangur að
því leyti að samskipti stórveldanna era nú nánari og
einlægari en áður. Þáttur þeirra Reagans og Gor-
batsjovs er mikih en framlag utanríkisráðherranna,
þeirra Shultz og Sévardnadse, er ekki síðra. Sérstaklega
hefur Shultz verið óþreytandi í ferðum sínum og við-
leitni til bættrar sambúðar stórveldanna. George Shultz
er tvímælalaust í hópi hæfustu manna sem vahst hafa
sem utanríkisráðherrar í Bandaríkjunum.
Þegar aht er tahð saman má fuhyrða að sjaldan hafi
fiiðarhorfur verið betri en nú. Það er synd að Reagan
og þá væntanlega Shultz skuh láta af störfinn innan
skamms. Endahnúturinn er eför.
EUert B. Schram
Það verður þungur róður hjá Reagan að snúa Gorbatsjov og hans mönnum á sitt mál'
- Ronald Reagan og Mikhail Gorbatsjov við upphaf viðræðna í Moskvu.
segir m.a. í greininni.
Mannréttindi í Moskvu
f huga Vesturlandabúa eru
mannréttindamál svo sjálfsögð að
jafnvel vefst fyrir mönnum að skil-
greina svo augljós mál. Hugmyndin
um frelsi og helgi einstaklingsins
er samofin öllum hugsunarhætti
fólks og viðhorfum. En vestrænt
lýðræði er ekki reglan. Af 160 ríkj-
um Sameinuðu þjóðanna eru að-
eins um 35 lýðræðisríki í fyllstu
merkingu þess orðs. Og í augum
margra sem ekki þekkja lýðræði
eru hugmyndir Vesturlandabúa iil-
skiljanlegar og óraunhæfar.
Meðal þeirra sem þannig hugsa
eru Rússar, og ekki við öðru að
búast en tal Reagans Bandaríkja-
forseta um mannrétindi í ferðinni
til Moskvu fari fyrir ofan garð og
neðan hjá þeim, þeir skilja ekki
hvað hann er að fara. Margir Rúss-
ar standa nefnilega í þeirri einlægu
bamatrú að hjá þeim sé fullkomið
lýðræði, meirihlutinn ráði og
meirihlutinn hafi alltaf rétt fyrir
sér. Það er þeim framandi að
minnihlutinn eigi iika rétt.
Það getur verið mikil lífsreynsla
að rökræða þessi mál við rétt
þenkjandi fulltrúa sovéska kerfis-
ins. Fyrir nokkrum árum átti ég
margoft langar og stundum strang-
ar viðræður um þessi mál við einn
starfsmanna sovéska sendiráðsins,
sem var prógressívur húmanisti á
rússneska vísu og sanntrúaður len-
ínisti eins og Gorbatsjov.
Þessum vel upplýsta manni var
alveg óskiljanlegt af hvetju menn
á Vesturlöndum væru að jagast út
af meðferðinni á mönnum eins og
Solsénitsín eða Sakharof. Solsén-
itsín væri bara „tsjíd“, sem væri
aö skíta út það samfélag sem hann
væri sprottinn úr og ætti ekkert
annað skihð en opinbera refsingu,
og Sakharof hefði ruglast í höfðinu
af öllu því dekri sem hann hefði
fengið í kerfinu. Hann háfði aftur
á móti miklar áhyggjur af atvinnu-
leysi í Bandaríkjunum. í hans huga
var lífsafkoma meira mannrétt-
indamál en hugsanafrelsi. í okkar
rökræðum urðu fáir snertifletir,
misskilningurinn var gagnkvæm-
ur. Þannig hygg ég að fari í tilraun-
um Bandaríkjastjómar til að leiða
Sovétmönnum fyrir sjónir að þeir
virði ekki mannréttindi, þeir mis-
skilja hann og taka ummæli hans
sem fjandskap við sig.
Gyðingar og þrýstingur
Það hefur áður verið reynt að
þrýsta á Sovétmenn og árangurinn
hefur orðið minni en enginn. Auk
þess sem þeir skilja ekki um hvað
verið er að tala, líta þeir á þrýstiað-
gerðir sem íhlutun í sín innanríkis-
mál og hrökkva í baklás. Á dögum
détentestefnunnar á valdatíma
Nixons höfðu Sovétmenn óopin-
berlega slakað stórlega á hömliun
sínum við því að gyöingar fengju
að fara úr landi, venjulega fyrst til
ísraels og oft þaðan til Bandaríkj-
anna.
Kjallariim
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
Þessi útflutningur skipti tug-
þúsundum árlega. Þá komu til sög-
unnar þingmennimir Jackson og
Vanick, sem með stuðningi gyð-
ingasamtaka í Bandaríkjunum
fengu það sett í lög aö aukin versl-
unarviðskipti við Sovétríkin væm
háð því að öllum hömlum á ferða-
frelsi sovéskra þegna yrði aflétt.
Svona lagað lætur engin þjóð bjóða
sér, enda stöðvaðist aö heita má
útflutningur gyðinga frá Sovétríkj-
unum næstu ár á eftir og hefur enn
ekki orðið jafnmikill og fyrir þessi
lög.
Oraunsæi af þessu tagi hefur allt-
of oft einkennt samskipti Banda-
ríkjastjómar við Sovétmenn. Oft
verður maöur þess var í samtölum
við Bandaríkjamenn að engu er hk-
ara en þeir haldi að fámenn valda-
klíka standi með svipuna reidda
yfir frelsiselskandi almmenningi í
Sovétríkjunum, sem mundi flýja ef
hann gæti.
Kollektívið og
einstaklingurinn
Sú hugmynd að almenningur sé
fyllilega sammála valdhöfum og
vilji ekkert meö andófsmenn hafa
er þeim óskiljanleg. Einstaklings-
hyggja er Rússum framandi, alhr
helstu straumar sögunnar á fyrri
öldum fóm fram hjá þeim, þeir
fundu ekkert fyrir frönsku bylting-
unni og þeirra hugarfar er enn
mótað af keisaratímanum. Þeir eru
miklar hópsálir, og kohektívið er
þeirra viðmiöun en ekki einstakl-
ingurinn.
Það verður þungur róður hjá
Reagan að snúa Gorbatsjov og hans
mönnum á sitt mál og til of mikils
ætlast að Reagan fari á gamalsaldri
að endurskoöa skilning sinn á Sov-
étríkjunum. Hann hefur aha ævi
verið mjög fjandsamlegur þeim.
Það þarf ekki að koma sök í því að
semja um kjamorkuafvopnun, en
um bætta sambúð að öðru leyti
verður tæplega aö ræða. Reyndar
er vafamál að Bandaríkin eigi
nokkurra sérstakra hagsmuna að
gæta í því að vingast of mikiö við
Sovétríkin. Því meir sem dregur
úr spennunni mihi risaveldanna
því meiri möguleika eiga Sovét-
menn á því að efla áhrif sín annars
staðar, einkum í Vestur-Evrópu, og
það er ekki Bandaríkjunum í hag.
Kornsala og kjarnorkuvopn
Það er ljóst eftir fundhin í
Moskvu að mannréttindamál eru
sá lurkur sem Bandaríkjamenn
ætla að lemja Sovétmenn með á
næstu árum. Það getur reynst tví-
eggjað eins og dæmin sanna.
Hvorki Sovétmenn né aðrir fara að
vflja annarra þjóða um sín innan-
ríkismál, og Bandaríkjamenn hafa
engin tök á því að beita Sovétmenn
þrýstingi. í kjamorkuafvopnun
hafa þau þá stöðu að Sovétmenn
eru áfjáöari en Bandaríkjamenn í
aö losna vð hemaðarútgjöld, en um
þrýsting á öðrum sviðum er ekki
aö ræða. Jimmy Carter Banda-
ríkjaforseti reyndi á sinni tíð að
mótmæla innrásinni í Afganistan
með því að setja bann á komsölu
til Sovétríkjanna. Þetta setti fjölda
bandarískra bænda á hausinn, en
Sovétmenn fá aUt það kom sem
þeir vUja annars staðar. Hann
særði stolt þeirra meira með því
að neita að senda íþróttamenn á
ólympíuleikana í Moskvu, sem
Sovétmenn svöraðu með banni á
ólympíuleikana í Los Angeles. Nið-
urstaðan varð gagnkvæm móðgun
og stirðleiki í samskiptum. Reagan
hefur engin tromp á hendi gegn
mannréttindabrotum Sovétmanna.
Hann getur aftur á móti neitað
þeim um það sem þeir þrá mest,
sem er viðurkenning á sovésku
þjóöfélagi. Sovétmenn verða að
sætta sig við það um ófyrirsjáan-
lega framtíð að vestrænar lýðræð-
isþjóöir setji þá í skammarkrókinn
vegna mannréttindabrota, og Gor-
batsjov verður að gera fleira en
endurreisa Sakharof og Solsénitsín
til að umbætur hans verði teknar
alvarlega.
Gunnar Eyþórsson.
„Því meir sem dregur úr spennunni
milli risaveldanna því meiri möguleika
eiga Sovétmenn á því að efla áhnf sín
annars staðar, einkum í Vestur-Evr-
ópu, og það er ekkiBandaríkjunum í
hag.“