Dagblaðið Vísir - DV - 18.10.1989, Síða 11

Dagblaðið Vísir - DV - 18.10.1989, Síða 11
MIÐVIKUDAGUR 18. OKTOBER 1989. 11 Útlönd Umbrotín í Austur-Evrópu og Ráðst jórnarríkjunum Undir stjórn Lönd þar sem einræðisvald kommúnista virðist lokið Flóttamannaleiðir Eystrasaltsríkin, sem Stalín innlimaði í Sovétríkin í heimsstyrjöldinni síðari, hafa nú krafist fulls sjálfsákvörðun- arróttar um innri málefni sín með skírskotun til „perestrojku" Gorba- tsjovs og búist er við því að með þessu fordæmi sínu verði þau öðrum þjóðernisminnihlutum innan landa- mæra Sovétríkjanna hvatning til aukins sjálfstæðis. í Minsk og fleiri borgum hefur komið til víðtækra mótmælaaðgerða í kjölfar kjarnorkuslyssins í Tsjernobyl. Talið er að u.þ.b. 70% af geislavirkum úrgangs- efnum eftir Tsjernobylslysið hafi fallið til jarðar í Hvíta-Rússlandi. íbúarnir hafa krafist þess að hálf milljón manna verði flutt á brott til öruggari svæða, þar af 60.000 börn, einkum frá borginni Mogiljow. Átökin milli Armena og Azerbajdzhana hafa haft alvarleg áhrif á olíuvinnslu Sovótmanna og hefur yfirmaður olíuútflutningsmála talað um að þessi útflutningsgrein geti stöðvast á hverri stundu. Andófsmenn hafa sprengt upp vegi, jarðgöng og járnbrautarteina og þess er skemmst að minnast að 1,6 millj. tonna matvæla skemmdust í 32.000 járnbrautarvögnum í sl. mánuði. Stjórnmálaástandið í Júgóslavíu er oröið mjög alvarlegt bæði efnahagslega og pólitískt. Þjóðernisátökin felast annars vegar í væringum milli Serba og Króata en hins vegar í beinum átökum milli Serba og Albana I Kosovohéraði en Serbar eru minnihlutahópur þar. Þing Slóvena hefur samþykkt stjórnar- skrárbreytingu sem veita íbúum þess rótt til að segja sig úr ríkjasambandi við Júgóslavíu. Þessi samþykkt var kveikjan að mótmælum víða um landið. Búlgörsk yfirvöld hafa verið óbilgjörn í garð íbúa af tyrkneskum uppruna og hafa þeir flúið tugþúsundum saman til Tyrklands. í Úkraínu hefur gætt sívax- andi andstöðu gagnvart miðstjórnar- valdinu í Moskvu og hafa rómversk-ka- þólskir íbúar þessa ráðstjórnarlýðveldis krafist trúfrelsis en Stalín þvingaði þá til sameiningar við rússnesku rótttrúnaðar- kirkjuna í heimstyrjöldinni síðari. Kaspta- haf Hvað eftir annað hefur komið til vopnaðra átaka milli Armena og Azerbajdzhana í héraðinu Nagorno-Karabakh sem byggt er að mestu íbúum af armenskum uppruna. Heimildir herma að eitt hundrað manns hafi látið lífið síðan átökin blossuöu upp í febrúar síðastliðnum og ekkert lát virðist á átökunum. Stórfelldar hræringar Mikil umbrot eiga sér nú stað í A-Evrópu. Það sem virtist óhugsandi fyrir tveimur eða jafnvel einu ári er nú aö gerast á meginlandinu. A- Evrópubúar eru að losa um rú'mlega íjörutíu ára stjórn kommúnista. Eystrasaltsríkin ríða á vaðið Róttækir þjóöernissinnar flykkjast nú til Eystrasaltsríkjanna víða að úr Sovétríkjunum með vonarglætu um aukið lýðræði að leiðarljósi. Hinar áhrifaríku lýðræðishreyfingar þar hafa riðið á vaðið í baráttunni fyrir aukinni sjálfsstjórn frá Moskvu- stjórninni. „Svo virðist sem íbúar Eystrasaltsríkjanna séu að ryðja brautina," sagði einn vestrænn stjórnarerindreki. „Shkar þreifingar hljóta að angra stjómvöld í Moskvu.“ Fulltrúar meira en tíu þjóðernis- samtaka - allt frá Úkraínu til Mið- Asíulýðveldanna - tóku þátt í nýaf- stöðnu þingi Lýöræðishreyfingar Lettlands. Þar var samþykkt að vinna að sjálfstæðu ríki Lettlands, fjölflokkakerfi og þingræðislegum stjómarháttum. Lýðræðishreyfingarnar hafa náð til íbúa lýðveldanna. Frambjóðend- ur, sem nutu stuðnings þeirra í kosn- ingunum í vor, unnu sigra í Litháen og Eistlandi og náðu mjög góðum árangri i Lettlandi. Æ síðan hafa þessi stjórnmálasamtök nær ein- göngu haldið um taumana í lýðveld- unum og tekið við af kommúnista- flokknum sem ráðandi afl þar. Öll hyggjast þau bjóða fram til þings í næstu kosningum með það fyrir aug- um að ná meirihluta á lýðveldis- þingunum og komast þar með í valdastöðu. Umbrot í Sovétríkjunum En Mikhail Gorbatsjov Sovétforseti stendur frammi fyrir fleiru en aukn- um kröfum um sjálfsstjórn frá Eystrasaltsríkjunum. Ber þar hæst efnahagsóreiðuna sem ógnar hvað mest umbótastefnu hans. Fréttaskýrendur segja að sovéskur almenningur sé þreyttur á tómum hillum verslana. Skortur er á ýmsum nauðsynjavörum, verðbólga eykst og gjaldmiðillinn missir verðgildi sitt. Efnahagslegur órói leiðir til óþreyju meðal almennings og síðast en ekki síst verkfalla. Talið er að á fyrri hluta þessa árs hafi að minnsta kosti fimmtán þús- und Sovétmenn tekið þátt í verkfalli livern dag. Þá er ekki tahð með verk- fall námumanna, allt frá V-Síberíu til Úkraínu, en þeir lögöu niður vinnu í júlí, eða verkfall járnbrautar- starfsmanna í Azerbajdzhan sem lamaði næstum allan iðnað í Armen- íu. Þann 2. október fór forsetinn fram á heimild til að banna öll verkfóll í landinu næstu fimmtán mánuði. Ráðamenn töluðu um „stjórnleysi" og sögðu að ef ekki yrði bundinn endi á verkfallsölduna gæti það leitt til endaloka „perestrojku". Þingmenn komust að málamiðlun- arsamkomulagi. Verkfoll voru bönn- uð í ákveðnum iðngreinum en ein- göngu þar til fyrir liggur samþykkt um verkalýðsfélög og verkfallsrétt. Umbótasinnar óttast að í vetur muni bera á síauknum óróa á vinnu- markaðnum. Sumir telja ástandið jafnvel svo slæmt að forsetinn hafi aðeins örfáa mánuði til að bæta það. Flokkurinn lagður niður í Ungverjalandi gerðist sá fáheyrði atburður að kommúnistar sam- þykktu að leggja flokkinn niður og stofna jafnaðarmannaflokk að vest- rænni fyrirmynd sem hefði að mark- miði frjálst markaðskerfi. Þessi ákvörðun endurspeglar breytingar sem átt hafa sér stað í Póllandi en þar er nú við völd ríkis- stjórn sem er ekki undir forsæti kommúnista og er það í fyrsta sinni í rúm fjörutíu ár þar í landi. Forsæt- isráðherrann er frá hinum óháðu verkalýðssamtökum Samstöðu sem gjörsigruðu frambjóðendur komm- únista í þingkosningum síðasthðið vor. Ekki eru allir sammála um hversu mikil breytingin sé í Ungverjalandi í kjölfar stofnunar nýja flokksins. Sumir umbótasinnar óttast að um nafnbreytingu eina hafi verið að ræða en harðlínumenn telja þó greinilega ástæðu til að vera með áhyggjur því þeir lýstu því sam- stundis yfir að þeir hygðust stofna sinn eigin kommúnistaflokk. Fréttaskýrendur segja að sam- þykkt þingsins hafi verið stórt skref fyrir Ungveria þótt sumir haldi því fram að hún hafi í raun bara verið staðfesting á þeim umbótum sem þegar voru hafnar. Engra breytinga að vænta í Austur-Þýskalandi standa ráða- menn nú frammi fyrir gífurlegum fólksflótta úr landinu. Síðustu vikur hafa tugir þúsunda Austur-Þjóðverja flúiö og landar þeirra staðið fyrir kröfugöngum fyrir auknu lýðræði heima fyrir. Stjórnmálasérfræðingar segja að þótt ekkert bendi til að um stefnu- beytingu verði að ræða af völdum stjórnvalda á næstunni sé þó ljóst að vaidastaða Erichs Honecker, leiðtoga kommúnista, hafi veikst. Hann hefur meðal annars verið gagnrýndur af háttsettum ráðgjafa sínum fyrir við- brögð stjómvalda við hinum fjöl- mennu mótmælum fyrr í mánuðin- um en þau komu stjórnvöldum alveg í opna skjöldu. Ráðamenn í Austur-Þýskalandi óttast að láti þeir undan kröfum um aukið póhtískt frelsi eða hrindi í framkvæmd „perestrojku" innan landamæra Austur-Þýskalands kunni það að veikja mjög stöðu þeirra. Á hinn bóginn óttast þeir einnig viðbrögð almennings við auk- inni hörku. Slóvenar vilja breytingar í Júgóslavíu auka póhtiskar deilur á þjóðarrósturnar sem fyrir eru. Þing lýðveldisins Slóveníu hefur sam- þykkt að breyta stjórnarskránni svo því verði heimilt að segja lýðveldið úr ríkjasambandi við Júgóslavíu bendi niðurstöður kosninga til að vilji sé fyrir því meðal meirihluta íbúanna. Kröfur Slóvena eru htnar óhýru auga af öðrum íbúum Júgóslavíu og fóru þúsundir reiðra íbúa Vojvodina og Montenegri í fjölmennar kröfu- göngur gegn þeim. Stjómvöld í Belgrad hafa mátt horfa upp á minnkandi áhrif sín og völd í lýðveldunum. Róstur auka völd kommúnistaflokka í hverju lýð- veldi fyrir sig en draga úr áhrifum stjómvalda í Belgrad. Umbætur og harka En ráðamenn í öðrum löndum, s.s. Rúmeníu og Búlgaríu, eru ekki á þeim á buxunum að feta í fótspor Ungveija og Pólverja. Nicolai Ceau- sescu, leiðtogi Rúmeníu, sagði í gær að engar róttækar efnahagsumbætur yrðu gerðar þar í landi. „Við hugsum ekki um slíkt,“ var haft eftir honum í hinni opinberri fréttastofu. Og búlgörsk yfirvöld hggja undir ámæh vegna meðferðar sinnar á andófsmönnum, sem og minnihluta- hópum Tyrkja í landinu. Talið er að aht að 310 þúsund hafi flúið frá því í maí. Reuter

x

Dagblaðið Vísir - DV

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Dagblaðið Vísir - DV
https://timarit.is/publication/255

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.