Dagblaðið Vísir - DV - 15.07.1991, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 15. JÚLÍ 1991.
Útgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELiAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JONAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Einhliða atvinnuiíf
Þegar síldin hvarf á árunum 1967 til 1968 gengum við
í gegnum mikla efnahagskreppu. Bæði stjórnmálamenn
og hagfræðingar bentu þá á að skjóta þyrfti fleiri stoðum
undir atvinnulífið. Sjávaraflinn er svipull og óvarlegt
fyrir heila þjóð að treysta svo á sjávarfang að allt þjóðar-
búið standi og falli með svo stopulum grunni. Það var
á þeim áratug sem ráðist var í virkjanir og orkusölu til
erlendrar stóriðju. Búrfellsvirkjun reis og álverið í
Straumsvík. Seinna fylgdi járnblendiverksmiðjan. Á
næsta áratug þar á eftir stækkuðum við fiskveiðilögsög-
una í tvö hundruð mílur og aftur var einbhnt á fiskveið-
ar sem aðaltekjulind landsmanna. Samtímis komust þau
stjórnmálaöfl til valda sem töfðu vísvitandi fyrir frekari
stóriðju og allar tilraunir til nýjunga í atvinnulífi hafa
meira og minna mistekist. Nærtækast eru hrakfarir
fiskeldis og loðdýraræktar. Ullariðnaðurinn er kominn
í þrot.
Fiskifræðingar hafa nú upplýst okkur um að draga
verði saman fiskveiðar á næsta ári. Afleiðingin er sú
að íslenska þjóðin verður enn að draga saman seglin,
hagvöxtur verður minni, kaupmáttur minnkar og jafn-
vel nýtt álver bætir ekki þann skaða sem fyrirsjáanleg-
ur er af minni fiskafla. Það er ekki bjart fram undan.
Meginskýringin er auðvitað sú að við höfum gleymt
að læra af reynslunni. Við höfum haldið áfram að treysta
á sjávarfang og raunar margsinnis teflt á tæpasta vað
með því að veiða meira en tillögur vísindamanna hafa
mælt með. Fiskistofnarnir eru komnir í hættu vegna
ofveiði. Þjóðarbúið er komið í greiðsluþrot vegna ein-
hliða atvinnulífs. Við sjáum það og heyrum þessa dag-
ana að ríkisstjórnin leitar af örvæntingu að nýjum tekju-
stofnum sem allir munu fyrr eða síðar leggjast á herðar
almennings. Vandi ríkissjóðs er vandi þjóðarinnar,
vegna þess að það er hún sem ber tapið, skuldirnar,
skattana og minnkandi fjárráð. Samdrátturinn í þjóðar-
tekjunum mun koma fram í lífskjörunum og bágum
efnahag heimilanna.
Nú er það auðvitað hárrétt að íslendingar hafa hald-
ið illa á sínum spilum. Ríkisvaldið hefur á hverjum tíma
hagað sér eins og drukkinn maður í spilavíti. Eytt um-
fram efni. Við höfum kostað of miklu til í yfirbyggingu
og fjárfestingu í sjávarútvegi. Of mörg skip, of mörg fisk-
vinnsluhús. Ula nýttur fiskur. Við höfum dregið of lengi
að skera á kýlum deyjandi atvinnugreina. Við höfum
haldið uppi flottræfilshætti í velferðinni, við höfum
anað út í nýjar atvinnugreinar sem ekki hafa átt minnsta
möguleika til að lifa. Við höfum áttað okkur of seint á
því að almenn iðnaðarframleiðsla er ekki samkeppnis-
fær við austurlenska framleiðslu. í þeim efnum eigum
við enn frekar undir högg að sækja ef og þegar við tengj-
umst evrópsku efnahagssvæði.
Kreppan, stöðnunin, eða hvað sem við yiljum kalla
það ástand sem nú er að verða varanlegt á íslandi, þarf
þess vegna ekki að koma á óvart. Þetta er afleiðing af
einhliða atvinnulífi og eigin mistökum í stýringu at-
vinnumála. Við höfum hjakkað í sama farinu. Slegið
lán, lifað í blekkingu. Barátta einstakhnga, fyrirtækja
og ríkissjóðs hefur verið varnarbarátta undir kjörorðinu
frestur er á illu bestur.
Vonandi vaknar þjóðin upp af sínum þyrnisrósar-
svefni. Hún hefur alla möguleika til að spjara sig. íslend-
ingar eru fámennir en vel menntaðir, duglegir og sjálf-
bjarga. Það þarf bara að vísa þeim veginn.
Ellert B. Schram
„Kjör rikisstarfsmanna hafa reynst eins konar afgangsstærð í hagstjórnarleik stjórnmálamanna ...“
Starfsmanna-
stef na ríkisins
Það er almennt talið að árangur
einkafyrirtækja ráðist af því með
hvaða hætti stjórnendum og eig-
endum tekst að tengja starfsmenn
við markmiöin með rekstrinum.
Lykilatriði í starfsmannastefnu
einkafyrirtækja er því að skil-
greina fyrir starfsmönnum hlut-
verk þeirra í starfseminni og með
hvaða hætti þeir njóti árangursins.
Allir metnaðarfullir starfsmenn
vilja vera metnir að verðleikum.
Starfskjör óg starfsárangur eru tví-
burahugtök í þessum fræðum.
Austur-evrópskt
starfsumhverfi
Ríkið er stærsti vinnuveitandi
landsins. Þrátt fyrir það hefur ríkið
enga heildstæða starfsmanna-
stefnu. Flestar ríkisstofnanir hafa
formleg markmið sem Alþingi og
ráðherrar hafa sett þeim. Mark-
miðin eru þó gjaman í innbyrðis
ósamræmi og ekki séð fyrir nægj-
anlegu íjármagni til að tryggja
reglulega starfsemi. Starfsaðstaða
er þess vegna oft bágborin, jafnvel
alls kostar ófullnægjandi, og laun
starfsmanna eru léleg.
Við þessar aðstæður reynir mikið
á stjórnendur ríkisstofnana og alla
starfsmenn. Verkefni stjórnenda er
að reyna að samhæfa sundurlaus
fyrirmæli að ofan í skynsamleg
markmið og skilgreina hlutverk
einstakra starfsmanna. Hlutverk
starfsmanna er síðan að yfirstíga
aðstöðuleysið, fjárskortinn og
halda uppi metnaðarfullri starf-
semi.
Ef stjómendum og starfsmönn-
um tekst að skila starfseminni bet-
ur áfram en fjárveitingavaldið
bjóst við er niðurskurðarhnlfnum
beitt miskunnarlaust á viðkomandi
stofnun. Kerfið er blint og heimskt
og verðlaunar hvorki dugnað né
frumkvæöi. Starfsumhverfi opin-
berra stofnana á íslandi minnir um
margt á ofstjórn og skipulagsleysi
Austur-Evrópulanda.
Starfsmannastefna ríkisins
Starfsmannastefna ríkisins birt-
ist starfsmönnum helst í baráttu
fjármálaráöuneytis við að halda
niðri launum starfsmanna. Þar
ríkja aðferðir miðstýringar og of-
stjómar. Fjármálaráðherra fer
með umboð ríkisins við gerð kjara-
samninga. Starfsmannaskrifstofa
hans hefur það verkefni að tryggja
að enginn starfsmaður fái meira
en taxtakerfið mælir fyrir um.
Taxtakerfi ríkisstarfsmanna -
öfugt við almennan markað - er
þannig eins konar hámarkslauna-
kerfi, þar sem menntun, ábyrgð,
KjaUariiin
Birgir Björn Sigurjónsson
hagfræðingur og starfar sem
framkvæmdastjóri BHMR
einnig gegn lögum.
Kjör ríkisstarfsmanna hafa
reynst eins konar afgangsstærð í
hagstjórnarleik stjórnmálamanna,
þegar þeir hafa gert hrossakaupin
um íjárlög, lánsfjárlög og framlög
ríkisins vegna kjarasamninga
ASÍ-VSÍ. Lág laun og rýmandi líf-
eyrisréttindi ríkisstarfsmanna, og
samningasvik og metnaðarleysi
stjórnvalda eru að leiða starfs-
mannamál ríkisins fram af hengi-
flugi.
Viðreisn í starfsemi ríkisins
Það er ennþá hægt að snúa við.
Starfsemi ríkisins er kostuð af
skattfé sem venjulegt launafólk
greiðir. Þetta fólk á rétt á því að
skattféð sé notað skynsamlega. Ein
mesta sóun sem hægt er að hugsa
sér á skattfé er að viðhalda illa
„Ef stjórnendum og starfsmönnum
tekst að skila starfseminni betur áfram
en fjárveitingavaldið bjóst við er niður-
skurðarhnífnum beitt miskunnarlaust
á viðkomandi stofnun.“
hæfni og árangur starfsmanna
skipta litlu sem engu máli.
Fjármálaráðuneytið fer einnig
með allt ráðningarvald f.h. ríkisins.
Einstökum stofnunum er hvorki
treyst til að ráða sér „rétta“ starfs-
fólkið né til að ákveða laun og
starfskjör þess.
Starfsmannastefna fyrrverandi
ríkisstjórnar fyllti mælinn. Ríkis-
stjórnin stóð sameiginlega að gerð
kjarasamninga 1989 við háskóla-
menntaða ríkisstarfsmenn. í febrú-
ar 1990 samdi hún síðan við ASÍ
og VSÍ um að svíkja samningana
við ríkisstarfsmenn. Það kölluðu
ráðherrarnir gjarnan „þjóðarsátt“
til að breiða yfir glæpinn. Þessi
svik voru formgerð meö bráða-
birgðalögum 3. ágúst 1990. Ríkis-
stjórnin skerti einnig lögbundin
framlög ríkisins í lífeyrissjóði
starfsmanna til að fegra stöðu rík-
isfjármála. Sams konar lygavefur
var saminn um húsnæðislánakerf-
ið og Lánasjóð íslenskra náms-
manna.
í tíð þessarar sömu ríkisstjórnar
neitaði fjármálaráðuneytið að
semja um kjör starfsmanna við
Háskólann á Akureyri þrátt fyrir
að það sé lagaskylda. Og fjármála-
ráðuneytið hefur boðið starfs-
mönnum meint betri kjör fyrir að
yfirgefa stéttarfélög sín. Það stríðir
skipulagðri starfsemi og hafa
launakerfi sem metur einskis
hæfni starfsmanna og vel unnin
verk. Gæði opinberrar þjónustu
ráðast fyrst og fremst af metnaði
starfsmanna.
Starfsemi ríkisins þarfnast strax
nýrrar og heilbrigðrar starfs-
mannastefnu. Starfsmenn eiga rétt
á því að stofnanir séu vel skipu-
lagðar, fái fjármagn til að sinna
verkefnum sínum og starfsmenn
fái kjör í samræmi við kjarasamn-
inga. í starfsmannastefnu verður
að skilgreina vel hlutverk stofnana
ríkisins og færa ákvarðanir um
starfsmannamál úr doða miðstýr-
ingar til stofnana sjálfra.
Það þarf nýja starfsmannastefnu
sem byggist á því að samningar
verði haldnir þannig að fullt traust
ríki á milli samningsaðila. Og það
þarf starfsmannastefnu sem bygg-
ist á einstaklingsbundnu launa-
kerfi sem umbunar starfsmönnum
fyrir menntun, sérhæfingu, frum-
kvæði, ábyrgð og árangur í starfi.
Fyrsta verkefnið er að hækka
launin. Þannig geta stjórnvöld gef-
ið háskólamenntuðum starfs-
mönnum áþreifanleg teikn um að
samfélagið ætli að standa við gerða
kjarasamninga.
Birgir Bjöm Sigurjónsson