Dagblaðið Vísir - DV - 15.07.1992, Qupperneq 14

14
MIÐVIKUDAGUR 15. JÚLÍ 1992.
Gtgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EVJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11. 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Askrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ARVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200 kr.
Verð í lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Kúvending Kjaradóms
Dómendumir fimm í Kjaradómi hefðu frekar átt að
segja af sér en sætta sig við að kúvenda með þeim
hætti, sem orðinn er. Með bráðabirgðalögunum tók rík-
isstjómin í raun þær ákvarðanir um laun, sem Kjara-
dómur átti að taka, eins og dómurinn hefði tekið rangar
ákvarðanir um laun ráðherra, alþingismanna, ýmissa
æðstu embættismanna og presta. En í raun hafði Kjara-
dómur ekki gert annað í sínum fyrri úrskurði en fara
í einu og öllu eftir þeirri forskrift, sem honum hafði
verið gefm. Dómurinn hefði ekki átt að kveða upp nýj-
an, ómerkan úrskurð eftir setningu bráðabirgðalaganna
heldur láta koma enn skýrar ff am en var, að úrskurður-
inn var ekki lengur á ábyrgð dómsins heldur ríkisstjóm-
arinnar.
Kjaradómur átti upphaflega að gæta innbyrðis sam-
ræmis í launaákvörðunum fyrir þann hóp, sem dómur-
inn átti að fjalla um. Hann átti að gæta þess, að launin,
sem dómurinn ákvæði, væru í samræmi við laun ann-
arra, sem gætu talizt sambærilegir um störf og ábyrgð.
Þetta gerði Kjaradómur. Allar upplýsingar benda til
þess, að það hafi einmitt gerzt síðasta áratuginn, að
þeir sem gætu talizt sambærilegir við þann hóp, sem
dómurinn átti að úrskurða um, hafi aukið tekjur sínar
umfram aðra. Því var það skylda Kjaradóms að breyta
launum þess hóps til samræmis við þetta, jafnframt því
sem aukagreiðslur til ýmissa embættismanna yrðu
felldar niður á móti kauphækkun. Ekki verður sagt, að
Kjaradómur hafi í neinu brugðizt þessum skyldum í
sínum fyrri úrskurði. Kjaradómur taldi sig einnig ekki
vera að auka launakostnað ríkisins í heildina með þess-
um úrskurði, heldur færa á milli.
En aðstæður eru erfiðar í þjóðfélaginu. Launþegar
almennt hafa aðeins fengið um 1,7 prósent launahækkun
með nýgerðum kjarasamningum. Samdráttur ríkir í
efnahagsmálum, samdráttur sem verður til þess að
„kakan“ minnkar, minna verður til skiptanna. Rétt er,
að ekki hefði stoðað að hækka laun almennt um miklu
meira en um var samið. Meiri launahækkanir hefðu
þessu sinni einungis leitt til aukinnar verðbólgu og síð-
an gengisfellingar. Kaupmáttur launa hefði versnað en
ekki batnað. í þessari stöðu hefði verið rökrétt af ríkis-
stjórninni að kalla alþingi saman til að samþykkja ný
lög um Kjaradóm, þannig að dómurinn yrði að taka til-
lit til „stöðu og þróunar á vinnumarkaði“. Engu að síð-
ur heföi dómurinn þurft að gera nauðsynlegar launa-
breytingar, svo fremi sem þær ykju ekki launakostnað
í heildina.
Ríkisstjómin tók þann kost að setja bráðabirgðalög.
í augum almennings kann að líta svo út, að Kjaradómur
hafi fengið flengingu. Dómurinn er gerður alger mark-
leysa. Með nýjum úrskurði kúvendir dómurinn gjör-
samlega og samþykkir 1,7 prósent kauphækkun til alls
þess hóps, sem hann á að úrskurða um. Þetta er auðvit-
að endaleysa. Vandinn er óleystur, honum er einungis
slegið á frest.
Utkoman er farsi. Dómurinn reyndi að vinna verk
sitt en var gert að eta allt ofan í sig. Eftir stendur, að
launum þessa hóps þarf að breyta. Þetta er greinilegast
í máh presta, sem hafa dregizt aftur úr. Þetta er ekki
gert nú, þess í stað eru ráðherrar og síðan þingmenn í
reynd að nýju famir að ráðskast með ákvörðun eigin
launa, jafnógæfuleg og sú aðferð hafði verið, þegar henni
var beitt fyrr á árum.
Haukur Helgason.
Markaðsskrán-
ing á gengi
Nú, þegar fyrir liggur að skera
þurfi niður þorskveiðar svo ræki-
lega aö ársafli á næsta ári verði vel
undir 200 þúsund tonnum með til-
svarandi samdrætti í útflutnings-
tekjum, er eðlilegt að umræður
skapist um gengismál. Flestir þeir
sem hafa látið í sér heyra hafa talið
nauðsynlegt að raungengi krón-
unnar lækki en bent á að það þurfl
að gerast með minni kostnaðar-
hækkunum hér en í viðskiptalönd-
um okkar. Ennfremur hefur komið
fram aö jafnvel væri nauðsyn á
kostnaðarlækkun hjá íslenskum
fyrirtækjum, til dæmis með niður-
færslu á launum.
Bein gengislækkun krónunnar
hefur fengið lítinn stuðning og al-
mennt hefur verið talið að gengis-
fefling sé nánast vonlaus aðgerð.
Því er haldið fram aö gengisfelling
leiði af sér veröhækkanir og dugi
aðeins í skamman tíma. Fáir vilja
gera nokkuö sem gæti orðið til þess
að stofna í hættu stöðugleikanum
sem ríkt hefur síöustu tvö árin.
lOOOmilljóna
framlegöartap
Ýmsar tölur hafa verið hafðar á
lofti um áhrif samdráttar í þorsk-
veiðum á útflutningstekjur og
landsframleiðslu. Þaö ber að hafa
í huga að við samdrátt í þorskveið-
um leitast sjávarútvegsfyrirtæki
við að setja sem mest af aflanum í
verðmætustu framleiðslutegund-
imar en hætta frekar að framleiöa
það sem ódýrara er. Ennfremur er
ekki ljóst hvemig veiðar og vinnsla
annarra tegunda en þorsks koma
til með að ganga.
En þótt allt sé tínt til sem á móti
getur komið verður áfaflið af
minnkandi þorskveiðum tilfmnan-
legt. Ekki er við öðm aö búast þar
sem þorskurinn er okkar mikil-
vægasta fisktegund. Og sama
hversu langt gengið er í bjartsýni
í útreikningum tekst aldrei að sýna
fram á það að minni þorskafli hafi
engin áhrif.
Líklega verður samdrátturinn í
útflutningstekjum á næsta ári á
bilinu 5 til 10 milljarðar króna eftir
því hversu langt verður gengið í
niðurskurði á þorskveiðum og
framlegðartap sjávarútvegsfyrir-
tækja af þessum sökum verður
vafalaust 750-1500 milljónir króna.
Þau hafa þá þeim mun minna úr
að spila til þess að greiða afborgan-
ir og vexti af lánum.
Viöskiptahalli
yfir hættumörkum
Samdrátturinn í þorskveiðum
hefur að sjálfsögðu áhrif út um allt
hagkerfið og dregur úr eyðslugetu
þjóöarinnar í heild. Að einhverju
KjaUaiinn
Vilhjálmur Egilsson
alþingism. og framkvæmda
stjóri Verslunarráðs íslands
munu fjölmörg sjávarútvegsfyrir-
tæki lenda í miklum vanda á næst-
unni óháð þvi hvort tekst að breyta
raungenginu.
Markaðsskráningu
I haust
Gengi islensku krónunnar þarf
fyrst og fremst að vera í einhverju
samhengi við stöðu þjóðarbúsins
út á við. Framboð og eftirspurn eft-
ir gjaldeyri ráða í raun mestu um
gengið. Formleg ákvörðun um
gengi íslensku krónunnar hefur
jafnan legið hjá stjómvöldum og
þau hafa á einstökum tímabilum
getað gengið á skjön viö markaðs-
lögmálin og haldið genginu úr takt
við framboð og eftirspum. En
stjómvöld hafa jafnan þurft aö gef-
ast upp að lokum fyrir lögmáliun
efnahagslífsins.
„Skuldahali sjávarútvegsins er svo
langur aö raungengisbreyting sem
samsvarar því sem þarf til að bregðast
við vaxandi viðskiptahalla við útlönd
dugar engan veginn til þess að bæta
afkomu sjávarútvegsins þannig að
hann standi undir skuldabyrðinni.“
leyti kemur minni eyðsla fram í
minni innflutningi þótt samdrátt-
urinn þar verði ekki jafnmikill og
í útflutningnum. Því em allar líkur
til þess að viðskiptahallinn aukist
með tilheyrandi skuldasöfnun og
verði um 5% af landsframleiðslu.
Viðskiptahalli af slíkri stærðar-
gráðu er yfir öllum skynsamlegum
hættumörkum.
Skuldir sjávarútvegsins em um
100 milljarðar króna þegar allt er
talið og atvinnugreinin þyrfti að
skila að minnsta kosti 20 milljörð-
um á ári í framlegð upp í þessar
skuldir. Það er víðs fjarri því að
sjávarútvegurinn hafi náð þeirri
afkomu á undanförnum ámm og
því hefur skuldahalinn sífellt
lengst. Á næsta ári má reikna með
því að sjávarútvegurinn nái í mesta
lagi 10-12 milljörðum upp í vexti
og afborganir.
Skuldahah sjávarútvegsins er
svo langur að raungengisbreyting
sem samsvarar því sem þarf til að
bregðast við vaxandi viðskipta-
halla við útlönd dugar engan veg-
inn til þess að bæta afkomu sjávar-
útvegsins þannig að hann standi
undir skuldabyrðinni. Vandi fjöl-
margra sjávarútvegsfyrirtækja er
af slíkri stærðargráðu að afkomu-
bati upp á einstakar prósentur mið-
að við veltu hrekkur skammt. Því
Seðlabankinn hefur lýst því yfir
að hann sé reiðubúinn að hefja
markaðsskráningu á gengi krón-
unnar þegar í haust. Slík aðgerð
væri mjög skynsamleg í þeirri
stöðu sem við horfum fram á. Eng-
inn vill í sjálfu sér sjá gengi krón-
unnar lækka. Hins vegar þarf gengi
krónunnar að vera rétt skráö og
því aðeins er hægt að viðhalda trú
á stöðugu gengi að það sé stöðugt
á gjaldeyrismarkaði. Ef gengi krón-
unnar er stöðugt eingöngu vegna
þess að stjórnvöld ákveða að halda
því föstu með handaflinu einu mun
trúin á stöðugleika þverra og þrýst-
ingur á gengisbreytingar vaxa.
Staðreyndin er sú að meðan gengi
krónunnar er haldið föstu með
handafli er litið á það sem lausn
að stjórnvöld breyti gengi. Þess
vegna er stöðugleikinn ekki síður
í hættu við handstýringu á gengi.
Þegar gengið ræðst á markaði er
það í senn mælikvarði á styrk og
samkeppnishæfni atvinnulifsins á
erlendum mörkum, efnahags-
stefnu stjómvalda og trú erlendra
aðila á íslenskum fjármagnsmark-
aði. Þetta em hinir raunverulegu
mælikvarðar á gengið sem hægt er
að líta fram hjá um skamman tima
en gilda alltaf að lokum þrátt fyrir
að það henti ekki stjómvöldum á
einstökum tímum.
Vilhjálmur Egilsson