Alþýðublaðið - 25.06.1967, Blaðsíða 10

10

Sunnudags AlþýffublaffiS ~ 25, júní .1966
■mpsm
JARÐARFOR

Frb. úr opnu.
mein að því, að ekki var hægt
aB fá brennivínsstaup til þess að
taka úr sér kuldahroll. Góðtempl-
arareglan var í miklum uppgangi
eftir aldamótin. Þessi mikilsverði
og heilladrjúgi félagsskapur mun
hafa spyrnt fótum við allri vín-
sölu á staðnum og sett' í þa'ð
metnað sinn, að halda kauptún-
inu þurru.
Guðrún taldi sér það heilaga
og veraldlega skyldu, að gera
gestum sínum til hæfis, svo þeir
mættu vel við una. Hún keypti
til að byrja með eina brennivíns-
tunnu og tók að selja kaffi með
þeim hlunnindum, að hverjum
bolla fylgdi eitt staup, ef menn
vildu, en hverjum einum var í
sjálfsvald sett', hvort þeir þá'gu
þessa tilbót eða ekki, því kaffi-
bollinn var jafndýr hvort eð
var.
Góðtemplarar á næstu grösum
þóttust hlunnfarnir með þessu
bragði Guðrúnar, en gátu þó aldr-
ei veitt hina slyngu veitinga-
konu í snörur sínar, því ekki
seldi hún brennivín á flösku hvað
sem í boði var. Ferðamenn kunnu
veitingum Guðrúnar vel og sátu
löngum á síðkvöldum einkum að
i haustinu, drukku brennivínskaffi
! í veitingasal hennar, voru glað-
i ir, sungu ættjarðarljóð og sálma
' eða kváðu rímur.
Ekkj var Guðrúnu að skapi að
ölteiti gengi langt úr hófi, eða
að menn sætu að kaffidrykkju
fram eftir nóttum. Ef svo vildi
verða, hafði hún þann sið að
hverfa snögglega frá mikilli veit-
ingaönn í felustað sem enginn
nema hún vissi hvar var, urðu
gestir þá að láta sér lynda, að
hætta öllu kaffiþjóri og ganga
til hvílu.
Þegar Guðrún var búin að
koma sér allvel fyrir í nýbyggð-
um bæ á Hvammstanga, var hún
einvöld um alla greiðasölu og
efni hennar ukust með degi
hverjum, því kauptúnið var í ör-
um vexti. Þá bar það til að þang-
að fluttist kona, sem Dýrfinna
hét'. Hún átti nokkur efni, leigði
sér lítinn torfbæ í grennd við
Guðrúnu og hóf greiðasölu. Ekki
leit Guðrún þessa grannkonu
liýru auga, en lét þó sem hún
vissi varla af þessari samkeppni
í nokkrar vikur. Þá kom í ljós,
að ferðamannastraumur var ekki
það mikill, að tvö gistihús gætu
á honum lifað. Þá tók Guðrún til
sinna ráða: Eina hálfbjarta nótt
í Hörpumánuði reif hún sig upp
úr rúminu litlu fyrir dagrenn-
ingu, gekk með nokkra mó-
köggla og eldfæri yfir að húsi
Dýrfinnu og lagði eld í skyndi-
hlóðir, sem hún gerði við úti-
dyrnar. Lítil sunnankæla var á.
Eldurinn logaði glaðhlakkalega
' upp með dyrastöfum og torf-
kömpum. Guðrún sá að þar þurfti
J ekki á að auka og hélt heim í
hús sitt' og háttaði á ný áhyggju-
laus um framtíðina.
Þegar eldurinn ætlaði sér mik-
ið að vinna á skammri stundu,
vildi það til, að árrisull borgari
í kauptúninu var á fótum og sá
að hverju fór með ehjsvoða hjá
Dýrfinnu. Brá hann við skjótt og
ruddi eldi og eimyrju frá hús-
dyrum, vakti síðan Dýrfinnu, sem
ekki lá á liði sínu að kæfa hvern
neista, sem leyndist við dyra-
gættir.
Dýrfinnu mun ekki hafa þótt
fýsilegt að þreyta lengur sam-
keppni við Guðrúnu, því hún
fluttist nær samstundis til Sauð-
árkróks og hóf þar veitingastarf-
semi.
Eftir að Guðrún hafði stökkt
Dýrfinnu á brott frá Hvamms-
tanga var hún ein um hituna í
nokkur misseri, blómgaðist þá'
efnahagur hennar svo, að hún
gat aukið húsakost sinn eftir
þörfum. Var þá kauptúnið í ör-
um vexti, því verzlunarrekstur á
staðnum jókst með hverju ári.
Síðar kom til sögunnar þriðja
veitingakonan, sem hét Anna.
Hún byggði stórt timburhús á-
samt bróður sínum. Þau systkin
hófu að selja gestum beina og
gistingu. Anna þessi var mikil
kvenhetja og varð allt undan að
láta fyrir dugnaði hennar og
framtakssemi. Mun Guðrún ekki
hafa treyst sér til að hrekja
hana af stalli og lét kyrrt liggja
að mestu, enda var þá orðin full
þörf á tveimur gistihúsum á
staðnum. Anna tók upp sama
sið um brennivínsgjafir með
kaffibollum.
Aldrei létu þessar tvær gest-
gjöfulu veitingakonur í ljós eft-
irtölur á ókeypis staupaveiting-
ar, þó til þess færu nokkrar tunn-
ur á ári hverju. Gekk svo, þar
til aðflutningsbann á áfengi var
lögleitt.
Þó Guðrún þætti óvægin er
hún þurfti sitt að verja, mun hún
hafa átt innst í hjartarótum sín-
um mildar taugar og mjúka
strengi. Hún var einstaklega
barngóð og má'tti ekki barn sjá,
svo hún reyndi ekki að gleðja
það með einhverju móti. Varð þá
svipmót hennar á augabragði
hlýtt og allt með öðrum hætti
en venjulega.
Prestur keypti handa okkur
kaffi, en brennivínsstaup fylgdu
að venju. Ég leit spyrjandi á
prest? Við vorum varla lausir
úr hálfeiðfestum böndum stúk-
unnar. Hann svaraði ekki augna-
tilliti mínu, en tók staupið og
hellti í bollann hjá sér. Ég gerði
eins. Það var hressandi að
drekka brennivínskaffi eftir
nokkuð andstreymt ferðalag. Ég
hefi á langri ævi þekkt marga
templara, sem hafa unnið með
hugsjóna-krafti að bindindismál-
efnum í samfélagi bræðra og
systra, en stundum hefi ég verið
vottur að því, að þeir hafa feg-
inshendi rennt úr staupi er þeir
voru langt fyrir utan landhelgi
hins stofuheita félagsskapar, en
þurftu á hressingarmeðulum að
halda að mannlegum hætti.
Þegar við höfðum lokið kaffi-
drykkjunni, stóðum við upp.
Prestur fékk mér skrifaðan lista
yfir vöruúttekt í Garðarsverzlun.
Bað hann mig að taka þar á móti
vörunni og hlaða henni á sleðann.
Að því búnu át'ti ég að fylgjast
með honum við jarðarförina, eins
og þjóni hans bar að gera. Sjálf-
ur fór prestur til foreldra barns-
ins, sem átti að jarða.
Þegar ég kom inn í Garðars-
búð, voru þar engir viðskipta-
menn fyrir. Ég fékk búðarmann-
inum úttektarlistann. Hann tók
við honum og leit fljótlega á
Hvammstangi.
hann, svo fór hann með hann
inn í skrifstofuna. Eftir andar-
taksbið, kom Jóhannes faktor
fram í búðina með úttektarlist-
ann í Hendinni. Hann tók kveðju
minni fálega. Hann kastaði list-
anum á borðið fyrir framan mig
og sagði með þjósti:
Það þýðir ekki fyrir Melstað-
arprestinn að senda þig í hverri
viku eftir miklum förmum af vör-
um, sem skrifaðar eru í skulda-
reikning. Mælirinn er fullur. Ég
lána honum ekki meiri úttekt að
sinni. Svo snerist hann á hæli
og hvarf inn í skrifstofuna.
Ég tók það ráð að leita prest
uppi, til þess að segja honum
að komið væri í óefni með vöru-
kaupin. Ég hitti hann í húsi
hjónanna, sem áttu barnið er til
stóð til að jaröa. Ég barði að
dyrum á stofunni, þar sem ég
vænti að prestur væri inni. Mér
var sagt að koma inn. Prestur
sat á stól, en hjónin á bekk and-
spænis honum. Hann hélt með
báðum höndum um hægri hönd
konunnar; í vinstri hendinni
hafði hún klút sem hún bar
að társtokknum augunum. Bónd-
inn var hnípinn og leit ekki upp
þó ég kæmi inn.
Ég bað prest að koma með mér
fram í anddyrið, ég ætti við
hann brýnt' erindi. Hann stóð
upp, strauk létt með hendinni
um vanga konunnar og sagðist
mundu tala betur við hana áður
en jarðarfararathöfnin byrjaði.
Ég skýrði presti frá afsvörum
Jóhannesar faktors um vöruút-
tekt. Hann varð hljóður við, en
tók hatt sinn og gekk með mér
til Garðsbúðar. Ilann gekk rak-
leiðis inn í skrifstofuna til fakt-
orsins. Ég beið frammi í búð-
inni, niðurlútur og beygður eins
og hundkvikindi, sem skynjar
örðugleika húsbónda síns, en má
þó engum úrbótum við koma.
Það leið alllöng stund, þar til
skrifstofudyrnar opnuðust og
þeir komu fram í búðina báðir,
prestur og faktorinn. Það mátti
sjá á andlilum þeirra, að þeir
höfðu komizt í geðshræringu.
Faktorinn hélt á' úttektarlistan-
um í hendinni, því ég hafði feng-
ið presti hann áður en hann fór
inn í skrifstofuna. Hann henti
honum nokkuð hranalega á búð-
arborðið og skipaði búðarmannin-
um að afhenda mér það sem á
honum stæði. Þá var mér ekki að
vanbúnaði að hlaða vörunni á
sleðann, en prestur sagði mér,
að ég yrði að koma með sér; það
væri alvég komið að því að jarð-
arförin hæfist.
Þegar við komum út fyrir
búðardyrnar tók hann undir
handlegg minn og mælti: ,,Ég vil
að þjónn minn sé mér nálægur,
þegar ég framkvæmi embættis-
verk. Frá' honum fæ ég styrk og
öryggi sem ég þarfnast, einkum
þegar ég verð að leggja af mörk-
um til annarra kraft og hug-
rekki. Það var ekki létt verk
fyrir prest að vera leiðtogi og
huggari fólksins, þegar þungar
áhyggjur sækja eins og óvættir
á hann sjálfan. Ég veit, að fólkið
segir: Prestarnir eru ekki eins
og þeir eiga að vera. Þeir eiga
að ganga á undan fólkinu í fót-
spor Krists, en þeir geta ekki
gert kraftaverk eins og hann. Það
þýðir ekki fyrir mig að taka í
höndina á dauðu barni og segja:
Statt þú upp og gakk. En ég verð
að berjast fyrir lífi mínu og
vandamanna minna, eins og fólk-
ið sjálft, oftast' við skilningsleysi
þeirra manna, sem hafa yfir
miklu að ráða og hafa örlög ann-
arra í hendi sér. Faktorinn
vissi eklci að Melstaðarpresta-
kall er annað bezta brauð í Norð-
lendingafjórðungi. Hann viður-
kenndi það loks, er ég færði hon-
•um heim sanninn um, að Jón
biskup Arason liefði veitt það
Birni syni sínum.
Þegar við komum að húsinu
þar sem barnslíkið beið hinztu
þjónustu, voru tveir menn á-
samt konum sínum að ganga þar
inn. Annar þeirra opnaði stof-
una þar sem litla líkkistan var
á kofforti á miðju gólfi. Menn-
irnir gerðu með hendinni kross-
mark yfir kistunni. Svo gengu
konurnar að henni hægt og nærri
hikandi, eins og þær væru hrædd-
ar um að þær kynnu að vekja
af værum blundi litla kroppinn
sem í henni hvíldi. Svo gekk ég
síðast'ur að kistunni og gerði
henni sömu skil. Presturinn fór
inn í stofuna, þár sem hin syrgj-
andi hjón héldu sig, án þess að
færa kistunni króssatlot.
Stutt nýheflað borð hafði ver-
ið lagt á endana á tveimur köss-
um sem voru við annan hliðar-
vegg stofunnar. Mennirnir sett-
ust' á borðið. Annar þeirra tók
upp stóra trépontu úr buxnavasa
sínum og tók í nefið, svo rétti
hann hinum manninum ílátið.
Hann fékk sér líka tóbakshress-
ingu. Svo sátu þeir sviplausir
án lireyfinga á borðstubbnum.
Konur þeirra tóku sér sæti á'
tveimur stólum gegnt líkkistunni.
Annar stóllinn var baklaus, svo
pils konunnar, sem var stór
vexti, huldu hana að öllu leyti.
Hún virtist einvörðungu sitja á
sínum eigin bakhluta. Hin kon-
an, sem var ung og blómleg og
mjög vel búin, liafði betra sæt-
ið. Hún strauk með fannhvítum
fingrunum um slifsisendana, er
voru nældir út á peysuboðang-
ana. Svo féllu báðar konurnar
í hlutlausan dvala eins og lífið
og eilífðin væri þeim óviðkom-
andi. Ég tók mér stöðu upp við
hliðvegg stofunnar, enginn sagði
orð. Þegar þögnin lengdist, var
eins og konurnar ætluðu að segja
eitthvað, sem þeim lá á hjarta,
en þær hættu við það, en struku
pilsin lengra niður, svo ekki var
unnt að sjá tærnar á' skóm
þcirra. (Eiginmenn þeirra gátu
verið vissir um að ég sá ekkert,
sem þeir áttu einkarétt á, en
mér var óviðkomandi).
Eftir langa stund kom prestur
fram úr svefnherbergi lijónanna.
Þau komu á eftir honum og
Framhald á 14. síðu.