Alþýðublaðið - 19.10.1967, Side 10

■ ■ ■
SÁ SEM SVEILANA
Framhald ur opnu.
elskendur þar. Svetlana var
unga drottningin, ég var Don
Alíonso, hinn lánlausi elskhugi.
En John Gilbert dó, og Greta
Garbo fór í útlegð í myndinni.
Aftur á móti teysti Stalín vanda
mál 'ástar okkar Svetlönu á ein-
faldari og órómantískari hátt:
hann sendi mig í fimm ára fanga
búðavist og gaf dóttur sinni tvo
duglega löðrunga".
Kapler gaf Svetlönu bækur og
grammófónplötur, hann kom
henni í kynni við verk ýmissa
bandarískra forboðinna höfunda
(hún las Hemingway £tf sérstascri
ánægju), þau fóru saman á söfn,
1 leikhús og bíó. Þau sáu dans-
og söngvamyndir með Gingers
Rogers og Fred Astaire og teikni
■myndir Walt Disneys sem Svet-
lana varð hugfangin af; hún elsk
aði ævintýri og þjóðsögur. Kapl
er kallaði hana Svetu, og hú?i
kallaði hann Lyusia.
Hvorugt þeirra gerði sér grein
fyrir hættunni sem þau stofn-
uðu sér í með samdrætti sín-
um. Vassilí hjálpaði þeim að
hittast á laun, Lyusia fór að
sækja Svetu í skólann, faldi rig
milli húsa þangað til hún kom
út, og leynilögreglumaðurinn
fylgdi þeim eftir eins þögull
skuggi. Þau hringdu hvort til
annars og skrifuðust á, en "Vissu
ekki, að hlustað var á símtölin,
afrit tekin af bréfunum og skýrsl
ur skrifaðar sem Stalín las vand
lega.
Dag einn fékk Kapler skipun
um að fara þegar í stað burt
frá Moskvu og láta ekki sjá sig
þar næstu órin. Það voru fyrir-
mæli frá æðstu stöðvum. En
hann virti þau að vettugi.
„Hvers vegna?“ segir hann
nú. „Ja, ég veit ekki. Ég var
uppreisnargjarn að eðlisfari, og
kannski gerði ég mér ekki fulla
grein fyrir því, að Stalín var ekki
maður sem óhætt var að óhlýðn-
ast. Við Sveta vissum að sam-
band okkar var orðið vonlaust,
samt höfðum við ekki sálarstyrk
til að slíta þvi. Ég leit ekki á
mig sem neinn ævintýraprins, en
ég vissi, að hún þurfti á mér að
halda, og ég vildi ekki yfirgefa
hana. Hún var einmana; ég hef
aldrei þekkt neina manneskju
jafn einmana og hana.
„Við ákváðum að slíta sam-
bandi okkar og gerðum það um
tíma. En svo gátum við ekki
haldið það út og byrjuðum aft-
ur að hittast. Þetta hljómar eins
og löng saga, en í rauninni var
fyrsti kaflinn stuttur. Á endan-
um sáum við, að við gátum ekki
haldið svona áfram. Svetlana
var orðin seytján ára, en hún
var eins og fangi föður síns. Við
hittumst í seinasta sinni í íbúð
Vassilís. Það „gerðist1 ekkert —
■ekkert sem við þurftum að
skammast okkar fyrir. Bara
koss, ekkert meira. Við töluðum
lengi saman, og leynilögreglu-
maðurinn sýndi okkur þá vin-
semd að leyfa okkur að vera í
einrúmi. Loks kvöddumst við —
það voru sársaukafullar kveðj-
ur. Við vissum ekki, að það var
njósnað um okkur og erindrek-
ar lögreglu Stalíns fylgdust með
öllu saman“.
Nokkrum dögum síðar var
Kapier skyndilega handtekinn.
Engin réttarhöld fóru fram, skk
ert tæknifæri gafst til varnar,
hann var dæmdur sekur um
„andsovézkar og andbyltingarleg
ar skoðanir". Á Svetlönu var
ekki minnzt einu orði. Refsing-
in var fimm ár í fangabúðum.
Hann fékk ekki að láta vini
sína vita hvað komið hefði fyr-
ir. Hann fékk ekki einu sinni að
senda konunni sinni skilaboð.
Nei, hann bara „hvarf“. Það var
ekki óalgengt á þeim tíma í Sov-
étríkjunum undir stjórn Jósefs
Stalín.
Ellefu árum síðar fékk hann
að heyra af vörum Svetlönu hvað
komið hafði fyrir hana þennan
sama dag. Stalín hafði ráðizt á
hana viti sínu fjær af bræði.
,,Fáðu mér bréfin og myndirnar
sem þessi þorpari Kapler hefur
gefið þér“, hvæsti hann og
hristi dóttur sína harkalega.
„Ég á engin bréf og engar
myndir frá honum“, stamaði
unga stúlkan skelkuð.
,,Engar lygar!" þrumaði Stalín.
„Það þýðir ekkert að reyna að
blekkja mig. Lögreglan heíur
tekið þennan glæpamann í sín-
ar vörzlur".
„En ég elska hann!“ kjökraði
Svetlana.
Þá sló Stalín hana utan undir
tvisvar sinnum og svo fast, að
hún var næstum dottin. Vassilí
hafði oft orðið fyrir slíkri með-
ferð hjá föður sínum þegar hann
sveikst um í skólanum eða tók
léleg próf, en þetta var í fyrsta
sinn sem hann sleppti sér al-
gerlega í návist dóttur sinnar.
Hann hellti yfir hana svívirðing
um og kallaði hana óprenthæf-
um nöfnum, og hann þóttist bæði
svikinn og særður, að hún skyldi
falla fyrir „þessum kvennaflag-
ara, þessu gyðingaúrþvætti, þess
um óvini Sovétríkjanna". Stalín
átti í erfiðleikum um þessar
mundir, en honum fannst fram-
koma einkadótturinnar kóróna
allt. „Farðu bölvuð!" öskraði
hann að lokum og rak hana út.
Kapler dvaldist eitt ár í fanga
klefa í Moskva, en var þá send-
ur til Síberíu. Fangabúðirnar
voru í Vorkuta, og þar voru
margir menntamenn og lista-
menn í haldi fyrir það eitt að
hafa dirfzt að 'hugsa sjálfstætt
og láta ekki kúga anda sinn.
Kapler leið ekki illa þau fjög
ur ár sem hann var í Vorkuta.
Þarna voru haldnar leiksýning-
ar, og hann fékk sérstakt leyfi
til að skrifa leikrit og vera við
æfingar á þeim. í leikflokknum
voru ýmsir fangar sem fengu
leyfi til að æfa og sýna á kvöld-
in, og til viðbótar voru nokkrir
atvinnuleikarar. Að sjálfsögðu
varð „boðskapurinn" að vera
tómur áróður um ágæti stjórn-
arfarsins og hamingju fólksins í
Sovétríkjunum, en það var þó
skárra en að híma aðgerðarlaus
í fangaklefa eða vinna nauðung
arvinnu úti.
Meðal atvinnuleikaranna sem
störfuðu með fangaflokknum
var gullfalleg leikkona að nafni
Tokarskaja. Hún var einnig
hjartahlý og næmgeðja, og hún
hreifst þegar í stað af hinuin
fangelsaða rithöfundi. Það var
viss rómantískur ljómi yfir hon
um í augum hinna — hann var
maðurinn sem hafði vogað sér
að elska dóttur einvaldsins og
óhlýðnast fyrirskipunum hans.
Lengi frétti hann ekkert af
Svetlönu. En loks fékk hann að
heyra, að hún væri gift ungum
námsmanni sem hún hafði
kynnzt í háskólanum, Morozov
að nafni. Kapler varð ekki hissa
að frétta það, en oft hugsaði
hann til Svetu sinnar með ang-
urværð. Tokarskaja reyndi að
hugga hann óg hjálpa honum til
að gleyma liðinni tíð, og smám
saman fölnaði minning Svetlönu
í huga hans.
Eftir fimm ára fangavist var
hann látinn laus, en með því
skilyrði, að hann kæmi ekki fram
ar til Moskvu. Honum var skip-
að að fara til Kiev og setjast
þar að.
En Kapler var enn sami upp-
reisnarmaðurinn, og hann vildi
hitta konuna sína, þótt ekki væri
nema til að vera hjá henni eina
nótt. Um Svetlönu hugsaði hann
ekki; hún var gift kona. Hann
fór til Moskvu huldu höfði og
hugðist síðan halda til Kiev.
Aftur var hann handtekinn, og
nú var hann dæmdur í fimm ára
þrælkunarvinnu.
Það urðu löng fimm ár. Nú
voru engar leiksýningar og eng-
in sérstök leyfi fyrir listamenn
og rithöfunda. Hann vann neð-
anjarðar í námu, þrælaði sér út
í slitvinnu sem hann var óvan-
ur. En Tokarskaja var honum
trygg og trú. Hún heimsótti
hann, færði honum mat, huggaði
hann, taldi í hann kjark.
Sumarið 1953 var hann látinsi
laus. Stalín var þá dáinn fyrir
þremur mánuðum. Kapler og
Tokarskaja giftu sig rétt eftir
að hann fékk aftur frelsi sitt.
Nú ætlaði hann að byrja nytt
líf og reyna að gleyma þessum
hörmulegu tíu árum.
Ári seinna hitti hann Svetlönu
aftur. Ellefu ár voru liðin síðan
þau kvöddust með slíkri örvænt-
ingu í íbúð Vassilís. Kapler var
tvíkvæntur, Svetlana tvígift.
Þau voru bæ'ði breytt; Svetlana
var full af beiskju og vonbrigð-
um, og tíu ár í fangabúðum höfðu
sett merki sín á Kapler. Hann
var orðinn hvíthærður, andlit-
ið rist djúpum rúnum. ,,En þú
hefur samt ekkert breytzt,” sagði
Svetlana. „Þú ert alveg eins og
þú varst“.
Þau töluðu og töluðu, spurðu
hvort annað, tóku upp þráðinn
á ný. Svetlana var enn einmana,
hún lifði enn í virki sínu, og
sami skugginn fylgdi henni enn
eftir. Eiginmenn hennar tveir
höfðu ekki getað gefið henni þá
hamingju sem hún þráði.
Þau fóru að hittast reglulega.
Nú var enginn reiður Stalín sein
gat ógnað dóttur sinni og sent
manninn sem hún elskaði í fanga
búðir. Þau töluðu aldrei um
Stalín nema Svetlana sagði einu
sinni: „Mér þykir það afar leitt,
að þú skulir hafa þurft að líða
allar þessar hörmungar af vö!d
um föður míns“. Kapler sagði
ekki neitt. í huga hans var Stal
ín meinvættur og ófreskja, en
Svetlana var dóttir hans, og
hann vildi ekki særa hana.
Nú var Svetlana frjáls að lifa
lífi sínu eins og henni þóknaðist.
Hún hafði skilið við báða eigin-
menn sína, og nú vaknaði gamla
ástriðan aftur til lífsins. Hún
vildi Kapler og engan nema
Kapler. Þau fóru saman til
Svartahafsins, og þar urðu þau
elskendur. Allar skyldur gleymd
ust. Svetlana vildi giftast hon-
um, en Kapler sagði nei. Hann
gat ekki hugsað sér að bregð-
ast konunni sem hafði staðið
honum við falið öll erfiðustu ár-
in. Tokarskaja vissi auðvitað
um Svetlönu, en hún þagði og
bar ekki fram neinar ásakanir.
En Svetlana var vön að fá
vilja sinum framgengt. Hún
vildi giftast Kapler, og henni
stóð algerlega á sama um til-
finningar konu hans. Hún fór á
fund Tokarskaju eftir leiksýn-
ingu, og hún neytti allra bragða
til að sannfæra hana um, ?3
hún ætti að skilja við mann
sinn. Hún bað og hótaði, skamm
aðist og grét, en Tokaraskaja lát
hana ekki koma sér úr jafn-
vægi. Hún sagði, að Alexei réði
því hvað hann gerði í málinu, en
hún vildi ekkert um sambarid
þeirra vita.
Þetta frumhlaup fyrirgaf Kapl
er Svetlönu aldrei. Og það varð
upphafið að endinum, bæði á
ástarævintýri þeirra Svetlönu og
hjónabandinu við Tokaraskaju.
„Konan mín“, segir hanri,
„var mjög stillt og hlédræg.
Hún fékk engin afbrýðisemiköst,
og hún álasaði mér ekki einu
orði. Hún sagði mér aðeins frá
því sem gerzt hafði, um þessa
einkennilegu og óvæntu hei’n-
sókn. Ég reiddist Svetu mjóg
fyrir þetta heimskulega og ill-
gjarna uppátæki. Hún hugsaði
ekki um neitt nema sjálfa sig,
en það kom ekki að gagni. Þann-
ig lauk öðru hjónabandi minu
og öðrum kaflanum í viðskipt-
um okkar Svetlönu”.
Þriðja kona Kaplers heitir
Julia Drunina og er skáldkona
(„þriðja flokks“, segir Svetlana).
Hún er rúmum tuttugu árum
yngri en eiginmaðurinn, ljós-
hærð og aðlaðandi, klæðist sam-
kvæmt vestrænni tízku, bland-
Framhald á bls. 15.

10 19- október 1967 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ