Alþýðublaðið - 01.12.1967, Blaðsíða 9

Jötablað AfþýffubFaffsIrts — 1967
MYNDIN er úr Nýja testamenti Odds
Gottskálkssonar sem gefið var út í Hró-
arskeldu 1540, af þeirri opnu bókarinn-
ar, þar sem Jólaguðspjallið er að finna.
Ljósm.: Landsbókasafnið.
þeirra lang fremstur í fræðun-
um og mótað skoðanir þeirra af
þekkingu sinni og kunnáttu. —
Oddur frá Haga var bryti stað-
arins og hafði þau sérréttindi
að hafa sérstakt herbergi til um-
ráða, þar höfðu þeir félagar
næði til að ræða mál sín. Sátu
þeir þar löngum við lestur,
skriftir og umræður um fræði
sín hin nýju.
Þó glæsileiki mikils höfðings-
skapar og auðs einkenndi Skál-
holtsstað á' dögum Ögmundar
biskups, skorti þar oft í hús-
um næga hlýju frá arni til upp-
hitunar á köldum vetrardögum,
eins og oft vildi við brenna á
íslandi fyrr á öldum. Oddur hinn
norski var vanur nægum ofnhita
hins . skógríka lands, Noregs.
Honum varð því kalt við skriftir
og lestur í ranni Skálholtsbisk-
ups. Hann tók það því til ráðs,
er öllum virtist hagsýni og
fangaráð, að láta smíða sér pall
í fjósi staðarins, þar sem hann
naut nægrar hlýju frá kúm og
nautpeningi. En í ráðum var
meira.
Oddur reyndist brátt alliðinn
og þaulsætinn við skriftirnar í
fjósinu, og undruðust staðar-
menn nokkuð, hvað hann hefði
svo mikið að rita. Urðu þeir
hnýsnir og forvitnir. Hann saddi
forvitni þeirra og kvaðst vera
að rita gömul biskupaboð af
fræðum fornum, og sýndi þeim
sannindi þess, er nærgöngulast-
ir voru. En raunin var, að Odd-
ur var að þýða Nýjatestament-
ið á íslenzku í fjósinu. Vissu
félagar hans, Gissur, Oddur og
Gísli einir, hvað hann sýslaði
og leyndu rækilega fyrir aimenn-
ingj og biskupi.
Siðskiptamennirnir ungu á
Skálholtsstað, tóku stundum upp
gamanmál um verustað Odds
við þýðinguna. Enda hermir
saga, að Oddur Gottskálksson
hafi eitt sinn mælt svo við Gísla,
félaga sinn, að pað væri undar-
leg ráðstöfun guðs, að goðssonur
fékk ekki annað rúm að leggj-
ast í, þegar hann var borinn í
heiminn, en jötu, en nú yrði
hann að hýrast í gripahúsi eða
fjósi, þegar hann tæki sér fyrir
hendur að segja frá fæðingu
hans á móðurmáli sínu, íslenzk-
unni.
Þar kom, að Odd þraut papp-
ír og varð honum nauðugur einn
kostur að biðja Ögmund biskup
um að hjálpa upp á' sakirnar.
Ögmundur spurði hann, hvað
hann ritaði svo mikið. Oddur
tjáði honum, að hann ritaði
ramtnjit
PM F'iJ 'tg bun !im»,:m
n $ myrVlú otM f; r
......
caprrolí
■ »*íhur mimtf •: rm !
||rff v;n> bm íEfi'ino í«m j 4 vjr llpfhornj,'.
f Tn : : !jla' f U.í fitVfxnrrjJ fuj.jrLa"
'«tU ( Ld bóignlc :7tJ
■ -L -'f l *u ft-ui v.tr ,t|r biif, •; rTM(
.nf)» tr.-.bi jrg þ^rnuotlrimit jbh-K
t-U'Iu.ri o ík-rttf. ■
_>cí>Í iTkVMu/ þ.:l.:rt vc>rii Íiúr/Wfj WaW'
i<h(i/7UeStbú,m
Lrgmó ‘ cá'cvtafiat tuttt t l)a»
fí' g>i.:ri>trí.,jr vot« þin (fama {
?*KC* fím-.uemqdfbrotmLS
v.• ,c - • - ww.M vqbot>« rf
Þi míf.d mnmn^cvflKtolhn ijofþuum
ðuxatnhtjh Z>mtm
K-'tg ©,:«rbr/ « fcjfttjs rtlnjftcftg/ m«„«
f m.: b.:rmt ttctnnm v.tftt/ ? !jgr vaa t 'íctm
lírlti' fííf ,wWt,C?rtt {?cc fun,‘í !*fn fðjToOa mjð/ t
• vito , ***$ er*,',ilLrncr potapr« pm apttttf
' bgx f*” <* mtlU/gonga x^c
* aaot t 10 Zxífywfi t öi4«m þ.:« trurcft tr þ*rf;.s>
:í ,p/|
Æu^fpioU
pi fFk’þ' t brctfíi) ífcpct hníftovt oíf/: p: Fomu
m jTittiD: : pttnC'U Ulartit t ^ófcpt;-:b,mtu;<lt
■jfgtiti *Jottific^-nþ« crp: bðgóu þ iifO.tvtOf
þu pr.þ orö vt f.:m f tn var f.:gtp f ffit bctnt/
t úfkfft þbfvroti wjbritöun'i-//>u>u f m vat
.:j hirbc'romj fjgr/ it: ÍIi.íii.í vuromitti ctí j. flt
prbtrotp.’irt: t íin« bt.jrr.j/-:pi4r birCmrna- mct
ra -jprtDvrfa.iM tlof .JitM gtKwm .:! / þ (jh.u þ:
hojtott þcyrr :mi>i tcptct þtn juti f m vat ní
; v P4K:3;hs Þ.tg.jr vortt flMif r/?«t b.jrnit ffyll
/M vmf'htisi v :rþ«j u.jpu f.j’fjt ^. jti-j huat rc
f :il4j,v.Jip 'íruigltml c,i>t cfi 4t };*j v.tr iiifbttM
: moðt f.ui't * '
5 Lt }f C'.jg.JiTtíTc.r Iirrtufim.jrffiHttuCtijf cp
tcc ill0|íjct'. Ii'uú !}P|rM> fi hn nl *<t«itf,:ícm út
f t 4 bJÍM $ .vli f>t: crottm/öð f'cm ffti^ 4t rr i loa
ivaii Moutiui .n .jMtbw.it fútl fyuít V4t/ f rt
fvrti oj>u jM i'jti.jr »rtoí>i futd þa jijIÍM fnlhsrt
t'rotmc hdg.tt r.it f: g*xjEi Ofþttt rpnc t utfiín
jcigur i loguuli Mottiua tu^r tuttil Oup: íö:
ötiþU twgú
óOgokj.ot mc.M v^r þur i ^imifafcin/so cc
^vwtoo l)icr/t þflt omttt irtðfl vnr t iruíau tguö
Íjr<töoj/, btoanpt cptcr huggim ^radií/ibftfag*
ímpi vac mcM fjifi/ Gyn’tofi f a j Pt t 41101041:
Siingtí 4þ bcígú atib.i ðthn f'l yifc 1 cigt OatítutS
fira rtiivct htj eqiaPt f jrn frtjt> Mothns/$ton*
4n|»atið tif faOan i jtiujicrtt.
Ö>g jþ« tt porcífOraiícr hotOu b«rmr ^cfttm
I mufícrit/ t giorOu pYrívhm*fHcr fiOucmuía
S«fl«/í þötðf tyti þ« vpp n'jma .pjtfcggifopuhi
^tfngof'
^ X m ti*
** fnbi
tf ntjfa* j
ÚVfi at nu.
14f4 v «íí:
bfu« tm c I
o f jfc þa '
fVrcatpo
t« t ft04. ■
* «1 «* I
tíac, ,
Acm. |
§i|0.rjiii4
» »*«»
mcjju.
kirkjulög forn og biskupaboð.
Biskup lét sér þetta vel lynda,
og lét honum í té nægan pappír.
Talið er, að Oddur lyki við
að þýða Mattheusarguðspjall í
Skálholtsfjósi. Hvarf hann þá
aftur til Danmerkur og er með
vissu farinn úr Skálholti árið
1538, því þá ritar Gissur Ein-
arsson honum bréf frá Skál-
holti. Oddur lauk við þýðingu
sína á Nýjatestamentinu á
næstu árum. Þegar þýðing hans
var fullgerð, fór hann.með hana
á fund konungs. Konungur tók
honum vel og lagði hana fyrir
lærða trúnaðarmenn sína, dokt-
ora og háskólakennara til álits.
Lögðu þeir hinn bezta dóm á
verkið. Ritaði konungur Oddi
bréf og gaf honum leyfi til að
prenta Nýjatestamentið. Lét
hann síðan prenta það í Hróars-
keldu, og var verkinu lokið 12.
apríl 1540. Er það elzta bók
préntuð á íslenzku, sem nú er
til.
Vorið 1540 fór Oddur til ís-
lands í fylgd með vini sínum
og samherja, Gissuri" Einarssyni
og hafði með sér þýðingu sína
prentaða. Konungur hafði í fyrr
nefndu bréfi hvatt kennimenn
og allan almúga á íslandi til að
kaupa bókina. Gissur biskup
byggði Oddi Reyki í Ölfusi leigu-
laust æviiangt eða svo lengi
sem hann kaus. Fylgdu jörðinni
mörg hlunnindi. Voru Reykir þá
Skálhoítsjörð, en Ögmundur
biskup hafði haft þar bú áður.
Sjáanlegt er af byggingarbréf-
inu, að biskup hefur óttazt, að
ættmehn Ögmundar biskups og
vinir, gætu torveldað Oddi nyt
jarðarinnar, því hann ritaði
sóknarprestinum, síra Birni Ól-
afssyni, að svo yrði ekki og skip-
aði hpnum að lesa fyrirmæli sín
í kirkju á Reykjum.
Þegar Oddur tók við búi á
Reykjum, stóð þar fyrir búi Þur-
íður, er nefnd var hin stóra,
sökum vaxtar síns, því hún var
allra kvenna stærst. Hún hafði
þegar hér var komið sögu, lagt
lag sitt við tvo presta, og átt
börn með báðum. Fyrst fylgdi
hún síra Þórði Einarssyni í Hít-
ardal, en síðan síra Sigmundi
biskupsefni Eyjólfssyni, frænda
Ögmundar biskups. Oddur tók
Þuríði stóru.sem nokkurs konar
fylgifé með jörðinni og gerði
fylgilag við hana. Þau áttu einn
son, er Pétur hét. Ekki varð hann
auðnumaður. Hann fór til Nor-
egs með konu sína að föður sín-
um látnum, og hugðist kalla þar
til arfs eftir frændur sína. En
honum varð lítt ágengt og and-
aðist í Noregi, og iét eftir sig
tvö börn.
Gissur biskup Einarsson
reyndist Oddi sannur drengur
og stuðningsmaður. Hann hvatti
menn óspart til að kaupa bæk-
ur Odds og veitti honum margs
konar velgjörðir. Árið 1546
veitti biskup Oddi Reykholt í
Borgarfirði. Fluttist hann þang-
að, en hélt prest til að þjóna
brauðinu, því hann kaus ekki
að taka prestsvígslu. Fleiri lén
veitti biskup Oddi. Hann fékk
t,. d. Mela í Melasveit, og heim-
ild greinir, að hann hafi einn-
ig fengið Þverárþing sunnan
Hvítár 1549 og haldið það til
ársins 1558.
Oddur var kjörinn lögmaður
norðan og vestan á íslandi árið
1552 og fékk Reynistaðaklaust-
ur og Hegranesþing árið eftir.
Fluttist hann þá að Reynistað
og bjó þar til æviloka. Oddur
var sérstaklega friðsamur, óá-
leitinn og sanngjarn. Hann varð
vinsæll af alþýðu og naut mik-
illar hylli, jafnt landsstjórnar-
manna og alþýðu.
I
4.
I
Oddur lögmaður þótti forspár
og margvís, og jafnvel héldu
sumir, að hann væri göldróttur.
En slíkt þótti alþýðu áður fyrr
helztu einkenni lærdóms og
gáfna. Hann var stundum nefnd-
ur Oddur spaki, og svo nefnir
séra Jón hinn fróði Halldórsson
í Hítardal hann.
Svo segir Jón prestur Egils-
son annálaritari í Hrepphólum
frá spádómsgáfu Odds lögmanns:
„Eitt sinn þá herra Gissur og
hann voru í Kaupinhafn, og
voru um kvöld eitt úti staddir,
þá sagði hann, að nú hefðu þeir
misst á þessari stundu, biskup
afkvæmi sitt og Oddur ætterni
sitt. Þeir skrifuðu upp daginn
og stunöina, og bar það saman.
Það var barn.
Það heyrði ég Gísla heitinn
segja, eitt sinn, er þeir voru í
Frh. a 12. síðu.