Alþýðublaðið - 23.02.1969, Blaðsíða 6

6 ALÞYÐUELAÖÍÐ 23. febrúar 1969
Yiirlýsintg Félags háskólamertnfaðra kennara um skólamál I:
I. SKOLI OG ÞJOÐFE-
LAG
1.0 S\óli og þjóðfélag. A1-
mennt er talið, að hlutverk skcSl-
ans sé tvíþætt: Að veita almenna
undirstöðumenntun og að búa nem-
ertdur undir sérstök störf með
skipulögðu sérnámi. Hið síðarnefnda
beinist að því að fullnægja þörf
þjoðfélagsins fyrir menntaða starfs-
krafta á æ fleiri sviðum þjóðlífsins.
Tgngsl skóla og þjóðfélags og fé-
laj^slegt gildi skólastarfsins verður
þegar af þeirri ástæðu augljóst. En
þrátt fyrir vaxandi áherzlu, sem
lögð er á hið hagnýta gildi mennt-
unar fyrir þjóðfélagsheildina, má
ekki gleymast, að menntun hefur
tilgang í sjálfu sér fyrir hvern þann
einstakling, er hennar verður að-
njótandi. Eftir því sem þróun tækni
þjóðfélagsins kallar á fleiri og sér-
hæfðari starfskrafta, þeim mun
brýnni verður þörf einstaklingsins
fyr.ir alhliða og frjóa undirstöðu-
menntun. Brevttir þjóðfélagshættir,
er-sigla í kjölfar tækniþróunarinn-
ar, valda og því, sS skólinn verður
að takast á herðar auknar uppeldis-
skvldur. Það er því Ijóst, að jafn-
vægi verður að ríkja í starfi skólans
milli þeirrar áherzlu, sem lögð er
á að koma hverjum einstaklingi til
nokkurs þroska, og hins áð full-
nægja þeim sérstöku kröfuna, sem
þjóðfélagið gerir til einstáklingsins.
1.1 Fclagslegt marþmið sþólastarfs
ins. Grundvallarforsenda lýðræðis-
legra stjórnarhátta er sú, að þegnar
þjóðfélagsins séu til þess hæfir að
skiiia og taka afstöðu til flókinna
þjóðfélagsvandamála, er byggist á
þckkingu, dómgreind, tilfinninga-
þroska og jákvæðum félagslegum
viðhorfum. Þetta leggur skólanum
þá skyldu á herðar að kenna sjálf-
stæð vinnubrögð, náms- og vinnu-
tækni, þjálfa rökrétta hugsun og
s.kilning. Af því starfi ræðst, hvort
þegnunum tekst að aðlaga sig hin-
urn geysiöru þjóðfélagsbreytingum;
hvort þeim tekst að tileinka sér nýja
fræðilega og verklega þekkingu,
sem nýjar starfsaðferðir krefjast; og
hvernig þeim tekst að skilja fram-
vindu þjóðfélagsþróunarinnar og
ráða fram úr einstaklingsbundnum
og félagslegum vandamálum, sem
henni eru samfara.
1.2 Sþyldur rilþisvaldsins. Skólinn
verður því að liafa félagsleg mark-
mið að leiðarljósi í starfi sínu og
heimspeki/uppeklislegan grundvöll,
er sé skilmerkilega skilgreindur.
Með því að lögbinda skólaskyldu
unglinga á tilteknu aldursskeiði
tekst þjóðfélagið einnig á herðar
Jaá ábvrgð að leggja þann grund-
völl og endurnýja hann í samræmi
við breyttar þjóðfélagsaðstæður á
hverjum tíma.
Sii skvlda ríkisvaldsins, að hafa
á hendi forystu um að móta skólan-
um félagsleg markmið og tryggja
honum viðunandi starfsgrundvöll,
er því óvefengjanleg.
• t
1.3 Þctyingarbylting. Við lifum
á tímum, sem einkennast flestu
fremur af geysiörum breytingum,
sem setja mark sitt á alla þjóð-
félagsþróunina. Undirrót þessara
breytinga er þekkingarbyltingin.
Hér er um víxlverkun að ræða.
Þjóðfélagið hagnýtir sér stöðugt
ávexti nýrrar þekkingar í fram-
lciðslustarfi sínu, og það sem kallar
aftur á síaukna þekkingu og sér-
menntun einstaklingsins til starfa í
hinu flókna, tæknivædda þjóðfélagi.
Þekkingarbyltingin er sjálfur afl-
vakt þess.
I
1.4 Menntun: Félagslcg nauifsyn,
en c\\i forréttindi, Við þessar að-
stæður eru komin til sögunnar ný
grundvallarviðhorf, sem m.a. hljóta
að gerbreyta allri hugsun um skóla-
mál í þróuðum iðnaðarþjóðfélög-
um: I fvrsta lagi er ljóst, að mennt-
un getur ekki framar skoðazt sem
Júxus, forréttindi fárra útvalinna,
heldur þjóðfélagsleg nauðsyn hverj-
um einstaklingi. I öðru lagi vex
óðum skiiningur á því, að fjárfest-
ing f vísindúm og menntun er
grundvallarforsenda efnahags- og
félagslegra framfara. I þriðja lagi
blasir það við, að þær þjóðir, sem
ekki gera sér grein fyrir þessum
grundvallars'taðreyndum og haga
skólastarfi sínu í samræmi við það,
hljóta að dragast aftur úr og verða
stöðnuninni að bráð.
t
1.5 S\ólasam]élagið. Afleiðingar
þekkingarbvltingarinnar eru svo
víðtækar, að það réttlætir að sumra
viti, að talað sé um nýja samfélags-
gerð: skólasamfélagið. Þetta skóla-
samfélag einkennist ekki aðeins af
nauðsyn mun lengri skólagöngu og
sérnáms til undirbúnings hinum
ýmsu störfum í þjóðfélaginu; og
ekki aðcins af því að tryggja verð-
ur ölhim þegnum þjóðfélagsins eins
mikla menntnn og hæfileikar og geta
levfa; heldur öðru frernur af því,
að rannsóknir á öllum sviðurn draga
nýja þekkingu svo ört fram í dags-
ljósið, að viðtekin þekking úreldist
á mörgum sviðum á fáum árum.
Þessi staðreynd hefur byltingarkennd
ar afleiðingar í för með sér fyrir
allt skólastarf. Það þýðir nauðsyn
sífelldrar endurskoðunar náms-
efnis, að fella brott það, sem úrelt
cr, og bæta nýju við; sífellda endur-
skoðun skólabóka, endurnýjun
kennslutækja og stöðuga endur-
menntun kennara. Og síðast en
ekki sízt: sífellda aðlögun skóla-
starfsins að breyttum þjóðfélags-
aðstæðum, sem dynamisk framsókn
þekkingarinnar veldur mestu um.
1.6 Kyrrstaða í hugsun, stöðnun
i förmutn. Ástandið í íslenzkum
skólum hefur undanfarna áratugi
einkennzt af háskalegri kyrrstöðu
í hugsun og stöðnun í föstum, úr-
eltum formum. Afleiðingin er sú,
að íslenzka skóla skortir mikið til
að fullnægja þeim kröfum, sem
þjóðfélagið hlýtur að gera til þeirra
í nútíð og framtíð.
Meginástæðan er sú, að ríkisvald-
ið, og yfirvöld fræðslumála sérstak-
lega, hafa ekki reynzt þeim vanda
vaxin, seni þau hafa tekizt á herð-
ar.
Ríkisvaldið virðist hafa verið of
upptekið af vandamálum líðandi
stundar til að sinna vandamálum
vísinda og menntunar, sem eðli
sínu samkvæm mótast mjög af
þörfum framtíðarinnar; þau eru
langtimavandamál. Þær ráðstafanir,
sem gerðar eru hverju sinni, verða
að taka mið af rannsóknum á ríkj-
andi þjóðfélagstilhneigingum og
forspám um þróunina fram í tím-
ann.
I
II. RANNSÓKNIR í
ÞÁGU SKÓLAMÁLA
2.0 Vanræþt rannsó\narstarf.
Grundvallarrannsóknum á breytt-
unr þjóðfélagsháttum og þörfum
hefur ekki verið sinnt. Af því leiðir,
að líftaugin milli skóla og þjóð-
félags hefur rofnað; skólinn hefur
einangrazt, starf hans orðið aug-
ljóslegar án samhengis við félagsleg
markmið; einstaka lagabreytingar
og einangraðar tilraunir til umbóta
hafa að verulegu leyti misst marks;
ekki borið árangur.
Stóra verkefnið: Að setja skólan-
um félagsleg markmið, tengja starf
hans sértækum þörfum þjóðfélags-
ins, endurskoða námsefni frá rót-
um, endurnýja bókakost og bæta
námsaðstöðu, marka stórum hluta
unglinga nýjar menntabrautir til
samræmis ótvíræðum þörfum at-
vinnulífsins, og síðasc en ekki sízt:
skipulegt átak til að stórauka fram-
boð viðunandi menntaðra kennara
svo og endurskoðun á kröfum um
menntun þeirra; allt hefur þetta
setið á hakanum, með ófyrirsjáan-
legum afleiðingum fyrir þróun ís-
lenzks þjóðfélags í framtíðinni.
Þíssum 3íundvalfarspurningum'
um, hvað eigi að kenna, hverjum
eigi að kenna, hvenær, þ.e. á hvaða
aldri eigi að hefja kennslu einstakra
greina, hvernig eigi að kenna og
hvað meginþætti mannlegra þroska-
eiginleika eigi að leggja rækt við,
hefur of lengi verið látið ósvarað.
)
2.1 Forystuleysi. Skelegga forystu
í fræðslumálum þjóðarinnar hefur
tilfinnanlega vantað. Fræðslumála-
stjórn hefur reynzt óvirk. Hún hef-
ur takmarkað verksvið sitt við stjórn
un á kerfi því, sem fyrir er (eink-
um þó sem ráðningarskrifstofa
kennara), en leitt hjá sér að hafa
forystu um aðkallandi breytingar.
Stjórnun kerfis ætti eðlilega að
vera hlutverk deildar í kennslu-
málaráðuneyti. Meginhlutverk
fræðslumálastjórnar ætti hins vegar
að vera það, að hafa forgöngu um
rannsóknir og áætlanagerð og virkj-
un og samhæfingu tiltækra starfs-
krafta kennara og sérfræðinga að
lausn aðkallandi vandamála.
2.2 F.inangrun s\ólans. I stuttu
máli: Hinn félagslegi og uppeldis-
legi grundvöllur íslenzks skólastarfs
hefur undanfarna áratugi verið í
molum. Afleiðingin hefur orðið
stöðnun og einangrun skólans frá
meginfarvegi þjóðlífsins. Þetta er
undirrót þeirrar víðtæku óánægju
með starf skólanna, sem að undan-
förnu hefur brotizt upp á yfirborðið,
enda þótt oft sé næsta tilviljunar-
kennt, að hverju sú óánægja bein-
ist hverju sinni.
2.3 Fjárfesting i vísindum og
menntun: grundvöllur cfnahags-
fratnfara. Fram undan bíður það
verkefni að framkvæma heildar-
endurskoðun námsefnis í skólum
landsins, grundvallaða á hlutlægum
rannsóknum á fyrirsjáanlegri þörf
íslenzks þjóðfélags fyrir vel mennt-
aða og sérhæfða starfskrafta á öllum
sviðum þjóðlífsjns. Slík grundvallar-
rannsókn er undirstaða allra ann-
arra breytinga á.skólakeffi og skóla-
stprfi, er miðar að því að efla gæði
þeirrar menntunar, sem skólarnir
eiga að veita, og tengja skólastarfið
eðlilegum félagslegum markmiðum.
Þetta starf verður ekki unnið nema
hvort tveggja komi til: Stóraukið
fjárm.agn til rannsóknarstarfa (á
sviði þjóðfélagsmála, skólamála,
æðri menntunar og vísindaþog cnd-
urnýjunar skólastarfsins og virkjun
hæfra og sérmenntaðra starfskrafta
til starfa á þessu sviði. Þjóðin og
I