Dagur - 20.01.1944, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 20. janúar 1944
DAGUR
5
EIMSKIPAFÉLAGIÐ OG UMHLEÐSLURNAR í RVÍK
Guðmundur Vilhjálmsson forst jóri gerir athugasemd við um- „I)agur4i gerir athugasemd við grein Guð-
mæli „Dags“ 11. nóvember s.l.
mundar Vilhiálmssonar
í 46. tbl. vikublaðsins „Dag-
ur“, sem út kom 11. nóv. sl., birt-
ist greinarkorn með yfirskrift-
inni „Skipakaupasjóður S. í. S.“.
1 grein þessari er allharkarlega
ráðist á Eimskipafélagið og for-
ráðamenn þess, án þess þó, að
leitast sé við að rökstyðja sakir
þær, sem bornar eru á félagið.
Erfitt er að átta sig á, hvað átt
er við með þessari klausu:
„Hvert nauðsynjamál það er
orðið, að samvinnufélögin eign-
ist flutningaskip, sézt bezt á
Reykjavíkurumhleðslufargan-
inu, sem kostar neytendur úti
um land stórfé og engin leiðrétt-
ing fæst á, þrátt fyrir ítrekaðar
umkvartanir".
Virðist af þessu, sem greinar-
höfundi sé lítt kunnugt um
ástandið í viðskipta- og siglinga-
málum yfirleitt og við hverja
örðugleika er að etja á þessu
sviði. Þar sem svo kann að vera
ástatt um fleiri, er oss kært að fá
tækifæri til þess að benda á
nokkrar staðreyndir til skýringar
þessu máli.
Eins og flestum mun kunn-
ugt, hafa stjórnarvöldin allt frá
stríðsbyrjun unnið eftir föngum
að því að birgja landið af helztu
nauðsynjavörum og liafa bæði
samvinnufélögin og innflytj-
endasamband kaupmanna starf-
að að þessu undir eftirliti og í
samvinnu við Viðskiptaráðið.
Sömuleiðis hafa stjórnarvöldin
unnið að útvegun skipakosts að
því leyti, sem vor eigin skip hafa
ekki nægt til vöruflutninga hing-
að til lands.
Nauðsynjar, eins og matvörur
og fóðurvörur, tilbúinn áburður
o. fl. hafa þannig mestmegnis
verið keyptar í stórum slöttum,
jafnvel heilum skipsförmum.
Hafa stjórnarvöldin lagt áherzlu
á að tryggja landinu nokkra
inánaða birgðir af slíkum vör-
um, en venjulega liefir ekki, við
komu skipanna, verið búið að
ráðstafa live mikið af vörum
þessum hefir átt að fara út á
land og því síður á hvaða hafnir
vörurnar ættu að fara. Hefir því
reynst óhjákvæmilegt að afferma
vörurnar í Reykjavík, og geyma
þær þar, þangað til ákvörðun
hefir verið tekin um þetta af
réttum hlutaðeigendum. Þégar
unt hefir verið, hafa þó skip fé-
lagsins verið látin fara út á land
og afferma vörurnar á Akureyri,
Húsavík og Seyðisfirði, en
nokkru af farminum hefir síðan
verið dreift á aðrar hafnir úti á
landi. Iðulega hafa vörurnar leg-
ið í Reykjavík svo mánuðum
skiptir, áður en innflytjendur
hafa tilkynt félaginu hve mikið
ætti að fara út á land og á hvaða
hafnir. Vegna skorts á geymslu-
rúmi, hefir þetta valdið Eim-
skipafélaginu miklum erfiðleik-
um auk kostnaðar, en félagið
hefir séð um geymslu á þessum
vörum, sendingu þeirra út á
land og greitt strandferðaflutn-
ingsgjaldið til þeirra skipa, sem
hafa flutt vörurnar áfram. Hafi
vörurnar verið fluttar með skip-
um félagsins, hafa þær verið
fluttar áfram ókeypis, þannig,
að viðtakandi varanna hefir ekki
þurft að greiða annan um-
hleðslukostnað af þeim, en upp-
skipun þeirra í Reykjavík og
vörugjald til hafnarinnar, sam-
kv. sérstökum samningum, en
þetta getur aldrei orðið stór-
vægilegur liður í kostnaðarverði
vörunnar. Sé um vörur að ræða,
ltverrar tegundar sem er, sem
skrásettar eru beint á hafnir úti
á landi, eru þær sendar áfram
viðtakendum algjörlega að
kostnaðarlausu, jafnvel þótt orð-
ið hafi að taka þær í land hér og
flytja þær áfram með öðrum
skipurn.
Þá eru þær vörur einnig flutt-
ar, án þess að strandferðaflutn-
ingsgjald sé reiknað, sem sendar
eru áfram í hinum upplunalegu
umbúðum sínum, og viðtakend-
ur (S. í. S. eða kaupsýslumenn)
hafa tilkynnt skriflega innan
ákveðins tíma eftir komu skips,
að eigi að fara út á land, enda
þótt þær hafi .verið fluttar í
geymsluhús hlutaðeigandi fyrir-
tækja eða Eimskipafélagsins þess
í milli, og þær hafi verið skrá-
settar til Reykjavíkur, en ekki
beint á hafnir úti á landi.
Það er því ekki með nokkurri
sanngirni hægt að halda því
fram, að „umhleðslufarganið" á
þessum vörum kosti „neytendur
úti um land stórfé“.
Til þess að fyrirbyggja mis-
skilning, viljum vér þó taka
fram, að frá stríðsbyrjun hefir
undantekning verið frá þessum
reglum um flutning á timbri,
sem sérstök ákvæði gilda um.
Að því er aðrar vörur snertir,
viljum vér taka fram eftirfar-
andi: Sökum staðhátta í Banda-
ríkjunum, verður að kaupa flest-
ar vörur í stórslöttum, og mun
jafnan miklum örðugleikum háð
eða allsendis ómögulegt að fá
seljendur vara til að skifta niður
vörupöntunum og afgreiða þær
beint til móttakenda úti um
land. Af þessum orsökum hafa
bæði heildsalar í Reykjavík og
(Framhald á 7. síðu).
„Dagur hefir ærið oft síðast-
liðin 2 ár rætt um siglinga- og
birgðamál landsins, frá sjónar-
miði dreifbýlisins. Hefir blaðið
talið margt athugavert og óvið-
unandi í þeim málurn og mun
sú skoðun vera talsvert útbreidd
hér norðanlands og ekki að
ósekju. Það er einkum tvennt,
sem í þessu sambandi hefir verið
efst á baugi: Umhleðslurnar í
Reykjavík og öryggisleysi Norð-
lendingaf jórðungs, ef ís yrði
landfastur eða til hernaðarað-
araðgerða skyldi koma. Um-
hleðslurnar í Reykjavík kosta
stórfé, þótt herra Guðmundi Vil-
hjálmssyni finnist sá kostnaður
smávægilegur og vitaskuld kem-
ur þessi kostnaður fram í hærra
vöruverði og því á bak neytend-
anna hér um slóðir. Öryggisleys-
ið stafar af því, að ef í harðbakk-
ann slær, er það harla lítil bót
fyrir Norðlendinga, að eiga vör-
ur á hafnargarðinum í Reykja-
vík, ef ekki er fær siglingaleið
norður. Þetta getur alltaf komið
fyrir, og aðvörun sú, sem Norð-
lendingar fengu á sl. vori, er hér
var fóðurvörulaust, er harðinda-
kafli gekk yfir og lá við felli, er
ekki gleymd. Þess vegna hefir
blaðið vítt það, að á það skuli
lögð megináherzla, að hrúga vör-
unum á land í Reykjavík, án til-
lits til þess, hvort þær komizt
nokkurn tíma til viðtakenda úti
um land. Forstjóri Skipaútgerð-
ar ríkisins hefir í grein hér í
blaðinu tekið undir þá skoðun,
að rétt væri að haga siglingun-
um svo, að nokkur af millilanda-
skipunum sigldu beint á hafnir
úti um land og skipuðu vörum
þar upp. Þessar aðalhafnir sæju
síðan um dreifingu til smærri
SÖGN OG SAGA
Þjóðfræðaþættir „Dags“
Herthu-strandið 1888. (Framhald).
gömlu. Voru þeir feðgar allir miklir sægarpar. — Stýrimaður á
Herthu hét Clausen, 33 ára að aldri. Alls munu skipverjar á
Herthu hafa verið 6 eða 7 talsins. Skipið var orðið gamalt og
mun hafa verið orðið lélegt, en segl og annar útbúnaður skipsins
hefir eflaust verið í góðu lagi, því Petersen var hinn mesti hirðu-
maður.
Um nóttina, þegar hríðin og stórviðrið gekk að, sneri Petersen
undan og hugðist taka Eyjafjörð. Þetta tókst þó ekki sökum
hríðarinnar og náttmyrkursí Hertha var þrauthlaðin, og lá hún
undir áföllum, enda skipshöfnin fáliðuð til að hagræða seglum.
Gekk svo um nóttina og fram undir morgun, og vissu þeir ógerla
hve langt vestur þeir höfðu hleypt. í lýsinguna um morgpninn
virtist þeim að þeir sjá örla fyrir landi um horf, og sýndist það
snæþakið. Héldu þeir að það væri Siglunes. Sú missýning varaði
þó skamma stund, því brátt sáu þeir, að hvítan, sem þeir hugðu
snjó, var brimið við ströndina. Voru þeir nú komnir upp í brot og
engin leið til að fría sig frá landinu, enda skipti það nú engum
togum, að Hertha renndi á land, og var hnykkurinn svo mikill er
hún steytti, að þilfarið og efri hluti skipsins gliðnaði frá neðri
hlutanum eða botni þess, og barst yfiraskjan nær landinu en bol-
urinn varð eftir. Skipverjar voru allir á þiljum og var Clausen
stýrimaður við stjórn er skipið strandaði. Kastaðist hann áfram á
stýrishjólið og lenti með bringspelina á því svo hart. að eitt hand-
fangið gekk nærfellt inn úr brjósti hans.
Stórsjóirnir gengu yfir skipið í sífellu. Engan skipverja tók þó
út. Líðan Clausens stýrimanns var hræðileg, og mun honum sjálf-
um hafa verið ljóst, að hann var banvænn, en ekki mælti hann
æðru. Smám saman lýsti meira af degi, og sáu skipverjar nú að
mjög var sæbratt og klettótt þar, er þá hafði að borið, og fjara
nærfellt engin. Var því landtakan óálitleg í slíku brimi. Eigi vissu
þeir neitt gjörla hvar þá hafði borið að, en síðar varð það ljóst, að
það var nyrzt undir Hvanndalaskriðum,1) en þær eru austan
megin Héðinsfjarðar, milli Hvanndala að norðan og Víkur í
Héðinsfirði að sunnan. Er þar nefndur Hvanndala-landsendi, er
Hertha strandaði, og Hvanndala-forvaði, — klettanef eitt, er þar
gengur í sjó fram. Bar flakið með mönnunum á, að forvaða
þessum.
Æfi skiptbrotsmannanna var ill á flakinu og horfur um björg-
un mjög uggvænlegar. Brotsjóarnir gengu yfir flakið í sífellu og
lömdu því við klappir og klungur strandarinnar. Var fyrirsjáan-
legt, að það mundi von bráðar liðast þar sundur. Afréð því Peter-
sen skipstjóri að freista að koma kaðli í land, þótt tvísýnt væri að
sá kæmist lífs af, er fyrstur reyndi það. Matsveinninn var syntur
vel, en ungur piltur og óharðnaður. Féll það í hans hlut, að fara
fyrstur í land og batt skipstjóri um hann mjórri línu, sem hann
(Framhald).
J) í almanaki Þjóðvinafél. órið 1890, Árbók ársins 1888, er sagt, að
Hertha hafi strandað á Ólafsfjarðarmúla, en það er rangt.
hafna í sínu nágrenni. Með því
móti ynnist tvennt: dregið væri
úr umhleðslukostnaðinum og
birgðaöryggi landsins í heild
væri aukið.
Það er ótrúlegt, að ekki megi
haga hleðslu skipanna svo vestan
hafs, annað slagið a. m. k., að
einu skipi væri fært að losa á
höfnum norðanlands og austan,
ef nokkur vilji væri fyrir hendi
til þess hjá þeim, er stjórna þeim
málum. Forstjórinn segir í grein
sinni, að enda þótt unnt væri að
ferma vörur til smærri hafna
beint í skipin, mundu taf-
ir við afferming draga
úr flutningsmöguleikum til
landsins. Þessi sjónarmið virðast
vart hafa ráðið hjá forráðamönn-
um siglinganna í þann tíma, er
mest var að gera við Reykjavík-
urhöfn og skip urðu að bíða
lengi eftir afgreiðslu. Þá var
bent á það hér í blaðinu, að
Eimskip þætti hagkvæmara að
láta skip liggja aðgerðalaus
dögum, jafnvel vikum saman, í
Reykjavíkurhöfn, en nota t. d.
höfn og vörugeymslur hér, sem
þá var hvort tveggja lítt notað.
Virðist slíkt ekki hafa verið til
þess fallið, að „flýta afgreiðslu
skipanna hér við land.“
Hinn 29. sept. 1942 var þess
getið hér í blaðinu, að þá liggi
í Reykjavík vörur úr 10
skipum, sem þangað höfðu kom-
ið og átti hluti af flutningi allra
þessara skipa að fara norður. Á
þeim tíma höfðu Reykvíkingar
ólíkt greiðari flutningasamgöng-
ur við New York en Akureyring-
ar við Reykjavík.
Svo að aftur sé vikið að um-
hleðslu- og aukakostnaðinum,
sem legst á vörurnar með um-
skipun í Reykjavík, þá er þess
að geta, að kostnaður við höfn-
ina í Reykjavík mun reiknaður
vörueigendum á 100 krónur á
smálest, eða 10 aurar á kg. Þegar
um er að ræða iðnaðarvörur, sem
iðnaðarmenn hér þurfa að selja
á markaði um land allt í sam-
keppni við Reykjavíkurfyrir-
tæki, þá sýnist það ekkert leynd-
armál, að iðnaðurinn hér stend-
ur höllum fæti í samkeppninni.
Þetta er að vísu ekki nema einn
liður þeirrar starfsemi, sem nú
virðist efst á baugi hjá ýmsum
forráðamönnum í höfuðstaðn-
um, að stefna öllu atvinnu- og
framkvæmdalífi suður þangað.
Að sömu rót hnígur það, er
Eimskip reiknaði 20% hærra
farmgjald af timbri til Akureyr-
ar en til Reykjavíkur. Þetta eru
þau „sérstöku ákvæði", sem um
getur í grein forstjórans. Við-
skiptaráðið hefir nú nýverið af-
numið þessa 20% aukagreiðslu
og verður að líta svo á, að ráðinu
hafi fundist það ranglátt, að fé-
lagið reiknaði sér þetta auka-
gjald, sem gerði aðstöðu Norð-
lendinga þeim mun verri.
Sú var tíðin, að Eimskipafélag-
ið var „fyrirtæki þjóðarinnar"
{ (Framhald á 7. siðu).