Dagur - 24.02.1944, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 24. febrúar 1944
DAGUR
5
Charles F. Kettering:
MENNTUNIN BYRJAR HEIMA
„Það verður dýrlegur dagur á
morgun“, raulaði skóladrengur á
götunni í rnorgun. Þú kannt að
hafa rétt fyrir þér, snáðinn, hugs-
aði ég, en það verður þá vegna
þess, að þú og milljónir annarra
drengja á þínu reki skapa þann
dýrðlega dag. Þegar stríðinu
léttir, eigið þið fyrir höndum
stærsta og erfiðasta verk allra
kynslóða: að endurreisa hinn
stríðshrjáða heim. Leggja nýja
hornsteina undir frjálst líf í
frjálsum löndum.
Lincoln Steffens kenndi ung-
um mönnum það, að ekkert verk
hefði nokkurn tíma verið unnið
eins vel og hægt væri að vinna
það; allsstaðar væru tækifærin
til þess að endurbyggja, — og
byggja betur. Þetta verður enn
þá sannara er dagur hins nýja
heims skín.
★
Vér, sem eldri erum, vitum
ofur vel, að vér höfum aðeins
komizt að landamærum þess
heims, er geymir þekkingu og
framkvæmdir. U ppfyndingar
framtíðarinnar munu verða svo
stórkostlegar, afrek vor
munu þvkja jafnfrumstæð í aug-
um komandi kynslóða og örygg-
isnælan er í vorum augum. En
ef börn vor eiga að starfa betur
en vér höfum gert, skapa betri
heim en þann, er vér höfum lif-
að í, verðum vér að gefa þeim
tækifæri til þess að hefja starf
betur undirbúin en vér vorum.
Hin bezta leið í þessu efni
er að reyna að tryggja það, að
Sir William Beveridge: Traustirl
homsteinar. Bókaútgáfa M. F.
A. Benedikt Tómasson íslenzk-
aði.
gÓK ÞESSI er saln af ræðum
og ritgerðum, eftir brezka
hagfræðinginn Sir William
Beveridge, þar sem hann gerir
grein fyrir hinum frægu tillög-
um sínum um alftiannatryggíng-
ar og alhliða félagslegt öryggi í
Bretlandi eftir stríðið. Hefir
bókin af sumum verið nefnd ný
frelsisskrá brezku þjóðarinnar,
er hún leitast við að reisa nýjan
og betri heim á rústum þeim,
sem yfirstandandi ófriður hefir
eftir sig látið.
í formálsorðum fyrir bókinni
gerir Jóhann Sæmundsson yfir-
læknir grein fyrir aðalefni henn-
ar á þessa leið:
„Beveridge-áætlunin hefir vak-
ið fádæma athygli, ekki aðeins í
Englandi, en einnig í fjölmörg-
um öðrum löndum. Þjóðunum
er enn í fersku minni ástandið,
er fylgdi í kjölfar fyrri heims-
styrjaldarinnar .atvinnuleysið og
skorturinn, þessar andstæður og
óvinir frelsisins, sem þær eru að
berjast fyrir. Þær spyrja, hvort
stríð og eyðilegging séu nauðsyn-
leg til þess að útrýma atvinnu-
leysi. Hvort Adam geti ekki ver-
ið í Paradís, nema því aðeins að
hann standi öðnim fæti í Hel-
unga kynslóðin eigi í sem ríkust-
um mæli þá þrjá eiginleika, sem
prýða hvern skapandi brautryðj-
anda. Þessir eiginleikar eru víð-
sýni, hugrekki og hugmynda-
auðgi. Víðsýnir menn sjá hlutina
í réttu ljósi, hugrakkir vinna ó-
trauðir að framkvæmd hugsjóna
sinna og hugmyndaríkir eiga
margra leiða völ.
Til þess að öðlast víðsýni
verða börriin að læra að hugsa
sjálf. Ef þau byrja ekki á því
heima fyrir læra þau það aldrei.
Þrátt fyrir þetta er það háttur
margra foreldra að láta börnin
gleypa fordóma, kenningar og
hegðunarreglur, sem eru raun-
verulega úreltar.
★
Unglingar eru að eðlisfari for-
vitnir. Það er merki hins heil-
brigða unglings að vilja kanna
ókunna stigu. Það er rétt að
hvetja börnin til þess að hugsa
um eðli og ásigkomulag allra
hluta umhverfis þau. Ef hjól-
hesturinn bilar er gott að dreng-
urinn fáist sjálfur við að skil-
greina bilunina og gera við
hana. Ef kakan „fellur" í ofnin-
um hjá mömmu, er ekki nema
eðlilegt að litla telpan vilji vita
og skilja orsakirnar til þess.
Börnin sem spyrja um þetta eða
glíma við þessar spurningar af
eigin ramleik, eru þau sem vér
megum vænta mestra dáða af þá
tímar líða.
Það er einnig holt, að börnin
vinni að nýsköpun sinni með
öðrum aðferðum en þeim, er vér
víti. Og Sir William Beveridge
svarar: Jú, vissulega. Hann ber
ófriðinn fvrir sig sem sönnunar-
gagn. Á ófriðartímum eru auð-
lindir þjóðarinnar nýttar til hins
ýtrasta, hverri starfhæfri hönd er
fengið verk að vinna, og hún
vinnur það. Vinnuaflið er skrá-
sett og skipulagt, framleiðslan
skipulögð af liinu opinbera.
Hann heldur því fram, að þjóð-
artekjurnar á friðartímum, jafn-
vel á krepputímum, séu nógu
rniklar til þess, að enginn þurfi
að líða skort í landi hans, ef
þeim sé dreift skynsamlega.
Hann heldur því ekki fram, að
allir eigi að vera eða þurfi að
vera jafnir, nema að því leyti, að
enginn megi líða skort. Hann
leggur áherzlu á, að útrýma beri
atvinnuleysinu, og sú raunabót,
sem atvinnuleysistryggingar geti
veitt, sé tiltölulega lítils virði í
sambandi við það. Hann er
tiltölulega ófeiminn við að
krefjast opinberrar skipulagn-
ingar í því skyni að samhæfa
hagnýtingu auðlindanna þörf-
um fólksins. Hann telur, að vel
geti farið svo, að taka verði upp
ríkisrekstur í stað samkeppni og
einkareksturs í gróðaskyni á
hin eldri höfum vanist, ef þeim
sjálfum sýnist svo. Eg er senn
70 ára gamall og eftir því sem
árin færast yfir mig skil eg æ bet-
ur, að það liggur engin ein leið
að neinu því verki, sem gera
þarf. Þær eru ævinlega fleiri. Ef
að barnið yðar heldur því fram,
að moldarkökur, búnar til með
heitu vatni, séu betri en þær,
sem búnar eru til með köldu
vatni, þá leyíið því í herrans
nafni að sjóða vatn og sannprófa
gildi kenninga sinna.
★
Börn vor eru, eins og vér
sjálfir, orðin vön því, að skrúfa
frá krana eða þrýsta á knapp,
umhugsunarlaust, til þess að
njóta vatns, rafmagns, hita og
annarra lífsnauðsynja. En höf-
um vér gert oss grein fyrir því,
hvort börn vor telji ekki ofmargt
í lífinu sjálfsagt og fáanlegt fyr-
irhafnarlaust? Börnin dást að
skrúðgrænni jörðinni, heiðum
himninum og dimmbláum sjón-
um. Höfuðskepnurnar eru ævin-
týri í þeirra augum. Vér meg-
um ekki gleyma, að vekja at-
hygli þeirra á því, að enn erum
vér furðu skammt á veg komnir
í viðureigninni við hin voldugu
náttúruöfl. Stormar geysa, flóð-
bylgjur þeysa, sól skín og þurrk-
ar herja, — og þúsundir manna
deyja eða verða öreigar af völd-
um þess. Þegar vér beinum at-
hygli barnanna að verkefnum
framtíðarinnar, — að uppfynd-
ingum, sem heimurinn bíður
eftir, að Ijóðum, hljómkviðum,
sumum sviðum. Hins verði að,
gæta, að bæði éinkarekstri og
ríkisrekstri sé markaður bás inn-
an allsherjar skipulags.
Hann trúir á lýðræðið, á mál-
frelsið, frjálst stöðuval, réttinn
til að eignast eitthvað, afla sjálf-
stæðra tekna og ráða yfir þeim.
„í lýðræðisríki er hægt að skipta
um stjórn án þess að grípa til
byssunnar", segir hann. Bever-
idge vill ekki refsa þeim, sem
eitthvað hafa lagt fyrir, með því
að svipta þá réttinum til bóta, t.
d. vegna atvinnuleysis eða sjúk-
dóma, þótt þeir gætu séð sér far-
borða án þeirra. Hann'telur, að
það mundi vinna gegn sparnað-
arviðleitni af hálfu hins mikla
fjölda, sem býr við ótrygg kjör.
Svipað er að segja um ómaga-
styrki, er hann vill að séu greidd-
ir án tillits til efnahags. Hann
bendir á, að fólk með ábyrgðar-
tilfinningu vilji ógjarnan eiga
fleiri börn en það geti komið til
manns. Því sé rétt að örva þetta
fólk til að eignast börn, með því
að greiða ómagastyrki. Það muni
bæta kynið. Þessi atriði skulu
látin nægja til að lýsa viðhorfi.
hans", •
— starfinu, sem ókomin ár bera í
faðmi sér, — þá finni þau og
skilji, að í heimi framtíðarinnar
verði óþrjótandi tækifæri og
verkefni fyrir hina ungu þegna.
En enginn sigur er unninn án
fyrirhafnar. Það skvldi hin unga
kynslóð vel muna.
Þeir, sem ungir lifðu við
þröngan kost, en komust síðan í
álnir og völd, reyna oft að forða
börnum sínum frá því, að finna
til erfiðleika sem þeir sjálfir sigr-
uðust á í æsku, — útiloka þau frá
aganum, sjálfstæðiskenndinni og
baráttuhugum, sem þokaði
þeim sjálfum fram á við. Slíkir
foreldrar hafa gott af að hug-
leiða söguna um góðhjartaða ná-
ungann, sem fór að rækta fiðr-
ildi að gamni sínu í frístundum.
Hann komst svo við, er hann sá
hversu erfiðlega þeim gekk að
fæðast úr púpunni, að hann
braut eitt skurnið með fingrin-
um, svo að fiðrildið kæmist inn í
veröldina á auðveldari hátt.
Þetta vesalings fiðrildi fékk
aldrei að svífa í tæru loftinu.
Vængirnir báru það ekki.
★
Unglingurinn, sem glímir við
erfiðleikana og sigrast á þeim,
vex af þeirri viðureign. í hvert
sinn, sem unglingurinn tekur
ákvörðun á eigin spýtur og hefur
framkvæmdir djarfmannlega og
ákveðið, — vex honum hugrekki
og traust á sjálfum sér.
Það er til tvenns konar hug-
rekki:
Annað ræðst ótrautt að erfið-
Þetta er bókin, sem „Þjóðvilj-
inn“, málgagn Sósíalistaflokks-
ins, hefir fagnað á íslenzku með
því að kalla höfund hennar
„flón“ og tillögur hans „skottu-
lækningar og kratisma“.
Helgafell, jólahefti 1943.
þETTA JÓLAHEFTI tímarits-
ins Helgafell hefir orðið nokk-
uð á seinni skipunum norður
hingað, og er það fyrst nú nýlega
komið hér á markaðinn og í
hendur áskrifenda. Af efni þess
má m. a. nefna: Skoðanakönnun
í lýðveldismálinu, grein eftir
Torfa Asgeirsson. Myndlist okk-
ar forn og ný, eftir Halldór
Kiljan Laxness; grein eftir Tóm-
as Guðmundsson um Gunnlaug
Blöndal listmálara; Skáldið á
Litlu-Strönd (Þorgils gjallandi)
eftir Sigfús Bjarnarson og Upp-
eisn Dana, eftir Jón Magnús-
-,on. Þá flytur heftið ljóð eftir
Tómas Guðmundsson, Þorstein
Erlingsson, Nordahl Grieg og
Melittu Urbantschitsch, upphaf
sorgarleiksins Fást eftir Goethe,
í þýðingu Magnúsar Ásgeirsson-
ar, sönglag eftir Pál ísólfsson o.
fl. — Heftið er prýtt fjölda
mynda af ísl. og erlendum lista-
verkum, þ. á. m. er ein litprent-
uð mvnd af málverki eftir Gunn-
laug Blöndal.
leikanum, hvatað af snöggri
kennd.
Hitt er það, sem þraukar, þol-
ir byrjunarósigra án þess að bug-
ast.
Oss er gjarnt, að varpa að fót-
um barna vorra þeim tækjum
fullbúnum, ei mannsandinn
hefir flóknustsmíðuð, — útvarpi,
síma, undralyfi, — án þess að
segja þeim jafnframt frá þeim
feikna erfiðleikum sem uppfynd-
ingamenn þessara lífsþæginda
áttu við að stríða. Vér látum sem
það skipti litlu máli, að allar
framfarir, — í flugi, samgöngunr,
vélfræði, heilbrigði, — hafa
kostað þúsundir misheppnaðra
tilrauna. En þetta skiptir miklu
í uppeldi og menntun barna
vorra. Vér skyldum jafnan leggja
áherzlu á, að engin virki á vegi
framsóknar og menningar eru
tekin í fvrsta áhlaupi. Misheppn-
aðar tilraunir eru vörðurnar á
þeirri leið.
★
Og þótt hin síðasta tilraun
hafi heppnast, — þá er síður
en svo að allir erfiðleikar séu
sigraðir. Hinir ungu mega
gjarna læra það, þegar braut-
ryðjandinn hefir í sveita síns
andlitis fullkomnað uppfynd-
ingu sína, — þá eru e. t. v. mestu
erfiðleikarnir eftir. Margir vís-
indamenn og hugsuðir hafa mátt
bíða lengi eftir viðurkenningu,
sem er skapandi huga jafn nauð-
synleg og vatnið jurtinni.
Loks skyldum vér kenna vel
þau miklu sannindi, að tíminn
er náðargjöf, sem vel skal varð-
veita og ávaxta. Unglingar von'-
ar tíðar eiga rnikinn auð, þar
sem eru frístundir þ^irar. Nátt-
úran krefst 8 stunda svefns og
starf vort krefst a. m. k. annarra
8 stunda. Þá eigum vér eftir hin-
ar þriðju 8 stundirnar á hverj-
um sólarhringi til annarra nota.
Of mikið af þessum tíma fer að
jafnaði til þess að hlýða á út-
varp, sjá kvikmyndir, eða blátt
áfram sitja auðum höndum.
★
Saga mannkynsins ber mörg
örlagaþrungin merki þeirra, er
hafa kunnað að nota frístundir
sínar. Ánton van Leeuwenhoeek,
ómenntaður Hollendingur, hafði
ofan af fyrir sér með því, að gera
hreint í ráðhúsinu í Delft. En í
frístundum sínum undi hann
við að srníða smásjána, sem opn-
aði mannlegu auga hinn ógnum-
þrungna heim bakteríanna. —
Whrigt-bræður öfluðu til hnífs
og skeiðar með því að gera við
hjólhesta nágrannanna, en frí-
stundirnar fóru allar í smíði á
„fljúgandi vél“. - Ef foreldrarn-
iir kenna ekki börnum sínum að
nota hinar dýrmætu frístundir
vel, — undirbúa sig undir fram-
tíðarstarf, — verða þau aldrei í
hópi hinna skapandi brautryðj-
enda. þá nýr dagur rennur.
Úr ameríska tímaritinu „Skóli
og þjóðfélag“.
Höf, er þekktur uppfyndinga-
maður í Bandaríkjunum.
Óska að kaupa
tvenna drengjaskauta,
handa 5 og 9 ára.
KIRKEGAARD, StjörnuApótek
FRÁ BÓKAMARKÁÐINUH