Dagur - 16.03.1944, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 16. marz 1944
D AQUR
5
Svipir samtíðarmanna III.
JAWAHARLAL NEHRU
Hinn fluggáfaði, hámenntaði
og ósveigjanlegi leiðtogi í þjóð-
ernisbaráttu lndverja, Jawa-
harlal Nehru, varð hálfsextugur
á sl. hausti. Þótt styrjöldin og
ei jur hans við Breta hafi svift
hann frelsinu um stundarsakir
(hann hefir, ásamt Gandhi, setið
í varðhatdi síðan í ágúst 1942)
var afmælisins víða minnzt. —
Brezk blöð fluttu t. d. greinar
um hann og hinn ævintýralega
feril hans. Því að Nehru er eng-
inn meðalmaður. Hann mundi
talinn áberandi andans maður
og glæsimenni í hvaða vestrænu
þjóðfélagi sem væri. Persónan
sjálf er aðlaðandi. Harín er
grannvaxinn, fínlegur, ör í tali
og fasi, sérstakt snyrtimenni í
búnaði og viðmóti og hefir á sér
öll einkenni hins hófsama og
stórgáfaða heimsborgara og
snillings.
Bretar sjálfir telja vafasamt,
hvort innan veggja brezka þing-
hússins séu 20 menn, sem tali
enska tungu jafn fagurtega og
hreint og hann. Sjálfsævisaga
hans, rituð á ensku, ber þess ljós-
an vott, að höfundurinn hefir
nánð óvenjulega glæsilegum tök-
um á tungumáli, sem var hon-
um framandi til fullorðinsára.
•
Forfeður hans voru Brahma-
trúar og bjuggu í Allahabad.
Faðir hans var vel metinn lög-
fræðingur þar i borg og var
óvenjulega fjölhæfur maður.
jawaharlal Nehru var ungur
sendur til Bretlands til mennta.
Hann innritaðist í Cambridge-
háskóla og síðar dvaldi hann við
Harrow. Hinn ungi Indverji
kunni vel við sig í vestrænum fé-
lagsskap og að námi loknu hafði
hann tileinkað sér alla siði og
háttu hinnar brezku yfirstéttar.
Er heim kom varð ekki getum
að því leitt hvað verða mundi úr
hirium unga manni. Þar um
mundi auðna mestu ráða. Hann
hafði engan áhuga fyrir lög-
fræðistörfum föður síns, en
sökkti sér í lestur stjórnfræðirita.
Það rann upp fyrir honum, að
hans eigin þjóð var honum ó-
kunnug. Óeirðirnar 1920—1921
gripu hann af alhug og hann
varpaði sér út í stjórnmálabar-
áttuna af eldheitum áhuga. í
þann mund skipulagði Gandhi
fyrstu óhlýðnisherferðina á
hendur Bretum. Nehru var þeg-
ar kominn inn fyrir múra fang-
elsisins, fyrir þátttöku sína, þeg-
ar Gandhi kom þangað í fyrsta
sinn. Eftir það voru þeir óað-
skiljanlegir. Nehru sórst í fóst-
bræðralag við Gandhi og í meira
en 20 ár hefir hann þolað sætt
og súrt með honum og hlýtt for-
yztu hans þótt stundum hafi
Nehru verið á oddinum, en hinn
aldni Mahatma hafi horfið í
skuggann af hinum glæsta, fág-
aða menntamanni.
Á þessum tímum bandalaga
og bandamanna eru fá ein, sem
eru sérstæðari og einkennilegri
en samband Nehrus og Gandhis.
Bandalag þeirra er vígt frelsi
Indlands. í öllum öðrum grein-
um eru þeir algjörar andstæður.
Gandhi er Hindúi af gamla skól-
anum, uppreistarmaður gegn
menningu og tækni nútímans, —
andstæðingur vísinda, iðnaðar,
skipulags og stjórnskipunar.
Hann vill að þjóðin hverfi til
hinna óbrotnu lifnaðarhátta
indversku bændanna. Öll bar-
átta hans byggist á vopnlausri ó-
hlýðni gegn Bretum. í trúmál-
um eru skoðanir hans mótaðar
af dulhneigð og dulspeki.
Nehru er aftur á móti barn
sinnar aldar; hann er heitur að-
dáandi hins nýja tíma, — tækn-
innar, framfaranna, gjörbreyt-
ingarinnar á lífi og háttum.
Hann les vesturlandatungumál-
in og fylgist frábærlega vel með
því er þar gerist. Hann hefir
yndi af menningu vestrænna
þjóða. Hann er algjör raunsæis-
maður og Hindúisminn og öll
önnur trúarbrögð í kerfisformi,
eru honum hugarraun. Hann er
róttækur í stjórnmálaskoðunum
og hefir orðið fyrir miklum á-
hrifum frá Moskva. Hugmyndir
hans um hið nýja Indland eru
nú á ýmsan hátt mótaðar af
kenningu og framkvæmdum
Stalins. Stóriðnaður, vélunnin
jarðrækt í stórum stíl og um-
fangsmiklar vatnavirkjanir eru
mál, sem hann setur efst á dag-
skrá. í lians augum tilheyrir
Gandhi-isminn liðinni tíð og
mótmælaföstur Gandhis eru of-
stækisfullar tiltektir. En þrátt
fyrir það, hefir hann trúað því,
að Indland þyrfti að njóta Gand-
his eins lengi og honum entist
aldur og þrek og því hefir hann
stutt hann í blíðu og stríðu.
En í þessum efnum og öðrum
hefir gatan ekki verið greið fyr-
ir Nehru. Sál hans hefir verið
vettvangur efasemda og hugar-
angurs. „Eg er orðinn", skrifar
hann, „undarlegt sambland hins
austræna og hins vestræna, utan-
gátta alls staðar og heima
hvergi.“
En hin ólíka skapgerð þessar
bandamanna er þó aðeins einn
þáttur þess. er greinir þá sjálfa
og kenningar þeirra í andstæð-
ur. Nehru veit vel, að sósíalismi
sá, er hann boðar, er ókunnur og
framandi hinni indversku þjóð.
Nehru sjálfur er af borgarastétt.
Kpngressinn indverski er borg-
araleg samkunda og auðugir
Hindúar standa straum af kostn-
aðinum við störf hans. Gandhi
er erkifjandi allrar stóriðju og
stórbúskapar og þó ber hann
blak af stórbændum og iðjuhöld-
um. Nehru einn Kongressleið-
toganna skilur, að pólitísk breyt-
ing verður að vera fyrirrennari
umbóta í stórum stíl meðal ind-
versks almennings, og að þessi
pólitíska breyting verður að ná
til rótanna á stéttar- og trúar-
siðum Hindúans, hugmynda
hans um fjölskyldu, flokka, lög
og stjórnskipun.
•
Nehru hefir aldrei liaft þolin-
mæði til þess að geta orðið að-
dáandi framfara með hægfara,
þingræðislegu móti, eða með
flokkabaráttu. Staða hans innan
Kongressins. sem er pólitískur
flokkur, er því ekki síður undar-
leg og mótsagnakennd en sam-
band hans við Gandhi. Umbóta-
löggjöf er honum ekki að skapi.
Slíkar aðfarir eru of seinvirkar
í hans augum. Aldrei hefir hann
fengist til þess að vera í kjöri til
nokkurs embættis þótt hann sé
allra manna skæðastur og ske-
leggastur á framboðsfundum. —
Pólitískir leiðangrar hans minna
á Willkie og Bryan í Bandaríkj-
unum.
•
Ungur uppgötvaði hann flæð-
andi mælsku og snilli sína á
fjöldafundum, og þótt hann sé í
eðli sínu mótfallinn múgæsing-
um, hafa pólitískir fjöldafundir
lík áhrif á hann og áfengt vín, —
og hann hefir ekki getað neitað
sér um þá nautn.
Nehru er áhangandi hinnar
skipuiögðu óhlýðnisbaráttu
Gandhis, — en í hjarta sínu er
hann þó mótfallinn slíkum að-
gerðuin. F.n hann hefir ekki tal-
ið tíma til kominn, aðkomahug-
FRÁ BÓKAMARKAÐINUM
James M. Cain: Pósturinnhring-
ir alltaf tvisvar. Maja Baldvins
þýddi. Bókaútgáfa Pálma H.
Jónssonar. Akureyri 1944.
Skáldsaga þessi er eftir
amerískan rithöfund, hefir kom-
ið út í stórum og mörgum upp-
lögum á frummálinu, fengið
stóryrt meðmæli ýmsra ritdóm-
ara í hinum enskumælandi
heimi, auk þess sem henni hefir
hlotnazt sá heiður að vera kvik-
mynduð og ná enn til mikils
fjölda rnanna í þeim búningi.
Bóksalafélagið brezka gaf hana
fyrsta út allra bóka, er það hóf
útgáfu til þess að keppa við
„Penguin“-bækumar alþekktu,
en næstur á blaði — og þannig
skör neðar — var Churchill
gamli settur með „Blenheim" og
aðrir rithöfundar síðan enn utar
á bekk! Og loks hefir bókin nú
verið þýdd á fjörlega og lipra ís
lenzku og borin á borð fyrir ísl.
lesendur í sæmilega vönduðum
búningi. Ætti þ4 ekki að þurfa
frekar að sökum að spyrja um
ágæti hennar — „allt í stakasta
lagi“ o. s. frv.
Sé nánar aðgætt er þetta
„snilldarverk" raunar að efni til
ein samfelld keðja af grimmúð-
legum og villtum kynferðisór-
um, lausung og glæpum. Aðal-
söguhetjan er sadisti, rótlaus
umrenningur, hórkarl og morð-
ingi. Hann er látinn segja sögu
sína með svo gagnorðu og lát-
lausu blygðunarleysi — sem svo
algerlega eðlilegum og hvers-
dagslegum hlut, — að lesandinn
gleymir næstum því „borgara-
legri“ velsæmiskennd sinni og
lætur hneykslin fram hjá sér
fara, án þess að hneykslast eins
og vert væri. Það er vel skiljan-
legt, að sumir menn telja, að
saga þessi só rituð af mikilli stíl-
snilld, og í rauninni má það að
nokkru til sanns vegar færast.
En það eru álíka meðmæli með
bókinni eins og ef sagt væri um
brennivín eða ópíum, að það
hafi það sér til ágætis fremur en
rottueitur að það sé „listrænni"
framleiðsla og því líklegra til að
verða fleiri mönnum að tjóni.
Og það er víst, að mörgum
mönnum finnst að því góð
„dægradvöl" og ,,skemmtun“ að
láta eitra fyrir sig með slíkri
„kjarnfæðu“, eins og einn ensku
ritskýrendanna kemst að orði
um bók þessa. — í stuttu máli:
Bókin er „ultra-moderne“, og
höfundur hennar hefði vafalaust
verið settur á sérstök heiðurs-
| laun af almannafé fyrir slíkt
bókmenntaafrek", ef hann
hefði verið svo lánsamur að vera
íslendingur!
Stígandi, 1. hefti, II. árg. Rit-
stjóri Bragi Sigurjónsson.
Af efni ritsins má nefni: Rit-
stjórinn ritar athyglisverða
grein, erhann nefnir: „Leitað að
leiðum“ — um þjóðmálin, ástand
og horfur að ýmsu leyti í land-
inu. Sigurður L.Pálsson mennta-
skólakennari ritar fróðlega grein
um háskólanám í Englandi,
Arnór Sigurjónsson mælir eftir
Indriða á Fjalli látinn, en Krist-
ín Sigfúsdóttir skáldkona segir
þætti um feðginin í Miklagarði
(sr. Hallgrím Thorlacius og El-
ínu dóttur hans). Kvæði birtast í
heftinu eftir Guðfinnu frá
Höinrum, Guðmund Frímann,
Guðmund Friðjónsson, Kristján
frá Djúpalæk, SveiTÍ Áskelsson
og Bjöm Daníelsson. Þá eru og
í heftinu þýddar greinar, sögur
og frásagnir, bókadómar o. fl. Er
ritið allt hið læsilegasta og góðra
gjalda vert.
myndum sínum í framkvæmd.
Hatur hans á hernaði er mikið
og sterkt. Þrátt fyrir það, var
hann Bretum hættulegastur þeg-
ar Japanir stóðu við hlið Ind-
lands og ógnuðu öllu Asíuveldi
Breta. „Við getum ekki,“ sagði
hann þá, „tekið þátt í stríðs-
rekstri Breta.“ Og ennfremur:
„Komi það sem koma skal, — við
munum koma úr eldinum sem
sjálfstæð þjóð, — eða brenna til
ösku.“
Nehru hefir verið með annan
fótinn í fangelsum Breta nær
hálfa ævi sína. Síðan í ágúst
1942 hafa þeir Gandhi báðir set-
ið samflevtt í fangelsi. Einföld
tilkynning frá þeim, um að
„óhlýðnisherferðin" sé afturköll-
uð, mundi færa þeim báðum
frelsi á ný. Og þessi herferð
(Framh. á 8. síðu).
RAUÐAR STJÖRNUR.
(Framhald af 2. síðu).
arflokkarnir samþykktu ágrein-
ingslaust, að kommúnistar tækju
þátt í þeim.
Eftir að þjóðstjórnarmyndun-
in, með kommúnista innan
borðs, fór út um þúfur, hófust
samningar milli Framsóknar-
flokksins og verklýðsflokkanna
beggja um myndun róttækrar
umbótastjórnar þessara þriggja
flokka. Það er þessi tilraun, sem
J. J. telur hafa verið hættulega
og misráðna. af því að þar hafi
verið gert ráð fyrir stjórnarsam-
vinnu með kommúnistum, en
þeir séu óhæfir til samvinnu. En
eins og áður er sagt, hafði
nokkrum vikum fyrr verið hugs-
að til samvinnu við þá ágrein-
ingslaust. Hér var því engin ný
yfirsjón á ferðinni, ef um yfir-
sjón var að ræða. Sú pólitíska
synd, sem þama var framin að
dómi J. }., var að minnsta kosti
aðeins hugrenningasynd en
ekki verknaðarsynd, því eins og
kunnugt er neituðu Framsókn-
armenn með öllu að ganga að
þeim skilyrðum, er kommúnist-
ar settu, og þar með var öll sam-
vinna við þá úr sögunni. Auk
þessa er upplýst, að þingflokkur
Framsóknarmanna og miðstjórn-
in samþykkti einróma að gera
umrædda tilraun að einu at-
kvæði undanteknu, sem ekki var
atkvæði Jónasar Jónssonar.
Því verður naumast neitað
með rökum, að samningatilraun-
in við kommúnista var gagnleg
að því leyti að leiða í ljós hið
sanna innræti þeirra gagnvart
umbótamálum þjóðarinnar. En
það atriði hefir áður verið rætt
í þessu blaði og verður ekki end-
urtekið hér.
Á einum stað í 6. kafla ritsins
segir höf.: „Það er enginn vafi,
að það var tilætlunin hjá komm-
únistum í sumar, haust og vetur,
þegar þeir þóttust rétta Fram-
sóknarflokknum bróðurhönd, að
véla flokkinn með fölskum vin-
mælum og sundra jafnframt
samvinnufélögunum með
skemmdarstarfsemi innanfrá".
Þessi tilætlun kommúnista
hefir með öllu farið út um þúf-
ur, og skemmdarstarfsemi þeirra
nær aldrei tilgangi sínum. Allii
Framsóknar- og samvinumenn
stapda þar á verði.