Dagur - 01.03.1945, Blaðsíða 4

4
ÐÁGUR
Fimmtudagin'n 1. marz 1945
DAGUR
Ritstióri: Haukur Snorrason.
Aigreiðslu og innheimtu annast:
Marinó H. Pétursson.
Skriístofa við Kaupvangstorg. — Sími 96.
Bleðið kemur út á hverjum fimmtudegi.
Árgangurinn kostar kr. 15-00.
Prentverk Odds Björnssonar.
„Gjafir eru yður gefnar!44
J^EYKJAVÍK ER AÐ VÍSU ekki stór borg á
hefmsmælikvarða, en á íslenzka vísu og borin
saman við fáménni og umkomuleysi þjóðarinnar
að öðru leyti er hún þó tröllaukið höfuð á dverg-
vöxnum búki. Og vald þessarar norrænu höfuð-
borgar og áhrif eru þó sýnu meiri að tiltölu en
stærð hennar og veraldardýrð að öðru leyti. Mik-
il umbrot og umsvif eiga sér Iíka stað í þessum
stóra kolli, og munu höfuðstaðarbúar þykjast
þurfa í mörg horn að líta og eiga í ýmsu að snú-
ast, enda kalla þeir ekki allt ömmu sína, og sízt
það, sem kemur „utan af landi“. Oddborgarar
Reykjavíkur munu margir hverjir líta á aðra
landshluta aðeins sem „upplönd höfuðstaðar-
ins“, „útskækla“ og það Álftanes, sem aldrei hafi
verið um spáð, „að ættjörðin frelsaðist þar“.
þAÐ MUN ÞVÍ SJALDNAST vekja nokkra
vérulega athygli í þeim hinum stóra stað, þótt.
fámennur hópur búandkarla komi þar að jafn-
aði saman annað hvort ár, í súðarherbergi uppi á
hæstalofti í einu stórhýsi bæjarins, og ráði þar
ráðum sínum um málefni bændastéttarinnár og
landbúnaðarins. Þó eru þess nokkur dæmi, að
jafnvel Reykvíkingar hafa litið upp og lagt við
eyrun, þegar fregnir hafa borizt af samþykktum
og ráðstöfunum þessarar samkundu. Svo mun t.
d. hafa verið síðastliðið haust, þegar fulltrúar
bændastéttarinnar ákváðu á Búnaðarþingi, að
bændur skyldu afsala sér verðhækkunum þeim á
afurðum sínum, er þeir áttu fulla heimtingu á
samkvænrt ráðstöfununr og lágasetningu sjálfs
Alþingis. Skyldi með þessari samþykkt gefið
áhrifamikið orrustumerki til sameiginlegrar og
fórnfúsrar höfuðsóknar allra stétta og starfs-
greina þjóðfélagsins gegn dýrtíðarbölinu, sem
var þá — og er enn — að kveða allt athafnalíf í
landinu í kútinn. Þessi drengilega ráðstöfun
mæltist alls staðar vel fyrir, nema í málgögnum
æsttistu niðurrifsmannanna, sem gjarnan vilja
korna öllu núverandi þjóðskipulagi á kaldan
klaka sem allra fyrst. Jafnvel Morgunblaðið gat
ekki orða bundizt um hið „fórnfúsa og drengi-
lega fordæmi Búnaðarþings“. Hitt er svo annað
ípál, að húsbændur blaðsins áttu þá þegar næstu
dagana höfuðþátt í því, að þetta „fórnfúsa og
drengilega fordæmi“ var að engu haft, og há-
vaðasömustu forráðamenn þjóðarinnar blésu nýj-
um lífsanda í nasir dýrtíðardraugsins, svo að
dansinn kringum binn ímyndaða gullkálf gæti
staðið enn um stund.
rjN ÞÁ VAR ÞAD, að nokkrir fulltrúar bænda-
stéttarinnar, sem fram til þessa höfðu þó
fylgt flokki braskaraliðsins á Alþingi, skárust úr
leik og neitúðu að veita stuðning nýrri ríkis-
stjórn, er hefði það höfuðmarkmið að viðhalda
og efla^gegndarleysið og hið ráðlausa fjársukk.
Ýmsir aðrir „búandkarlar" gera sig og líklega til
að fylgja dæmi þeirra og snúa bökum saman við
aðra stéttarbræður sína gegn ofríki og helstefnu
Reykjavíkurvaldsins. En þá var þess heldur ekki
langt að bíða, að annað hljóð kæmi i strokk
Morgunblaðsins, og eru bændum, samtökum
þeirra og stéttarþingi nú ekki framar vandaðar
kveðjurnar, enda er fullvíst, að sannur hugur og
einlægni fylgir máli, þegar þetta aðalmálgagn
Sjálfstæðisflokksins leyfir sér nú þann lífsmunað
í fyrsta sinn, að segja hug sinn allan í garð
bændastéttarinnar og telur ekki svara kostnaði
framar, að gera sér við hana tæpitungu, eins og
svo oft áður. Nú er opinskátt talað um „þröng-
Frægir stjórnmálamenn
Edwaril Stettinius, utanríkisráðherra U.S.A. (í miðju), situr unt þessar
ntundir Vesturálfuráðstctnu í Mexikóborg. Þessi mynd er tekin á Dum-
barton Oaks ráðstefnunni í haust. Maðurinn til hægri er dr. Wellington
Koo, fulltrúi Kína, en t. v. er Sir Alexander Cadogan, sem fórst í flug-
siysi fyrir skemmstu á leið á Krím-ráðstefnuna.
Hvað verður af nemendum
framhaldsskóla sveitanna?
ýMSIR ANDSTÆÐINGAR hér-
aðsskólanna og annarra fram-
haldsskóla sveitanna hafa haldið því
fram, að skólagangan verði til þess,
að mikill þorri nemendanna hverfi
úr sveitinni til bæjanna að námi
loknu. Þeir Þórhallur hreppstjóri
Jónsson á Breiðavaði og Þórarinn
Þórarinsson skólastjóri á Eiðum hafa
sýni og afturhald Búnaðarþings
á undanförnum árum“»— „þræls-
banda-hugsunarhátt“ þess í
heild og „nánesjahugsunarhátt"
einstakra bænda. Þá er talað dig-
urbarkálega um þá „úlfakreppu
heimskulegra flokksviðja", sem
bændur hafi verið hnepptir í að
undanförnu og „afturhalds-
gjörn og einangrunarsinnuð for-
ysta — fulltrúa sveitanna“ hafi
yfir þá leitt, o. s. frv., o. s. frv.
gÚNAÐARÞING var nýsetzt á
rökstóla og hafði engar þýð-
ingarmiklar ákvarðanir tekið að
þessu sinni, þegar aðalmálgagn
Sjálfstæðisflokksins fann ástæðu
til að 'ávarpa stéttarþing bænda
á þennan einkar hógværa og
sanngjarna hátt(I) og hnýtti þar
aftan í hótunum í garð bænda,
ef þeir aðhylltust ekki möglun-
arlaust ,,nýsköpunar“-stefnu rík-
isstjórnarinnar. Þetta sama blað
birti fyrir nokkrum árum grein-
ina um „mennína með mosann í
skegginu" eftir einn núverandi
þingmann Sjálfstæðisflokksins.
Sú grein va'rð þegar þjóðfræg að
endemum, og er rnælt, að ýnrsir
forráðamenn flokksins hafi kosið
sér, að þau einlægnislegu urn-
mæli, sem þar komu fram, væru
enn ósögð. Nú er níði blaðsins í
garð bænda og sveitafólks ekki
komið fyrir í aosendum hugleið-
ingum, héldur í aðalritstjórnar-
grein Jress og „leiðara". Minna
má ekki gagn gera . að þessu
sinni. Og vafalaust verður frægð
og langlífi þessarar ádrepu þeim
mun vafalausari en hinna fyrri
bersöglismála Morgunblaðsins,
sem meira er nú við haft en áð-
ur.
gert nokkrar athuganir viðvíkjandi
þessu á nemendum Eiðaskóla, þeim,
er skýrslur ná yfir, frá uphafi skólans
til þessa dags. En búnaðarskóli starf-
áði, svo sem kunnugt er, á Eiðum frá
1888—1917, en alþýðuskóli var sett-
ur þar í fyrsta sinn 20. okt. 1919 og
átti því 25 ára starfsafmæli á þessu
hausti. -— I skýrslu Eiðaskóla um tvö
síðastliðin skólaár, 1942—1943 og
1943—’44, sem nú er nýkomin út,
birtir skólastjórinn niðurstöður þess-
ara athugana. Segir þar að lokum á
þessa leið:
'pF BORNAR ERU saman athug-
” anir þessar, um hvað orðið hafi
af nemendum Eiðaskóla frá önd-
verðu, verður niðurstaðan þessi: Af
nemendum búnaðarskólans, sem all-
flestir eru úr sveit, hverfa 66 af
hundraði aftur að landbúnaðarstörf-
um, en af þeim nemendum alþýðu-
skólans, sem úr/ sveit koma, hverfa
56,3% aftur til sveitastarfa. Tölur
þessar mætti leggja til grundvallar,
ef menn vildu mynda sér raunhæfa
skoðun á því, hvað hæft er í þeirri
staðhæfingu ýmissa, að héraðsskól-
arnir spenni fólkið úr sveitunum og í
kaupstaðina".
Verða íslendingar sendir til
Fianden? (Vianden).
JYl .......... ‘
vonum, rætt margt um fregn þ
er birtist í brezka útvarpinu nú á dö
unum, þess efnis, að Krimskagará
stefnan hafi samþykkt að nokkr
stuðningsþjóðir Bandamanna, þ. á. m.
við íslendingar, geti orðið fullgildir
þátttakendur í eftirstríðs-ráðstöfun-
um sameinuðu þjóðanna m. a. ráð-
stefnunni í San Fransisco, er hefjast
skal 25. apríl næstk., e/ þær verða
búnar að segja Möndulveldunum
stríð á hendur fyrir 1. marz næstk. —
í tilefni af fregn þessari kemst t. d.
eitt málgagn ríkisstjórnarinnar,
„Verkamaðurinn" hér í bæ, að þeirri
niðurstöðu, að hafi fréttin við rök að
styðjast, „vakir sennilega fyrir Bret-
um eða Bandaríkjamönnum að ná sér
í eitt atkvæði í viðbót á þennan hátt
á fyrirhuguðum ráðstefnum Banda-
manna eftir striðið". Blaðið getur
þess alls ekki í þessu sambandi, að
Rússar (þ. e. félagi Stalin) hafi átt
nokkurn minnsta þátt í ákvörðunum
þeim, sem teknar voru á Krím-ráð-
stefnunni, og má á þessari gleymsku
e. t. v. marka það, að ritstjóranum
myndi þykja það lítill fengur að vera
truflaður viið sölustarfið í Bókabúð
Akureyrar, þegar bezt gengur, og
sendur beina leið á vígstöðvarnar!
(Framhald á 5. síðu).
Endurprentun
með viðauka
í síðasta tbl. „ísl." birtist hin árlega rit-
smíð um skattgreiðslur samvinnufélaganna,
sem jafnan er von á um þetta leyti árs. Þessi
grein er orðinn fast-ur Jráttur í málflutningi
blaðsins þegar frá líður Þorra og er þó.raun-
ar að ræða um endurbætta útgáfu ár frá ári.
Svo er í þetta skipti. enda heldur nú nýr
maður um pennann. Kjarninn er þó jafnaú
hinn sarni svo sem vera ber um endurprent-
anir: „Kaupfélögin njóta sérstakra og órétt-
mætra ívilnana um skattgreiðslur til hins
opinberá". Endurbæturnar eru í formi
appendixa og viðauka og er að Jressu sinni
gengið lengra um ósvífnar blekkingar og
hrein ósannindi en nokkru sinni fyrr. Uppi-
staðan í síðasta eftirmála þessarar úreltu og
marghröktu fullyrðingar um ,,skattfrelsi“
kaupfélaganna, er að þessu sinni svohljóð-
andi: „Stærsti atvinnurekandinn á Akur-
eyri (KEA) sleppur að mestu við opinber
gjöld, og notar rekstursafgang sinn til þess
að byggja „lúksushóteú, sem er svo fínt, að
enginn bóndi fær þar aðgang. . . .“
Ástæðan til þess, að „ísl.“ velur þessa árs-
tíð til þessarar útgáfustarfsemi mun vera sú,
að þá er jafnan í ttndirbúningi fjárhagsáætl-
un bæjarins og niðurjöfnun útsvara. Þykir
blaðinu þá vænlegra en ella um sölu þessara
framleiðslu til skattgreiðenda, enda hefir
blaðið talið þá illa haldna af skattastefnu
ríkisstjórnarinnar og hefir nefnt „skatta-
brjálæði" og „þrautpíningu" í því sam-
bandi. „Skattfrelsi" kaupfélagsins gagnvart
bænum telur ,,ísl.“ það, að félagið greiðir
ekki útsvar af innanfélagsviðskiptum frern-
ur en önnur samvinnufélög. Er þess Jrá
vandlega gætt, að þegja um það, að kaupfé-
lagsverzlun er annars eðlis en kaupmanna-
verzlun og því blátt áfram hið herfilegasta
óréttlæti, að skattleggja innanfélagsvið-
skipti félaganna á sama hátt. Þetta er við-
urkennt um allan heim og er sama tillit tek-
ið til þessa eðlismunar í öllum menningar-
löndum. Hér er þó í gildi samvinnuskattur,
sem félögin g.reiða bæjarfélögunum í stað-
inn. Á það er heldur ekki minnzt. Þar að
auki er það algjört ranghermi, að kaupfé-
:lögin ein heyri undir þessi lög; það gera öll
samvinnufélög. Fisksölusamlagið í Reykja-
vík, sem um skeið var stærsta fyrirtæki
landsins, greiddi heldur ekki útsvar af inn-
anfélagsviðskiptum til Reykjavíkurbæjar
og gerir ekki enn.
★
Um útsvarsálögur í heild er annars það
að segja, sem hver skyni borinn maður veit
og ætti ekki að vera ofraun fyrir lögfræðing,
að samkvæmt skattalögunum frá 1941 heim-
ilast bæjarfélögunum aðleggja á útsvar að-
eins að vissu marki, eða á 200 þús. kr. tekj-
ur, en skattur af tekjum sem eru hærri, fer
til ríkisins að mestu. í þessum lögum er að
finna hina raunverulegu ástæðu til Jress, að
Akureyrarbær fær ekki meiri skerf af þeim
fúlgum, sem KEA greiðir í opinber gjöld á
ári hverju. Það skiptir í þessu rnáli engu
hvort í hlut á samvinnufélag eða einkafyrir-
tæki eða hversu mikið skattskyldar tekjur
fara fram úr 200 þús. Þetta sést bezt með því
að líta yfir útsvarsskrá Reykjavíkur. Ekkért
fyrirtæki Jtar nema Kveldúlfur ber hærra
útsvar en KEA og eru tekjur Kveldúlfs jió
margfaldar á við KEA. 1942 greiddi Jrað
fyrirtæki t. d. 95 þús. kr. í útsvar til Reykja-
víkurbæjar en 2J4 milljón í skatt. Útsvar
og samvinnuskattur KEA varð á sama tíma
um 30 þús. kr. hærri en útsvar Kveldúlfs, þótt
Kvéldúlfur græddi álíka margar milljónir
og KEA 100 þús. Bollaleggingar blaðsins
(Framhald á 5. síðu).