Dagur - 22.11.1945, Blaðsíða 2

2
D AG UR
Fimmtudaginn 22. nóvember 1945
Mjólkurkýrnar.
Svavar Guðmundsson leggur
megináherzlu á í skrifum sínum
í „íslendingi“, að kaupmenn séu
nauðsynlegir í Akureyrarbæ til
þess að greiða útsvör. Er liann
margmáll um þessa nauðsyn og
telur kaupstaðinn muni verða
gjaldþrota og eins og „sviðna
jörð“, ef verzlanir kaupmanna
geti ekki haldið áfram að auðg-
ast og blómgast.
Versta þránd í götu fyrir
þessari þróun kaupmannaverzl-
ana hér í bænum telur hann
Kaupfélag Eyfirðinga vera, því
það reki verzlun sína með svo
miklum „myndarbrag" og „auð-
magni“, að kaupmenn standist
ekki samkeppni við það og falli
því hver af öðrum, og um leið
falli gjaldstofnar bæjarins, en
gjaldabyrðin leggist á borgarana
með lamandi þunga.
Þetta telur Sv. G. hið mesta
öngþveiti og öfugstreymi, sem
verði að kippa í lag hið bráðasta,
ef bæjarbúar og sjálft bæjarfé-
lagið eigi ekki að fara á hausinn
fjárhagslega. Og ráðið til að
bjarga öllu við er ósköp einfalt,
segir Svavar. Það þarf ekki ann-
að en láta KEA bera svo hátt út-
svar, að þörfum bæjarins sé full-
nægt, og skattleggja eignir þess
svo hátt, að kaupmenn geti stað-
ist samkeppni við það. A þenna
hátt vill Sv. G. láta herða svo að
kaupfélaginu, „að „myndarbrag-
urinn“, sem hann talar um að sé
á verzlun þess og öðrum athöfn-
um, vaxi honum og hans nótum
ekki framar í augum.
En hvaðan er „auðmagn" það,
sem Sv. G. verður svo tíðrætt um
að kaupfélagið hafi yfir að ráða,
komið? Svo að segja allt er það
frá félagsmönnum sjálfum. Þeir
hafa með samtakamætti sínum
skapað sjóði félagsins og fast-
eignir. Sama er að segja um
„myndarbraginn", sem Sv. G.
segir að sé yfir allri starfsemi
félagsins. Hann hefir órðið til í
skjóli heilbrigðrar samvinnu.
Heitasta áhugamál Svavars
Guðmundssonar er að svifta
KEA hvorutveggja „auðmagn-
inu“ og „myndarbragnum“. Og
að þessu þykist hann vinna sök-
um velferðar bæjarfélagsins!
Hagfræðileg afstaða hans til
málsins er á þessa leið: Kaup-
menn eiga að vera mjólkurkýr
bæjarfélagsins. Þeir eiga að
greiða útsvörin, eins og þeir
gerðu í gamla daga, áður en
Kaupfélag Eyfirðinga ruglaði
allan réttan gang málanna. En
þá vaknar sú spurning: Hvaðan
mundu kaupmenn taka það fé,
sem þeir greiða í gjöldum til
bæjarins? Allir vita, að þeir taka
það af verzlunarágóða sínum.
annars staðar geta þeir ekki tek-
ið það. Safni þeir auði sem
kaupmenn, er hann ekki á ann-
an hátt til kominn en sem verzl-
unarhagnaður, sem þeim hefir
fallið í skaut frá viðskiptamönn-
um þeirra. Það, sem þeir því
kunna að mjólka í útsvörum,
hafa þeir mjólkað af viðskipta-
mönnunum. Verzlun, út af fyrir
sig, skapar engin verðmæti. Þau
skapar framleiðslan ein. Hitt er
annað mál, að góð verzlun er
ómetanlegur stuðningur fyrir
framleiðsluna, eins og ill verzlun
er henni fjötur um fót.
Eftir skrifum Sv. G. að dæma
skilur mikið á milli stefnu hans
og stefnu kaupfélagsmanna í
verzlunarmálum. Sarnkv. stefnu
kaupfélagsmanna skiptist verzl-
unararðurinn milli viðskipta-
manan árlega. Svavar vill aftur
á móti, að verzlunararðurinn
lendi hjá fáeinum kaupmönn-
um, sem þeir svo greiði nokkurn
hluta af í útsvörum og að litið
verði jafnframt á þá sem máttar-
stólpa bæjaríélagsins og mjólk-
urkýr. Hann vill, að kaupmenn
séu hafðir nokkurs konar inn-
heimtumenn bæjarins meðal al-
mennings um útsvarsgreiðslur,
þeir séu mjólkurkýr bæjarins, en
almenningur, sem verzlar við þá,
sé mjólkurkýrkaupmanna. Hann
þráir gamla ástandið, þegar fáir
urðu auðugir á kostnað fjöldans,
sem var bláfátækur. Þessa stefna
sína heldur Sv. G. svo girnilega
í augum kjósenda Sjálfstæðis-
flokksins, að hann vill láta setja
sig í áhættusæti við næstu bæjar-
stjórnarkosningar, svo að sigur-
inn verði sem glæsilegastur.
Kaupfélagsmenn líta aftur á
móti svo á, að kaupmenn séu al-
gjörlega óþarfir og jafnvel vara-
samir milliliðar milli bæjarfé-
lagsins í heild og einstakling-
anna um útsvarsgreiðslur.
Miklu hagkvæmara sé og heil-
brigðara að vinna að því að gera
einstaklingana efnalega sjálf-
stæða, svo að þeir séu færir um
að bera sínar gjaldabyrðar án
milligöngu kaupmanna. Það er
hvort sem er engin hjálp í þeirri
milligöngu, þó að svo kunni að
sýnast á yfirborðinu. Það er engu
léttara fyrir bæjarbúa að greiða
útsvör sín í gegnum verzlun en
að greiða þau beint til hins rétta
aðila, þó að Sv. G. sé að reyna að
blekkja menn með þeirri stað-
leysu.
Engum, sem þekkir sögu sam-
vinnuhreyfingarinnar í landinu,
getur dulizt, að j)að er andi
Höepfners og annarra selstöðu-
kaupmanna, sent svífur yfir
vötnunum , skrifum Sv. G. í „ís-
lendingi". Þegar Tryggvi Gunn-
arsson gerðist forvígismaður
verzlunarsamtaka á Norðurlandi
fyrir meira en 70 árum, var
Höepfner orðinn fjáður maður
af verzlun sinni við íslendinga.
Þá hugðist hann nota gróða sinn
til að kyrkja samtökin í fæðing-
unni með verzlunarbrögðum og
útrýma á þann veg keppinaut
sínum. Um verzlunarbragð
Höepfners segir Tryggvi Gunn-
arsson í „Norðanfara": „Fyrir
nokkrum árum var Höepfner
fátækur maður og umkomulítill;
nú þykist hann geta* staðið jafn-
réttur, þó hann fleygi fram
nokkrum tugum þúsunda, til að
eyðileggja félag vort. — Hvaðan
hefir hann fé þetta? — Enungis
frá oss íslendingum! — Það er þá
vort fé, eða fé frá oss, er hann
ætlar að hafa, til þess að koma í
veg íyrir framför vora.“
Þessi andi Höpfners, sem hér
er lýst ,er vel vakandi í sálarlífi
Svavars Guðmundssonar banka-
stjóra. Hann vill láta kaupmenn-
ina auðgast á viðskiptamönnum

sínum, eins og Höepfner, og! ^
nota svo auð sinn til að
koma . sjálfbjargarviðleitni al-
mennings á kné. Við svona lag-
aða Jrróun er hann þjónustu-
bundinn andi. Af þeim toga er
það spunnið, er hann reynir að
læða þeirri trú inn í ltugi
manna, að framkvæmdastjóri
KEA hagi sér eins og „grimmur
hundur“ gagnvart félagsmönn-
um, þrælbindi þá undir járnaga
sinn og „láti þá samjaykkja“
ranga og falsaða reikninga. Það
er þess vert, að fulltrúar félags-
manna á aðalfundum, já, allir fé-
lagsmenn í KEA, athugi gaum-
gæfilega jressa bardagaaðferð
bankastjórans og átti sig vel á
því, áð hann brigzlar J)eim um,
að J^eir séuþrælbundin.viljalaus
verkfæri frammi fyrir fram-
kvæmdastjóranum.
Félagsmenn í Kaupfélagi Ey-
firðinga! Er ekki ástæða til, að
þessi og önnur brigzlyrði róg-
burðarmannsins verði geymd en
ekki gleymd?
Rétt er að geta ])ess, að Sv. G.
tilnefnir fjóra ntenn í KEA, sem
hann telur frjálsa. Þeir eru:
Bergsteinn á Leifsstöðum, Stefán
á Svalbarði, Stefán í Fagraskógi
og Eiður á Þúfnavöllum. Llnr
hinn síðasttalda er Jrað að.segja,
að hann hefir um langt skeið átt
sæti í varastjórn kaupfélágsins,
g er ekki annað vitað en að
samkomulag milli/hans og „klík-
unnar“ hafi verið gott. Það er
líka vitað, að Eiður var eitt sinn
í pólitískum félagsskap með Sv.
G. og fyrrtöldum mönnum, en
flýði úr því sálufélagi, saddur af
þeirri samvinnu. Og varlega
skyldi Sv. G. treysta hinum kross-
trjánum til eflingar kaúpmanna-
valdinu á kostnað KEA .
Bankastjórinn segir, að ríki og
bær hljóti að hafa forustu um að
kröfum líðandi stundar verði
fullnægt, „öðrum aðilum er þar
ekki til að dreifa", segir liann.
Þetta er hrein og tær kontmún-
istastefná. — Skyldi Sv. G. vera
nazisti hægra megin, en komm-
únisti vinstra megin, þar sem
hjartað hefir aðsetur? Spyr sá, er
ekki veit.
Reykjavíkurpistlar.
Umræður um búnaðarráðið
togarakaupin.
°9
Fyrstu dagana, er Aljringi sat 'sinn. Þegar hér var kontið sögu,
færði E. J. sönnur á það með
sterkum rökum, að svona væri
Jretta í pottinn búið, svo að J. P.
varð að játa það fyrir öllum
þingheimi, að verðlagsmálin
værti ekki í höndum bændastétt-
arinnar, „en þau eru í höndum
bænda,“ bætti hann við. E. J.
sýndi þá fram á, að hér væri uhr
fölsun á hugtökum að ræða hjá
J. P., er væri sambærilegt við
að störfum í liaust, flutti ríkis-
stjórnin í Jringinu bráðabírgða-
lögin, sem hún hafði sett í sum-
ar og haust. þau voru ekki færri
en níu talsins og kennir þar
ýmissa grasa. Þau bráðabirgða-
lögin, sem frægust hafa orðið að
endemum, eru Jró lögin um bún-
aðarráðið og verðlag landbúnað-
arvaranna. Fyrsta umræða þess
máls fór fram í neðri deild fyrir
alllöngu síðan. Pétur Magnússon það, að Þjóðverjar hefðu skipað
fylgdi frumvarpinu úr hlaði norska menn í stjórn Noregs,
með 'ræðu og bar lof á þetta af- 'danska menn í Danmörku, hol-
kvæmi ríkisstjórnarinnar. Hon- lenzka menn í Hollandi o. s. frv.
um virtist sérstaklega hugleikið og sagt síðar að stjórnin væri í
að láta það koma Iram, hvað höndum Norðmanna, Dana og
bændur hefðu sjálfir mikla Hollendinga. Spurði hann Jón,
íhlutun um verðlagið, þar sem hvort rétt hefði verið
búnaðarráðið væri skipað bænd- að líta svo á. Jón Pálmason
um eða mörinum, sem vinna fyr- ^ vék sér undan því að svara þessu,
ir basndastéttina. Jón Pálmason og munu fáir lá það. Meðan
bóndi á Akri fann hvöt hjá sér þessu fór frant, sátu aðrir stjórn-
til að árétta nökkuð ummæfi arliðar gneypir. Hefir þeirn
sennilega Jrótt sinn hlutur verða
harla bágborinn í þessum við-
skiptum.
ráðherarns. Lofaði hann mjög
alla meðferð málsins, Bjarni Ás-
geirsson, Eysteinn Jónsson og
Páll Zóphórtíasson andmæltu
þessu frumvarpi og gagnrýndu
málið sjálft og'framkvæmd þess ,
svo skarpt, að Pétur og Jón | súmar gal rikisstjórnin út
gengu frá hverju atriðinu á fæt- j úráðabirgðalög, þat sem hún
ur öðru. Það kom fram hjá Jóni iveitti s)álfri sér ^eimild til að
Pálmasyni, að það hefði ekki taka allt að 90 mdljón króna lán
mátt láta bændur sjálfráða um samtals vc§na togarakaupa og
að velja verðlagsnefndina, vegna smiði annarra fiskiskipa. Við 2.
þess að þá hefði nefndin orðið umiæðu 1 neðii deild um frum-
skipuð andstæðingum ríkis- vaiPið um togarakaupin var Jrað
stjórnarinnar og lausn málsins, uPP1ýst> að 1 umsóknum þeim,
þ. e. verðlag afurðanna, orðið |sem ljorizt liefðu 1:11 Nýbygging-
ríkisstjórninni í óhag. Þótti þá airaðs> fælust engar skuldbind-
flestúm nægilega skýrt játað, að ingai um að kauPa Jíá togara,
meiri hluti þeirra manna, er
skipa búnaðarráðið og verðlags-
nefndina, hefði frá upphafi átt
að vera fremur fulltrúar ríkis-
stjórnarinnar en bænda. Fulltrú-
ar, sem ríkisstjórnin hefði til-
nefnt til að

sem stjórnin hefði samið um
smíði á, og ekkert lægi heldur
fyrir um fjárhagslega getu um-
sækjendanna til skipakaupa.
Skúli Guðmundsson benti á Jiað,
að stærstu útgerðarfélögin, svo
framkvæma vilja sem Kveldúlfur, sem fækkað
hefði skipum sínum að mun á
undanförnum árum, hefðu ekki
pantað nema einn togara hvert.
Virtist svo, sem, þessir reyndu
útgerðarmenn hefðu engan sér-
| stakan áhuga á að verða stórvirk-
j ir þátttakendurí,nýsköpuninni‘.
jSkúli lagði áherzlu á, að sem
fyrst yrðu hafnir samningar við
ivæntanlega kaupendur um sölu
jskipanna og fullnægjandi trygg-
j ingar fengnar hjá þeim fyrir
greiðslu á kaupverðinu á þeim
gjalddögum, sem ákveðnir eru í
samningi ríkisstjórnarinnar.
Gerbers Barnamjöl í pökkum
Clapp's Niðursoðið Grænmeti
og Barnamjöl
Kaupfélag Eyfirðinga
Nýlenduvörudeild og útibií
Ólafur Thors viðurkenndi, að
útgerðarfélögin, Kveldúlfur og
Alliance, hefðu ekki pantað
nema eitt skip hvort, en taldi
ekki útilokað, að þau kynnu að
kaupa önnur framleiðslutæki.
Ennfremur sagði hann, að þessi
fyrirtæki hefðu stundum liaft
óþægindi af Jrví, hvað þau hefðu
verið stór samanborið við aðra
atvinnurekendur. Var þar með
gefið í skyn, að Kveldúlfur
mundi láta sér nægja færri skip
en fyrir fyrir stríð, en lofa öðr-
um að framkvæma „nýsköpun-
ina“.