Dagur - 05.09.1946, Page 2

D AG U R
Fimmtudagur 5. september 1946
Fjármagn og kosningar
Það lítur út fyrir að „íslend-
ingi“ hafi orðið ónotalegt af
greinarkorni, sem ég skrifaði í
Dag fyrir nokkru um úrslit
kosninganna, því hann sendir
mér tóninn útaf henni hvað eft-
ir annað, nú síðast 23. þ. m. Er
þar sérstaklega vikið að þeim
hluta greinar minnar, sem fjall-
aði um notkun fjármagns í kosn-
ingunum.
Mér kemur tóninn í þessari
íslendingsgrein nokkuð á óvart,
því mín grein var áreitnislaus
með öllu. £g tók það aðeins frarn,
sem hvert mannsbarn í landinu
veit, að „Sjálfstæðisflokkurinn"
ræður yfir langsamlega mestu
fjármagni allra flokkanna, marg-
iöldu við" alla hina til samans,
og að liann notaði þetta fjánnagn
óspart í kosningunum sér til
framdráttar.
Ég sé nú enga ástæðu til þess
fyrir „lslending“ að reiðast þess-
um ummælum mínum, því fyrst
og f'remst veit hann vel, að þau
eru sönn og svo liggur ekki í
þeim nein aðdróttun um óleyfi-
legt né óheiðarlegt athæfi. Það
er n.l. fyllilega leyfilegt að nota
fé í kosningum innan vissra tak-
marka og allir flokkar gera það
að einhverju leyti, þó „Sjálfstæð-
isflokkurinn" eigi þar langsam-
legt metið.
Allir flokkar hafa kosninga-
skrifstofur. Þær kosta peninga.
Allir hafa þeir og tekið upp þann
ósið, senr „Sjálfstæðisflokkurinn"
innleiddi, að £lytja kjósendur
sína á kjörstað í bílum, enda er
ekki annað hægt úr því byrjað
var á því. Það kostar einnig mik-
ið fé. Hvorttveggja þetta er leyfi-
legt og flestum linnst það nú orð-
ið eðlilegt og enda sjálfsagt. Hitt
segir sig svo sjálft, að því meiru
fé sem í þetta er varið, því
meiri verður árangurinn. „Sjálf-
stæðisflokkurinn", með sitt
rnikla fjárnragn nýtur því for-
réttinda að þessu leyti. Hann
getur haft og hefur fjölda laun-
aðra starfsmanna á kosninga-
skrifstofum sínum, en hinir
verða að mestu að bjargast við
stopula sjálfboðavinnu; hann
liefur flesta, og líklega fínustu
bílana, á kjördegi o. s. frv. Þetta
er í alla staði leyfilegt, en eigi að
síður verður þetta til þess, að
fjármagnið hefur áhrif á úrslit
kosninganna.
„Sjálfstæðisflokkurinn‘ sendir
flokksblöð sín og áróðursrit ó-
keypis út um allt land. Þetta er
leyfilegt, en hinir flokkarnir
hafa ekki efni á slíku. Þetta hef-
ur mikil áhrif og enn er það f jár-
magnið, en ekki skynsemin, sem
ræður.
Þó ég héldi því frarn og stað-
hæfi það enn, að peningarnir
liafi ráðið miklu um úrslit kosn-
inganna í vor, þá eru ekki með
því einu neinar sakir bornar á
„Sjálfstæðisflokkinn“, því enn
eru kosningalögin þannig, að
peninga er hægt að nota á marg-
an hátt flokki til framdráttar
innan löglegra takmarka og það
hefur flokkurinn gert óspart.
Hvort hann hafi farið yfir hin
löglegu takmörk er svo saga út af
fyrir sig. Ég hef ekki enn með
einu orði gefið slíkt í skyn, hvaða
meiningar sem ég kann um það
hafa með sjálfum mér.
Það er t. d. öllunr kunnugt, að
fjöldi launaðra erindreka (kosn-
ingasmala) voru í jrjónustu
„S jálfstæðisflokksins" í vor. Ég
geri ráð fyrir að jrað eigi að lreita
löglegt, jafnvel Jró sumir Jressara
manna öðluðust hina pólitísku
sannfæringu nokkuð skyndilega.
En ern ekki í rauninni þau atkv.,
sem Jressir nrenn útveguðu
flokknum (og Jrau munu ekki
hafa verið svo fá) fengin fyrir
peninga, þó engar beinar nrútur
hafi átt sér stað? Mér virðist Jrað.
Ekki reynir „lslendingur“ að
hrekja neitt í grein nrinni, senr
hann Jró gerir að umtalsefni,
heldur viðlrefur hann þessa al-
þekktu rökfærslu stráka: „éttu
hann sjálfur". Hann er til dænris
að dylgja um að kaupfélögin
styðji Framsóknarflokkinn fjár-
hagslega. Ritstjórinn er ungur
nraður og má vera að lrann mæli
hér af fávizku en ekki gegn betri
vitund, því llokksblöð hans hafa
verið með þennan rógburð, senr
hann ef til vill trúir. En ef hann
vill vita sannleikann, þá getur
hann sjálfur nreð nrjög lítilli
fyrirlröfn gengið úr skugga unr,
að Jretta er hreinn uppspuni.
Kaupfélögin leggja ekkert fé til
starfsenri Framsóknarflokksins.
Þá talar hann unr að K. E. A.
auglýsi meira í Degi heldur en
„Islendingi", Eg býst við að
lrvert fyrirtæki auglýsi þar senr
Jrað telur sér hentast og slíkt telj-
ist tæplega til pólitísks stuðn-
ings. Og getur ritstjóri „íslend-
ings“ í alvöru ætlazt til að K. E.
A. haldi auglýsingum sérstaklega
að blaði lians? Blaði, senr jafnan
er reiðubúið til að ljá hvers kon-
ar óhróðri unr félagið rúnr. K.
E. A. birtir sannarlega ekki
meira af auglýsingum en eðli-
legt er unr svo stórt fyrirtæki og
má gjarnan taka kaupmennina
til samanburðar. Er Jrað furðu-
legur barnaskapur að telja slíkt
til stuðnings við stjórnmála-
flokk.
Það senr nrér blöskrar mest í
þessari Islendingsgrein, er Jró
það, að blaðið skuli dirfast að
nrinnast á notkun opinbers ljár
ákveðnunr flokkunr til fram-
dráttar. Jú, „þér ferst Flekkur að
gelta". Það má að vísu vel vera,
!að einhverjar fyrri stjórnir hafi
hlynnt að stuðningsflokkum sín-
unr, að minnsta kosti hefir þeinr
öllum, allt frá því að stjórnin
varð innlend, verið lrorið Jrað á
brýn af andstæðingunr sínunr.
En jafnvel Jró allar þær ádeilur
væru sannar, senr auðvitað ekki
er, væri um smáræði eitt að ræða
samanborið við þau ósköp, sem
nú eiga sér stað í Jressu efni, og
áttu sér stað á hinunr stutta
valdatíma „Sjálfstæðisflokksins"
1942.
Eg veit ekki hvort ríkisstjórn-
in sjálf hefir tölu á öllunr Jreinr
bitlingum, senr hún hefir rétt að
gæðingunr sínunr. Hitt er víst, að
aðrir geta ekki fylgst með, Jrví
svo ört bætist við. Síðast Jregar
eg vissi voru nefndirnar yfir 40
og sunrar á engunr smáræðis
launum, en fjölgast hafa þær síð-
an. Mörgum mun enn í fersku
minni bílaúthlutun „Sjálfstæðis-
flokksins” 1942 og lrvað þá Jrurfti
Aljrýðuflokksmaður talar.
Hér á dögununr liitti eg góð-
kunningja nrinn einn úr Alþýðu-
flokknunr. Talið barst að stjórn-
málaviðhorfinu og samstarfi
flokkanna framvegis. Aljrýðufl,-
maðurinn bjóst ekki við breyt-
ingunr innan stjórnarráðsveggj-
anna. Ntiverandi sanrstarfsflokk-
ar myndu standa sanran unr ríkis-
stjórn enn um sinn, en Franr-
sóknarflokkurinn verða áfram í
stjórnarandstöðu. Eg var á líku
máli. Var enda auðfundið Jregar
fyrir kosningar, að valdamiklir
aðiljar innan stjórnarflokkanna
óskuðu eftir áframhaldandi sanr-
starfi. En eg minnti á, hversu
; hraustlega þessir sönru flokkar
| lrefðu hrækt lrverjir til annarra
í kosningaatinu. Ihaldsmenn og
j o
kommúnistar töldu hvorir aðra
lrvorki nreira né minna en land-
J ráðamenn, svo aðeins ein af sak-
| argiftunum sé nú nefnd. Myndi
jsú atvinna nægja til að nrissa höf-
j uðið austur í Rússlandi. Alþýðu-
flokkurinn taldi lrvorugan
rekkjunaut sinn góðan, en báða
bölvaða og má gerzt um það vita.
Þá hefðu báðir „verkalýðsflokk-
arnir“ talið að „nýsköpun" verzl-
unar- og skattamálanna lrlytu að
verða lröfuðviðfangsefni næsta
kjörtímabil, en þar væri íhaldið
líklegt til andstöðn .Loks lrefði
þingmannaliði Alþýðuflokksins
bætzt nýjir nrenn, senr lrefðu ver-
ið andstæðingar núverandi
stjórnar m. a. vegna Jress að við-
unandi lansn Jressara viðkvænrn
og vandasömu nrála var ekki
nægilega tryggð. Jú, kratiirn
minn viðurkenndi allt Jretta rétt,
en liann bætti við athugasemd,
sem að efni til var eitthvað á Jrá
leið, að ekki mætti vænta of mik-
ils árangurs af aðgerðum í þess-
um nrálunr, því að þar væri eig-
inlega komið franr yfir 11. stund.
Og Jrar nreð lrvarf hann inn í bíl
■og ók burtu, þessi vinur minn,
en eg stóð eftir og hugleiddi
þessa kenningu, sem eg hafði að
Er komið fram yfir
11. stund?
vísu heyrt áður, en aldrei fyrr frá
Aujrýðuflokksmanni.
Er enginn striðsgróði á Islandi? ,
Þótt flestum kunni nú að
Jrykja fáranlegt, hefi eg lreyrt1
þeirri skoðun lraldíð i'ram, að
eiginlega sé ekkert það til á Is-1
landi, er stríðsgróði geti kallast. :
Slík endenri er nú vart unrtals-
verð. Að vrsu nrunu nrargir þeir,
er myndarlegastan reka hafa
fengið á fjörur, viðurkenna með
nokkurri tregðu sína veraldlegu
velgengni. Ekki skyldi það þó
tekið of alvarlega, en hins heldur
minnst, að kurteisir nrenn láta
gjarna lítið yfir sér.
Að minni hyggju er heildsalá-
og nrilligróðinn yfirleitt alveg
: sérstaklega
atlrugunarvert og
; óheillavænlegt fyrirbrigði. Ljóst
j er, að verðlagseftirlitið hefir alls
1 ekki náð að þjóna þeinr tilgangi,
sem því var ætlaður. Eg efa ekki,
að nrenn Jreir, sem að Jrví vinna,
hafi rækt starf sitt af fyllstu sanr-
vizkusemi og eftir beztu getu, en
þrátt lyrir Jrað blasir þó við aug-
unr sú bitra staðreynd, að lreild-
sölunum lrafi tekizt að græða of-
fjár á innflutningsverzluninni,
enda sunrir virt lög og rétt harla
lítils. Engin ástæða er til að ætla,
að öll sú fjársvikastarfsemi, senr
fram hefir farið í þessu sambandi
hafi enn opinberast, enda ber-
sýnilegt að stjórnarvöld landsins
telja sér Irentast, að við þeirri
óþrifaiðju sé sem nrinnst hróflað.
Heildsalastéttin á óefað innan
sinna vébanda margt nýtra
manna, senr l^ta sér. nægja lög-
lrelgað olnbogarými ti! auðsöfn-
unar, en hún virðist einnig ótrú-
!ega auðug af óþjóðliollunr aura-
lýð, senr metur nreir trúnað við
mamnron en lög þjóðarinnar.
—o—
Eg er þeirrar skoðunar, að þeg-
ar svo stendur á sem lrér, heri
stjórnarvöldunr landsins bein
skylda til að skerast í leikinn.
Ber nrargt til en mun þó fátt t <»t
nefnt. 1 fyrsta lagi er Jrað s:ð-
ferðilega rangt, að auðæt’i, sem
rætur sínar eiga að rekja td styrj-
aldarástands, teljist eign og
eyðslueyrir einstakra manna,
heldur eiga Jrau að renna til rík-
issjóðs, því stríðsgróðinn er al-
þjóðareign.
Allir stjórnmálaflokkar telja
sig vilja vinna að aukinni lrag-
sæld alnrennings, en skilur á um
leiðir. Og víst hlýtur einmitt sú
viðleitni að vera eðli og tilgang-
ur félagsmálabaráttunnar, ella
ætti hún engan tilverurétt. En
lrversu samræmist það nú þess-
unr tilgangi, að verja með oddi
og egg það fyrirkomulag, seih nú
er á innflutningsverzluninni?
Myndi það vera til að jafna met-
in nrilli Jregnanna að leyfa milli-
liðunum sína gegngdarlausu
gróðastarfsemi?
Við ísl. stöndunr Jrví miður
ekki á lráu þroskastigi í stjór.n-
málum. Þegar kosninar fara í
hönd, má stundunr heyra tneirn
mæla eitthvað í þessa átt: „Eg er
að hugsa um að kjósa bara með
þeinr Hokki, sem bezt býður í at-
kvæði mitt“. Að sjállsögðu er hér
ekki alltaf full alvara á bak við.
Vel er þó að hafa í huga spak-
mælið að „öllu gamni fylgir
nokkur alvara“. Orð eru til alls
fyrst og hversu langt, senr hér
kann að reynast nrilli orða og at-
lrafna, er þó ljóst, að þeinr, sem
þannig nrælir, er atkvæðisréttur-
j inn ekki svo heilagur, senr vera
I ætti. Peningarnir lrafa orðið of
J mikil álrrif á úrslit mála lrjá okk-
ur íslendingum. Eg er ekki að
Iralda Jrví Iram, að beinunr mút-
um sé beitt. Slíkt er auðvitað erf-
itt að sanna. Þótt einhverjir
bæru sannfæringu sína á sölu-
til að geta eignast bíl. Eg fékk
sjálfur ofurlitla persónulega
reynslu unr það, hvers réttar
Framsóknarmenn nutu í Jrví
efni. Hverjir sitja fyrir unr inn-
flutning og gjaldeyrir? Fólki
virðist það vera helztu máttar-
stoðir „Sjálfstæðisflokksins", og
„Islendingur" ætti ekki, lrús-
bænda sinna vegna, að hefja unr-
ræður unr opinbert fé og veit-
ingu fjárhagslegra hlunninda í
sambandi við pólitíska flokka.
Eg mun ekki draga neitt úr
ummælum nrínunr unr það, að
fjárnragnið hafi ráðið æði nriklu
unr úrslit síðustu kosnihga. Unr
Jrað lrefi eg sízt ofnrælt. En eg
skil það vel, að auðmenn Reykja-
víkur leggja ríflega í kosninga-
sjóð „Sjálfstæðisflokksins“. Þeir
vita hvað þeir gera. Núverandi
stjórn er Jreim góð og peningarn-
ir koma til þeirra aftur með
rentunr, ef „Sjálfstæðisflokkur-
inn“ fær að ráða. Hitt er svo ann-
að nrál, hvað almenningur í land-
inu ber úr býtunr unr Jrað pr lík-
ur.
Bernlr. Stefánsson.
ekkert unr, að upp komizt við-
skiptin og nryndi Jrví gegna sama
nráli unr kaupendurnar. En þótt
ekki sé reiknað með neinum
myrkraverkum, Jrá er þó vitan-
legt, að sá flokkurinn, sem yfir
nrestu fjármagni á að ráða, hefir
í höndum sér það vopnið, sem
kann að endast honiinr til þess að
„eignast kóngsríkið". Þannig get-
ur ófyrirleitinn prangaralýður í
peningastétt, náð undirtökunr á
löggjafaþingi þjóðarinnar og í
landsstjórn. Áhættan af þessu
þjóðfélagsmeini margfaldast þar
senr svo háttar, senr lrér gerir nú,
að óhemju auðæfi, á okkar rnæli-
kvarða, berast með óvæntum
hætti í lrendur ýnriss konar
nranna.
Dugleysi stjórnarvaldanna.
Þótt undanfarið hafi setið hér
að völdum ríkisstjórn nreð stuðn-
ingi beggja hinna svonefndu
verkalýðsflokka, þá virðist hún
ekki hafa talið það í sínum
verkalrring að ráða hér á neinu
bót. Að vísu hefir stjórnarliðið
stært sig mjög af því, að það væri
alltaf að „dreifa stríðsgróðan-
unr”. Og aðferðin er svo sem ekki
óvísindaleg, fremur en vænta
mátti. Hækka bara kaupgjaldið
og vöruverðið á víxl og dæmið er
leyst. Já, Jrað er alltaf munur að
hafa menn við stjórn! — En eftir
á að hyggja — er nú málið svona
einfalt? Það er rétt, að alnrenn-
ingur lrefir nú handa í milli
fleiri krónur en nokkru sinni
lyrr — en um leið smærri. En
Jrrátt fyrir hið háa kaupgjald og
afurðaverð hygg eg þó, að bilið
milli auðs og fátæktar á Íslandi
hafi kannske aldrei verið meira
eir nú.
Batnandi manni er bezt að lifa.
torg, kæra þeir sig að sjálfsögðu
Ýmsir gera ráð fyrir, að stjórn-
arllokkarnir iðrist nú synda
sinna og taki að ástunda aðra og
betri lifnaðarhætti. Gott væri að
mega trúa því. Mér þótti það nú
(Framhald á 3. síðu).