Dagur - 01.10.1947, Page 2

2
Miðvikudagur 1. október 1947
HVER|U MUNAR?
Frá bókamarkaðinum
i.
Árin 1935—1939 voru nrikil
erfiðleikaár. Þá var saltfiskmark-
aðurinn á Spáni hruninn að
miklu leyti. Á árunum 1924—
1927 var verðmæti útflutts salt-
fiskjar að meðaltali á ári tæpar
40 mill j. kr., en á árunum 1935—
1939 aðeins tæpar 17 millj. kr.
að meðaltali áári.
Á þessu árabili var útflutning-
urinn til jafnaðar 53.5 millj. kr.
á ári, en innflutningurinn 47.7
millj. kr. Verzlunarjöfnuðurinn
varð því hagstæður um 5.8 millj.
kr. til jafnaðar á ári.
Árið 1934 tók Eysteinn Jóns-
son við fjármálastjórninni og lét
þegar * hefja undirbúning að
skipulagi gjaldeyrismálanna. —
Stefnan, sem þá var upptekin,
var í aðalatriðum sú, að tak-
marka innflutning óþarfavarn-
ings og þeirrar vöru, sem helzt
var hægt án að vera, en láta vörur
til framleiðslunnar ásamt brýn-
ustu neyzluvörum sitja fyrir öðr-
um og tryggja á þann hátt, sem
unnt var, innflutning véla og
hráefni til nýrra atvinnugreina,
sem bættu úr því atvinnuleysi,
sem fylgdi minnkandi útflutn-
ingsframleiðslu.
Imxflutningshöftunum var ætl-
aður tvenns konar tilgangur: Að
Stöðva ^skuldasöfnun við útlönd
og bæta aðstöðuna til aukinnar
framleiðslu og atvinnu í landinu.
Með takmörkun innflutnings
á miður þörfum varningi tókst
að koma á stórfelldum iðnaðar-
framkvæmdum og draga á þann
hátt verulega úr því gífurlega at-
vinnuleysi, sem myndaðist við
erfiðleika sjávarútvegsins, og
vega nokkuð á móti hruni salt-
fisksmarkaðanna.
Jafnhliða því, sem útflutnings
verðmæti saltfiskjarins minnk-
aði, tók Framsóknarflokkurinn,
sem á þessum áruni réð stjórnar-
stefnunni, samhliða innflutn-
ingi sjávarafurða og öflunar
markaða fyrir þær. Ennfremur
var síldariðnaðurinn stórlega
aukinn.
Á þessum árum voru byggð 25
hraðfrystihús, síldarverksmiðjur
byggðar fyrir 6.5 millj. kr. og af-
köst þeirra aukin um 15%. Sogs-
virkjunin framkvæmd fyrir 6.5
millj. kr. Þá voru reistar fiski-
mjölsverksmiðjur, niðursuðu-
verksmiðjur, mjólkurbú og
margvisleg iðnaðartæki. Skuldir
þjóðarinnar út á við hækkuðu á
þessu tímabili aðeins um 6.7
millj. kr., eða svipað og Sogs-
virkjunin koriaði, en hennar
vegna var lán tekið erlendis.
Á sama tíma og aflaleysi og
markaðsbrestur ríkti við sjávar-
síðuna og sjúkdómar herjuðu á
landbúnaðinn í mörgum héruð-
um, hatnar hagug þjóðarinnar að
verulegu leyti, og einmitt þá eru
gerðar þær framkvæmdir, sem.
eru undirstaða að fjölbreyttari
útflutningsverðmætum, en dæmi
em til .áður. Þannig tókst þjóð-
inni undir foru'stu Framsóknar-
flokksins að kljúfa erfiðleika
j essara ára og búa sig jafnframt
með mikilli fyrirhyggju, spar-
semi og sjálfsafneitun undir
framtíðina.
Meirihluti þjóðarinnar var
virkur þátttakandi í þessu merki-
lega starfi, 'sýndi dugnað og fram-
takssemi og lagði inn á nýjar
brautir í framleiðslustörfum.
Með fúsu geði féllst meirihluti
þjóðarinnar á að mæta erfiðleik-
um þessara ára með því að hafna
lítt nauðsynlegum varningi og
verja sínum takmarkaða gjald-
eyri til byggingar atvinnufyrir-
tækja og eflingar framleiðslunni.
Þannig sýndi hún forustu Fram-
sóknarflokksins fullan skilning.
Þegar tímar líða, og saga jressa
.ímabils verður skráð, en deilur
um tninni háttar atriði verða
hjaðnaðar, mun ekki hjá Jjví
fara, að fjármálastjórn Jressara
ára verði talin rnikið afrek.
Á þessunt erfiðleikaárum tókst
Framsóknarflokknum að koma
til vegar mikilvægum og merki-
legum framkvæmdum, sem á síð-
ustu át um ’hefir verið gefið nafn-
ið nýsköpun. Það skyldi nú koma
upp úr kafinu, að á umræddu
erfiðleika árabili hefði raun-
verulega átt sér stað hlutfallslega
meiri nýsköpun en á sjálfu ný-
sköpunartímabilinu, er hófst
haustið 1944 undir stjórn Ólafs
Thors og kommúnista.
II.
Þegar fyrrverandi stjórnar-
flokkar tóku við völdum 1944,
var þjóðarauðurinn og geta þjóð-
arinnar til þess að búa sér örugga
og glæsta framtíð með stórfelld-
um umbótum og framförum
margfalt meiri en nokkurn'tíma
áður hafa verið dæmi til í sögu
hennar. Stjórnin hafði því betri
aðstöðu, en nokkur önnur ríkis-
stjórn hefir áður haft. En [setta
mikla tækifæri notaði stjórnin
þannig, að í fjárhags- og atvinnu-
málum Jrjóðaiinnar ríkti sjúkt
ástand, er hún hrökklaðist úr
valdastólunum.
Hin mikla gjaldeyriseign þjóð-
arinnar er uppurin. Sparifé al-
mennings, sem forsjált og spar-
samt.fólk <Iró saman fyrir styrj-
öldina sér til öryggis, er næstum
að engu gert. Uþplausnin og ör-
yggisleysið hafa valdið óheyri-
legu fjárbralli, en hins vegar hafa
menn verið mjög hikandi að
leggja fjármuni sína í fram-
leiðslu'starfsemi. Nú er svo kom-
ið, að ríkið hefir neyðst til að
taka ábyrgð á verði fisksins, sem
er aðalútflutningsvaraþjóðarinn-
ar. Sífellt var efnt til aukinnar
verðbólgu. Fjánnálastefna ríkis-
stjórnar Ólafs Thors og komm-
úni'sta var á því byggð, að stríðs-
gróðamenn hefðu frjálsar hend-
ur til taumlausrar gróðabralls-
starfsemi í skjóli valdhafanna og
verðjrennslunnar, en kommúnist-
ar hefðu frjálsar hendur í kaup-
gjaldsmálum. Landsmönnum var
talin trú um ,að þessi pólitík mið-
aði að nýsköpun og skiptingu
þjóðarteknanna. Verðbólgan og
ofhleðslan á vinnuaflið í landinu
til óarðbærra framkvæmda olli
síihækkandi framleiðslukostnaði
til lands og sjávar. Verðþennslu-
stefna fyrrv. stjómar sogaði fjár-
magn og vinnuafl frá landbúnaði
DAGUR
og sjávarútvegi. Ríkisstjómin
reyndi að fela ástaridið með
blekkingum og stóryrðum, með-
an hægt var, og þó einkum með
nýsköpunarháreysi .Togarakaup-
in áttu að vera allra meina bót.
Gylfi Þ. Gíslason hagfræðing-
ur hefir nýlega reiknað út, hve
miklu af heildar-gjaldeyristekj-
um erfiðu áranna 1937—1939
hefði verið varið til innflutnings
framleiðslutækja eða „nýsköpun-
ar“, eins og Jrað er nú kallað, og
reyndist það hafa verið 14%. Síð-
an reiknaði hann út hið sama fyr-
ir árin 1940—1946, og eru þá
taldar með þær „nýsköpunarvör-
ur“, sem enn eru ókomnar, og
reyndist Jrað vera 20% af heild-
ar-gjaldeyristekjum þessara ára,
eða aðeins 1/5 hluti. Þegar borið
e sraman hinn mjög svo takmark-
aði gjaldeyrir fyrirstríðsáranna
og hinar vellandi gjaldeyristekj-
ur stríðsáranna, þá rekur marga í>
rogastanz, að munurinn skuli
ekki vera meiri e nraun er-á, eða
aðeins 6%.
Þessar niðurstöður sýna það, að
ekki verður um deilt, að á fyrra
tímabilinu, þegar Framsóknar-
menn réðu fjármálunum, var
þeini miklu betur stjórnað en á
síðara tímabilinu/ er Sjálfstæðis-
menn höfðu yfirstjórn gjaldeyris-
málanna með höndum.
' Talsmenn fyrrv. stjómar vitna
æ ofan í æ til skipakaupa hennar
sem allsherjarúrræðis. Það er rétt
að berida þeirn á hin viturlegu
ummæli Péturs Ottesen í bréfi til
Sjálfstæðismanna í Borgarfirði,
dags. 1. nóv. 1944, þarsegirhann
meðal annars:
„Hvað gagnar að kaupa mikið
af nýjum skipum, eif kostriaður-
inn við að afla fisksins á jjessum
nýju skipum vegna dýrtiíðar,
kaupgjalds o. fl. er svo mikill
miðað við markaðsverð erlendis,
að útgerðin er rekin með stór-
tapi? Að hvaða gagni kæmi það
bændurn, þótt þeir fengju ný-
tízku vélar, ef búrekstur Jjeina
bæri sig ekki vegna dýrtíðarinn-
ar, þ. e. framleiðslukostnaðurinn
reyndist of mikill miðað við
markaðsverð, þrátt fyrir nýjustu
tæki?
Eg tel, að það sé grundvallar-
atriði að vinna smám saman bug
á dýrtíðinni, en ný skip og véfar
aðeins hjálpartæki til þess að
ekki þurfi að þoka dýrtíð og verð-
Hagi eins langt niður og var fyrir
stríð. Því er á þetta drepið, að
stjórnin virðist í boðskap sínum
ganga fram hjá því meginatriði,
að framleiðslan beri sig.“
Allt er þetta í fullu samræmi
við skoðun Framsóknarmanna á
stjórnarstefnu Ólafs Thors og
kommúnista.' Þeir gengu þess
ekki duldir, að vaxandi dýrtíð,
sem kommúnistar unnu ötullega
að, mundi verða til eyðilegging-
ar allri viðleitni til nýsköpunar í
landinu. Þess vegna urðu þeir í
st j órnarandstöðu.
III.
Blöð fyrrv. stjórnar reyna að
telja lesendum sínum trú um, að
Framsóknarmenn hafi verið á
móti nýsköpun hennar, og þess
vegna hafi þeir orðið í stjórnar-
andstöðu. Þetta er nú bara blekk-
ing, enda hefir verið sýnt fram
á, að Framsóknarmenn eru meiri
nýsköpunarmenn í verki en þeir,
Helgi Valtýsson: Á Dæla-
mýrum og fleiri sögur. —
Bókaútgáfan Norðri. —
Prentverk Odds Björnson-
ar. Akureyri 1947.
Langt er nú síðan — nærri
fjörutíu ár, — að Helgi Valtýsson
gaf út fyrsta skáldrit sitt, ljóða-
safnið Blýantsmyndir. Svo liðu
nærri því þrjátíu ár, unz smá-
sagnasafnið Væringjar leit ljós
dagsins, — eða myrkur prent-
svertunnar, — eftir því, sem á Jjað
er litið. Og nú fyrst er þriðja
skáldrit Helga komið á inarkað-
inn. Það er því naumast hægt að
segja, að Helgi Valtýsson hafi
ve'rið sérlega mikilvirkur við
skáldskaparstörf, en Jjó hefir
hann vissulega ekki setið auðum
höndum öll Jjessi ár. Penni hans
hefir verið ÓLrauður í þjónustu
bókmenntanna. Hann hefir
skráð mikið rit um sögu og ævi
landpóstanna gömlu, dálítið kver
um vikivaka og söngleiki, að
ógleymdri fallegu bókinni um
hreindýrin. Og rnargar eru þær
orðnar bækurnar, sem hann hefir
snarað á íslenzku, og greinarnar,
sem birzt 'hafa á víð og dreif í
blöðurn og tímaritum, og f jallað
hafa um hin ólíkustu og óskyld-
ustu efni, en þó langoftast um
einhvern gróður, sem sprottið
hefir á akri íslenzkrar orðlistar og
skáldskapar.
Sögurnar í nýju bókinni, sem
Norðri hefir nú sent á bókamark-
aðinn, eru raunar enriþá flestar
aðeins blýantsmyndir, sem dregn-
ar eru á skotspónum af einhverju
atviki daglega lífsins, eða ein-
hverjum geðhril'um og hugblæ,
er borið hefir fyrir sálarsjónir
hins skyggna og hrifnæma ferða-
manns á óraleiðum lífs og dauða.
Aðeins blýantsmyndir, segi eg,
en blýantsmyndirnar — rissmynd-
irnar — geta þó vissulega einnig
verið mikil og sérstæð list á sína
vísu. Og því er heldur ekki að
sem alltaf hafa „nýsköpun" á
vörunum. En Framsóknarmenn
voru á móti dýtríðarstefnu Ólafs
Thois og kommúnista, og er það
allt annað en vera á móti nýsköp-
un. Hitt er og annað mál, þó að
deilt hafi verið á ýmsar fram-
kvæmdir nýsköpunar fyrrv.
stjórnar, svo sem það, að togar-
arnir, sem hún keypti í Bretlandi
urðu um helmingi dýrari, en ef
einstaklingar hefðu samið um
kaup á þeim á frjálsum markaði,'
eða þegar skipuð var fyrst þriggja
manna nefnd, til að semja um
smíði 30 togara í Bretlandi, og
síðan 5 mapna nefnd til að at-
huga, hvað þriggja manna nefnd-
in hefði samið um, og loks enn
þriggja manna nefnd til að fá
samnirigunum um 30 togara
breytt.
Síðasti „íslendingur" leggur
það að jöfnu, að Framsóknar-
menn hófu stjórnarandstöðu
1944 og að kommúnistar eru nú
í stjórnarandstöðu. Munurinn í
þessum efnum er þó sú, að 1944
fóru kommúnistar í stjórn með
Ólafi Thors, en um kommúnista
segir ísl., að þeir séu „ábyrgðar-
lausir ofstækismenri', sem vilji
leyna, að stundum géfur Helgi
sér tóm til að nostra dálítið við
frumdrætti sína, lita þá með
skærum og sterkum litum fljúg-
andi orðlistar sinnar og fjörugrar
stílgáfu. Og sums staðar bregður
fyrir mildum og blönduðum lit-
um, sem skera ekki í augun, en
dýpka og styrkja áhrif og geðblæ
myndanna. Þá er rissmyndin ekki
aðeins orðin að málverki, heldur
einnig að góðu og sönnty lista-
verki, sem lofar höfund sinn og
skapara.
Nafn bókarinnar gefur í skyn,
að hér sé aðeins umsögurað
ræða, skáldsögur. Þetta er vill-
andi og gefur ranga hugmynd
um innih’aldið, því að margir
kaflar bókarinnar eru miklu
fremur bókmenntalegar ritgerðir
(essay) en smásögur. Sunrs staðar
bregður jafnvel fyrir áróðri um
dægurmál -ogástöku stað eins
konar prédikunartón í annan
endann, en blaðamannastíl í
hinn, og öllum mögulegum tón-
tegundum þar á milli. Menn
verða að gera það upp við sjálfa
sig, liver og einn, hvort heldur
þeir telja þessa óvenjulegu fjöl-
breytni efnis og. efnismeðferðar
kost eða galla, og mjög misjafn-
lega er hér auðvitað á haldið,
þótt ekki verði lengra farið út í
þá sálma að sinni. En þrátt fyrir
nokkra hnökra og brigður, sem
kunna að verða á vefnum, er stíll
Helga Valtýssonar ávallt fjörug-
ur og lifandi og hefir á sér skýr
einkenni hins góðfúsa, áhuga-
sama og orðglaða manns.
J.Fr.
Létt vist *
Stúlko óskast frá 15. október
eða«l. nóvemiber, hálfan eða
heilan daginn. Aðeins tvennt
fullorðið í heimili.
„traðka" á „frelsi og efnahags-
legu sjálfstæði“ þjóðarinnar, að
þeir séu „bezt geymdir utangarðs
í stjórnmálalífinu", og að „þjóð-
in verði að sameinast í barátt-
unni gegn kommúnismanum." •
Allt þetta var Framsóknar-
mönnum ljóst 1944; þeir vissu,
að kommúnistar eru skemmdar-
vargar í stjómmálalífinu, ekki
sízt í samvinnu við Ólaf Thors,
en augu Sjálfstæðismanna voru
þá svo haldin, að þeir sáu þetta
ekki eða vildu ekki sjá það. En
nú hafa augu þeirra opnast.
Stjórnarandstaða Framsóknar-
manna byggðist fyrst og fremst á
Jjví, að í stjórnina vom komnir
„ábyrgðarlausir ofstækismenn“
með Ólafi Thors.
Stjórnarandstaða kommúnista
stafar hins vegar af því, að núver-
andi ríkisstjórn er að leitast við
að bæta fyrir illa stjórn kommún-
ista og Ólafs Thars.á undanföm-
um velgengnisárum.
I uppbyggingarstarfinu verður
þjóðin að sýna festu og ráðdeild,
sparsemi og viljaþrek, eins og
hún gerði á fyrirstríðsárunum. —
Þá mun aílt betur fara en nú
áhorfist,
R. v. á.