Dagur - 01.10.1947, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 1. október 1947
DAGUR
5
Skáldið jónas Guðlaugsson, 60 ára minning
Jónas Guðlaugsson fæddist ár-
ið 1887 að Staðarhrauni við
Breiðafjörð, þar sem faðir hans
var sóknarprestur. Hann ólst
upp, ásamt mörgum systkinum, í
íslenzku prestsetri í gömlum stíl.
Það líf var stundum fábreytt og
erfitt, en lestur fornra sagna og
skáldskapar hefir varpað róman-
tískum ljóma yfir heimilið. Það
eru þessir fornu 'helgidómar, sem
hafa endurnært þjóðlíf íslend-
inga í gegnum aldimar, allt frarn
til þessa dags. Jónas Guðlaugsson
þekkti þennan sérstæða heim og
hann lifði og hrærðist í honum.
í huga hans sló ljóma yfir afrek
forfeðranna og hann var stoltur
at þeim, skáldið í brjósti hans lék
sér að þessum myndum og gerði
þær lifandi og máttugar.
Löngum stunduní gat hann
varið til þess að kveða hin nær
endalausu íslenzku kvæði, með
sama einfalda hljómfallinu, sem
stundum hljóma eins og tilbreyt
ingarlaust eintal, en hefja sig
síðan upp í ofsa og hrifningu er
einhver af hinum fornu sögu-
hetjum drýgir sína frægustu dáð
eða mætir harmsögulegum dauð
daga. Hann sló taktinn með fæt-
inum og sveigði líkamann eftir
hljóðfallinu, eins og í frumstæðu
algleymi. Á þessum stundum hef-
ir hann sjálfsagt minnzt hinna
löngu vetrarkvölda heima
prestssetrinu, þar sem presturinn
og heimafólk hans söfnuðust
saman í baðstofunni við hin dag-
legu störf og hlýddu á sögur eða
kváðu rímur. Enginn íslending
ur, sem hefir sótt yfir hafið, hefir
verið traustar bundinn heima-
landi sínu, sögu þess, skáldskap
og sögnum, en Jónas Guðlaugs-
son. Naumast hefir nokkur ann-
ar Islendingur á síðari árum
minnt eins sterkt á hin fomu
skáld og hann. Og útlit og ásjóna
hans sjálfs hafa sjálfsagt minnt á
þau sérstæðu náttúruskáld, sem
fyrr á tíð yfirgáfu feðraslóð og
gátu sér mikið orð hjá kon-
ungum og höfðingjum erlendra
þjóða, fyrir að kveða um hetju-
dáðir og syngja fósturjörðinni
óð.
*
Eg skal reyna að bregða upp
mynd af Jónasi, eins og eg minn-
ist hans frá æskuárum okkar,
æskuárunum, sem hann fékk þó
naumast tækifæri til að lifa til
enda.
Ennið var hátt og hvelft og
minnti á strengdan boga, hárið
var bjart og brá á það rauðri
slikju, oftast var það úfið eins og
stormur léki um það.
Augunum er erfitt að lýsa.
Augabrúnirnar voru mjög boga-
dregnar og augun starandi og
lýstu allaljafna undrun yfir því,
sem fyrir þau bar. Liturinn var
ljósblár, oftast sveipaður þunnri
slæðu, eins og fjarlægur, blár
himinn. Og þegar hugur hans
var altekinn af einhverju við-
fangsefni, varð augnaráðið fjar-
lægt, næstum eins og svefnhöfgi
væri að síga yfir hana. Kinnarnar
voru kúptar og mjúkar og
minntu á ungmeyjarvanga. En
göfugra og karlmannlegra skap-
Eftir HARRY SOIBERG
Hinn 27. september voru 60 ár liðin frá fæðingu
Jónasar skálds Guðlaugssonar, sem lézt í Danmörku í
apríl 1916, ekki fullra 30 ára gamall. Danska skáldið
Harry Söiberg var vinur Jónasar og þekkti hann vel.
fíann hefur fyrir nokkru lýst honum og skáldskap
hans í grein í danska blaðinu „Politiken“, og birtist
hún hér í lauslegri þýðingu.
lyndi hefi eg ekki þekkt hjá
nokkrum manni.
Hið einkennilega við hið
stutta líf Jónasar Guðlaugssonar
er, að á tæpum 30 árum, sem
honum auðnaðist að lifa, fékk
hann að reyna svo margt og lifa
svo mikið, að hann átti þroska
sjötugs manns. Hann sagði mér
einu sinni frá því, að þegar hann
fór fyrst til útlanda, kom skipið
við í írskri höfn. Þar spáði gömul
spákerling fyrir honum, að hann
ætti að deyja ungur, en að hann
mundi ávinna sér heiðurssess í
því landi, sem hann ferðaðist til,
eigi minni en í heimalandinu.
Örlagatrúin hefir sjálfsagt verið
rík í brjósti þessa aðdáanda
‘hinna fornu íslenziku skálda, sem
héldu út í heiminn, fullvissir um
þau örlög, sem biðu þeirra.
Jónas þroskaðist snemma. Að-
eins 16 ára gamall varð hann
ræðuskörungur og stjórnmála-
maður fyrir Landvarnarflokk-
inn, sem litlu síðar fékk honum
ritstjórn blaðsins ,,Valurinn“.
Það segir sína sögu um tilhneig-
ingar Jónasar og hæfileika, að
honum skyldi fengið slíkt stai'f
þegar á unglingsárunum.
Árið 1905, er hann var 19 ára,
kom hann fyrst fram sem Ijóða--
skáld og síðan komu frá honum
þrjú kvæðasöfn, með stuttu milli-
bili. Þessi ljóð sýndu strax hvert
efni bjó í honum og þegar voru
bundnar iniklar vonir við nafn
hans.
Á 21. aldursári siglir hann síð-
an til Danmerkur og hér í Dan-
möiiku dvelur hann til dauða-
dags. Eerðaðist þó um stund til
Noregs og Þýzkalands og eitt
sinn heim til ættlandsins.
Það var undarlegt, að hann var
sendur út hingað sem einhvers
konar landbúnaðarráðunautur,
þótt tæpast muni hann hafa haft
mikinn áhuga fyrir svo sérfræði-
legu starfi. En það var um þessar
mundir, sem eg kynntist honum,
ásamt öðrum stórgáfuðum ís-
lendingi, Jóhanni Sigurjónssyni,
sem hingað var kominn til þess
að nema til dýralæknis. Það virð-
ist svo, sem mikil áherzla hafi
verið lögð á framfarir í íslenzk-
um landbúnaði, fyrst tveir svo
sérkennilegir gáfumenn voru
sendir út af örkinni til þess að
kynnast framförum Dana. En
naumast hefir verið hægt að fá
þessum ungu mönnum verkefni
að vinna, sem lágu fjær þeim.
Skáldskaparæðin var svo augljós
og áberandi.
Jóhann Sigurjónsson hafði þeg-
ar ritað tvö af leikritum sínum,
og annað þeirra, Bóndinn á
Hrauni, hafði þegar verið tekið
til meðferðar, á Konungslega
leikhúsinu, en því miður var það
aldrei sýnt opinberlega. Það var
hið fyrsta íslenzka skáldverk, sem
ritað var á dönsku.
*
Kaupmannahöfn var á þessum
tíma ennþá fundarstaður fyrir
Norðurlöndin, og sérstaklega fyr-
ir norræn skáld og myndlistar-
rnenn. Hin nýja, norska kynslóð
ruddist fram á sjónarsviðið, í
slóð þeirra Ibsens og Björnsons,
sem lá út til evrópskrar frægðar.
Munck og Hamsun höfðu þegar
skilið eftir glögg spor í menning-
arlífi Norðurlanda. Karsten,
Wildenvey, Haukland, Henrik
Lund, svo að einhverjir séu
nefndir, áttu allir leið um Kaup-
mannahöfn á þessum áruni og
gistu kaffihús borgarinnar og
listamannalíf.
Það var í þessum tilfinninga-
næma heimi, sem Jónas Guð-
laugsson birtist allt í einu, og hér
lifði hann þau æskuár, sem urðu
örlagaríkust fyrir það framlag til
íslenzkra og darnkra bókmennta,
er frá hans hendi kom. Hann
gifti sig um þessar mundir, gekk
að eiga norska stúlku, Thorborg
Schöjen, en hjónabandið varð
skammvinnt þar sem það skorti
efnalega undirstöðu. En í huga
hans skilur það eftir djúp spor
mannlegrar reynslu, þrátt fyrir
hin ungu ár, og fögur og karl-
mannleg kvæði hans frá þessum
árum bera þess órækan vott:
ÚR DAGBÓK JAMBOREE-FARA:
Nokkrir dagar í boði brezkra skála
Yfir Sundið.
Þann 25. ágúst var haldið frá
Port de Versalles, sem var dvalar-
staður Jamboree-skáta í París. —
Farangurinn var sendur á járn-
brautarstöðina í tveimur vörubif-
reiðum og fóru nokkrir skátar
með til þess að gæta hans og
koma honum á ákvörðunarstað.
Eftir að hafa séð á bak pjönk-
um sínum, var etin síðasta mál-
tíðin á þessum ágæta griðastað,
en síðan farið með neðanjarðar-
braut til Rosney, en á þeirri stöð
tókum við lest til Bologne. Far-
angurinn var ekki fyrr ikominn á
sinn stað í lestinni en hún hélt af
stað. Lestin brunaði nú yfir
skógivaxnar hæðir og frjósama
akra, gegnum þorp og bæi,
lerigra og lengra frá ævintýra-
borginni miklu, París, lengra og
lengra frá friðsama héraðinu
Moisong, sem fóstrað hafði
44,000 skáta frá 42 þjóðum og
veitt þeim af rausn meðan Jam-
boree stóð yfir. , Við kveðjum
Frakkland. með söknuði, en þó er
hugurinn fullur tilhlökkunar,
því að ný ævintýri bíða okkar í
Englandi og auk þess erum við á
leið heim.
Um kl. 4 síðdegis komum við
til Bologne. Skátasveitunum var
Frá Frakklandi lá leið íslenzku skátanna til Englands,
þar sem þeir dvöldu í tjaldbúðum í boði brezkra skáta
og kynntust landi og lýð. Hér segir einn Jamboree
faranna frá Akureyri, frá Bretum og Bretlandi
skipað upp á stöðvarpallinn,
með allan farangurinn, en síðan
gengu tollverðirnir á röðina,
opnuðu töskurnar og rusluðu til
í þeim, lokuðu og þökkuðu fyrir.
Síðan var gengið á skipsfjöl. Fatl-
aðir burðarmenn aðstoðuðu okk-
ur með farangurinn. Um kl. 5,30
e. h. hófst svo ferðin yfir sundið.
Bologne og sundurskotnu
húsin þar liurfu sjónum. Frakk-
land kvaddi, en lifir þó í fögrum
minningum í huga 88 íslenzkra
skátadrengja, sem segja frá æv-
intýrum sínum við varðeldana
heima á Fróni.
I „vöggu skátahreyfingarinnar".
Hinum megin við sundið beið
okkar nýtt land, sem nefnt hefir
verið með réttu „vagga skáta-
hreyfingarinnar". Við hlökkum
til þess að hitta ensku skátana,
sem reyndust svo rausnarlegir að
bjóða þessum stóra íslenzka
skátahóp til dvalar í landi sínu
um óákveðinn tíma.
Um kvöldið tókum við hrað-
estina til London og á járnbraut
arstöðinni þar drukkum við
fyrstu bollana af þjóðardryikkn-
um enska, teinu, sem gerði okk-
ur á svipstundu hressa eftir langt
og erfitt ferðalag.
Tvær vörubifreiðir biðu okkar
á járnbrautarstöðinni og í þeim
var okkur ekið, ásamt öllum far-
angrinum, til borgarinnar Maid
stone, sem er um 40 rnílur frá
höfuðborginni. Þangað komum
við um miðnætti og voru þar fyr
ir enskir skátar, sem buðu okkur
til vistlegrar stofu í útileguskála
sínum á staðnum. Aftur var
drukkið te og etið í óhófi af
enska brauðinu. Að máltíð lok
inni gengu menn til rekkju, sum
ir í skála þessum, en aðrir
tjöldum, er reist höfðu verið fyr
ir okkur. Enn var ekki hægt að
segja að við hefðum séð neitt af
Englandi, nerna þá helzt ljósa-
dýrðina í borgunum. Allir vor-
um við vaknaðir snemma um
morguninn, enda þótt hverjum
(Framhald á 8. síðu).
Du st^ar der tavs, du staar der bieg
Qg skont jeg er dig nær,
du har ej Ord, du har ej Blik
for den, der var dig kær.
Jeg ser det klart, det er forbi
med det, som engang var,
og Höstens Storme fejer Væk
hver dröm, som Hjertet bar.
Jeg staar blot tavs og ser dig gaa
halvt som í Dröm forbi,
og dine Fodtrin blandes ind —
i Höstens Melodi.
Þetta sama ár háði hann bar-
áttu sína til þess að ná valdi á
hinu danska ritmáli. Hann gerði
sér það fljótt Ijóst, að hann varð
að rita á dönsku, ef honum átti
að auðnast að vinna sér brauð
með skáldskap sínum. Þó urðu
kjcir hans erfið, allt til dauða-
dags. F.n á 'þessum árum dreymdi
hann stórhuga drauma æsku-
mannsins um frægð og frama,
langt út fyrir landamerki íslands
og Danmerkur.
*
Eg minnist hinna fyrstu fálm-
andi skrifa hans í óbundnu máli.
Það var um vor úti á Friðriks-
bergi og hann las fyrir mig. Hin
brennandi skáldskaparþrá
minnti á örn í búri, hljómur
málsins klingdi í eyrum hans á
meðan hann með höfði og hönd-
um reyndi að finna hin réttu orð,
sem gætu lýst því, sem inni fyrir
bjó. En máltilfinningin kom
furðulega snemma. Þegar tveim-
ur árum eftir brottförina að
íeiman kom út fyrsta kvæðasafn
íans á dönsku, „Sange fra Nord-
and''.^
Det Folk, der har mig fostret,
har baaret store Drömme,
har baaret stærke Tanker
igennem Tidens Nat.
De brænder, disse Drömme,
de lyser, disse Tanker,
og ægged’ mig at hæve
en glemt og sjælden Skat.
Þannig hefir hann tileinkunar-
kvæðið í bókinni og þannig op-
inberaði hann strax hin sterku
og persónulegu séreinkenni sín.
Þar á eftir komu ljóðasöfnin
„Viddernes Poesi“ og „Sange frá
de blaa Bjerge“. Nöfn bókanna
ein sýna 'hvert hugurinn stefndi.
Viðáttum nú allt í einu söngvara
mitt á meðal okkar, sem var ís-
lendingur, ekki aðeins að upp-
runa, en íslenzkur allt í gegn,
sem yrkir á danska tungu um
víðáttu og blá fjöll við 'hina há-
reistu Atlantshafsströnd heima-
landsiiis. Skáldskapur hans verð-
ur útvíkkun okkar eigin sjón-
deildarhrings í dönskum skáld-
skap, stórbrotnari náttúra, sem
birtist í milli hinna lágvöxnu
hæða og bleiku akra, sem á þess-
um árum gáfu okkur dýrleg
skáld á borð við Aakjær og Hol-
stein.
Aldrei gat hann slitið hugann
fiá íslandi. Að lesa kvæði hans er
eins og að líta yfir landið, Hann
var sannarlega íslenzkt skáld á
ganila vísu, langt fjarri fóstur-
jarðarströndum, syngjandi um
land sitt og þjóð, með svo djúp-
um og hreimmiklum hljóm, að
verk hans opinberuðu okkur
skaplyndi og eðli íslenzku þjóð-
arinnar til fulls í fyrsta sinn.
(Fram'hald á 8. síðu).