Dagur - 25.02.1948, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 25. febrúar 1948
DAGDR
5
Átök lýðræðisaflanna og kommúnista í Tékkóslóvakíu harðnandi
Fregnir síðustu daga um
stjórnarkreppu í Tékkóslóvakíu,
hafa vakið mikla athygli. Hvað
er að gerast þar? f eftirfarandi
grein er þeirri spurningu svarað
að nokkru leyti. í Tékkóslóvakíu
fer fram barátta milli lýðræðis-
afla og kommúnista, milli frjálsr-
ar hugsunar og flokkseinræðis
kommúnista. Greinin er að
nokkru leyti endursögn á frá-
sögn hins ágæta, brezlta thna-
rits, The Economist.
Framkvæmd kommúnismans,
sem gekk svo greiðlega í Póllandi
og Ungverjalandi, eftir flótta
Nagy, fyrrv. forsætisráðherra,
hefur rekið sig á ýmsa erfiðleika
í Tékkóslóvakíu nú í vetur.
Þesir erfiðleikar voru áreiðan-
lega óvæntir í augum kommún-
istaforsprakkanna og þeir hafa
nú leitt til stjórnarkreppunnar í
Prag, sem enn stendur yfir.
Það er nú viðurkennt, að stofn-
un Kominform í Belgrad í októ-
ber sl., hafi alls ekki orðið til
þess, sem búizt var við, að ganga
á milli bols og höfuðs á jafnaðár-
mannaflokknum í landinu, held-
ur hafi tilvera þessa kommún-
istabandalags frekar orðið til
þess að þjappa þeim saman, og
síðan það komst á legg hafa þeir
unnið fyrstu sigra sína, eftir
kosningaósigurinn í maí 1946, er
kommúnistar urðu stærsti flokk-
ui' landsins. Aðrir flokkar lands-
ins virðast einnig vei’a að losa sig
undan yfirráðum kommúnista.
Oll ráðagerðin' um algert ein-
ræði kommúnista í Tékkóslóva-
kíu, virðist engah veginn eins
traustlega undirbyggð og vænta
mátti.
Ef rakin er saga viðskipta
kommúnista við aðra flokka í
landinu, eftir kosningarnar 1946,
er fyrsti ósigur þeirra þegar þeim
mistókst að bola jafnaðarmönn-
um úr slóvakísku héraðsstjórn-
inni. Þessari viðureign er að vísu
ekki lokið ennþá, en fyrstu um-
ferðinni töpuðu kommúnistar á
stigum. Þeim tókst að vísu að
láta gömlu héraðsstjórnina segja
af sér og fækka jafnaðarmönnum
í nýju stjórninni, en þeim tókst
þó ekki að ná nýju sætunum
handa sjálfum sér. Kommúnistar
urðu að láta af hótunum sínum
um allsherjarverkfall í Slóvakíu,
ef kröfum þeirra yrði ekki sinnt.
Það kom allt í einu á daginn, að
það mundi verða Gottwald, hinn
kommúnistíski forsætisráðherra
landsins, en ekki héraðsstjórnin
í Slóvakíu, sem þyrfti að láta slíkt
verkfall til sín taka, og málið féll
þar með niður.
Sterkari forusta jafnaðarnianna.
Annan ósigur biðu kommún-
istar, þegar jafnaðarmenn ákváðu
að skipta um foringja í liði sínu.
í stað Fierlingers, sem hafði jafn-
an beitt sér fyrir samvinnu við
kommúnista, kusu þeir Lausman,
og hann var kosinn með þeim
forsendum, að flokkurinn ætlaði
sér ekki að týna sjálfstæði sínu í
samningum við aðra flokka..
Þessi nýja stefna jafnaðarmanna
hafði verið í uppsiglingu um
nokkurt skeið, og stofnun Kom-
Þar, sem þvingmi og kúgrni er ekki
beitt, standa kommúnistar höllum f æti
inform flýtti áreiðanlega fyrir
framkvæmdum. Kommúnistar
hafa ekki tekið þessum aðgerðum
þegjandi. Blöð þeirra hafa út-
húðað jafnaðarmönnum, sm þau
saka um „afturhald11. Lausmann,
foringi jafnaðarmanna, getur lát-
ið slíkar ásakanir sem vind um
eyrun þjóta, því að hann var sá
ráðherrann í ríkisstjórninni, sem
lét framkvæma þjóðnýtingu stór-
iðnaðarins í landinu á sinni tíð.
Og jafnaðarmennirnir hafa ekki
tekið ásökunum kommúnista
þegjandi að heldui’. Þeir hafa
byrjað gagnsókn. Blað Lausmans,
Pravo Lidu, hefir meira að segja
látið skína í það, að viss flokkur
hafi staðið fyrir máli nokkru,
sem mikla athygli vakti á sl.
hausti. Þrír af ráðherrum jafn-
aðarmanna fengu sprengjur
sendar í pósti. Ekki urðu slys af
þessu, en þetta er í fyrsta sinn,
sem gefið er í skyn opinberlega
að kommúnistaflokkurinn hafi
staðið að tilræði þessu.
Yfirleit ter það orðið mjög erfitt
fyrir kommúnista að halda uppi
sókn á stjórnmálasviðinu, því að
meiri sjálfstæðisbragur er nú
orðinn að hinum flokkunum en
var í fyrstu eftir kosningasigur
kommúnista í maí 1946. Það hef-
ir og vakið alveg sérstaka athygli
um allt landið, að í nýjársboðskap
sínum minnti Benes forseti landa
sína á fordæmi Karel Havlicek
og minnti á sjálfstæðisþrá og sið-
ferðisþrek háskólastúdenta fyrr
og síðar. Allir skyldu hvert þess-
ari ör beint. Havlicek var mað-
urinn sem hafði barist fyrir mál-
og ritfrelsi meðan landið laut
Austurríkismönnum, og liá-
skólastúdentar höfðu nýlega
fengið orðsendingu frá upplýs-
ingamálaráðherranum, sem er
kommúnisti. Hann sagði þeim, að
svo kynni að fara, að þeir end-
uðu ævi sína í tugthúsinu vegna
stjórnmálaskoðana sinna. „And-
staða gegn kommúnismanum er
landráð,“ sagði þessi kommún-
istaleiðtogi.
Pólitískar handtökur.
Þótt allstór orð hafi þannig
flogið í milli herbúða þessara
flokka, hefir allt þó verið tiltölu-
lega kyrrt á yfirborðinu, fram að
stjórnarkreppunni, sem nú
stendur yfir. Þó hafa nokkrar
handtökur farið fram. Innanrík-
isráðherrann, sem er kommúnisti,
lét handtaka 36 menn, flesta jafn-
aðarmenn, í sambandi við njósna-
hring nokkurn, sem hann þóttist
hafa uppgötvað. En dómsmála-
ráðuneytið, sem lýtur jafnaðar-
mönnum, hefir líka látið hand-
taka menn í sambandi við
sprengjutilræðið við ráðherrana.
Bæði ráðuneyti hafa menn í
haldi í sambandi við þessi mál, og
hefir verið búizt við því, að land-
ráðamálaferli mundu hafin gegn
þeim. En þau málaferli eru enn
ekki hafin. Virðist sumum, að
mennirnir séu nokkurs konar
gislar, og þeim sé haldið til
tryggingar því, að málarekstur
verði ekki hafinn í hinum her-
búðunum. Verði af málarekstri,
má fullvíst telja, að hann verði
meiriháttar pólitísk tíðindi, og þá
muni margt koma í ljós, sem nú
er hulið. Mál þessara manna
mundu verða rekin fyrir dóm-
stólum landsins, en ekki í sam-
ræmi við þær réttarvenjur, sem
gilda í nágrannalöndunum og
kommúnistar hafa komið á.
Kommúnist á undanhaldi
í háskólanum.
Þótt kommúnistar beiti þannig
ýmsum óvönduðum meðulum til
þess að treysta íylgi sitt, ber vita-
skuld einnig mikið á því, að þeir
reyni að vinna flokknum fylgi
með áróðri og öðrum venjulegum
aðferðum. Þeir vinna ötullega að
því að efla flokkinn og þá sér-
staklega að vinna fylgismenn úr
röðum jafnaðarmanna .Þrátt fyrir
þetta, verður ekki séð að fylgi
þeirra fari vaxandi og athyglis-
vert er, að meðal háskólaborgara
er kommúnisminn þverrandi. —
Til dæmis fengu þeir engan
mann kosinn í hóskólaráðið Brno.
Margt bendir til þess nú, að
vei'ulegur hluti þeirra kjósenda,
sem greiddu kommúnistum at-
kvæði í síðustu kosningum,
mundu nú kjósa að sjá flokkinn
bíða ósigur frekar en landið gert
að máttlausu leppríki á borð við
Pólland og Ungverjaland. Öllum
er það Ijóst, að Sovétríkin telja
sér nauðsyn að Tékkóslóvakía
fylgi hinum austrænu ríkjum að
málum. Veldur því lega landsins
og hernaðarlegt mikilvægi fyrir
Rússland. En það er ekki jafn-
augljóst, að allir flokkar landsins
gera sér þessi sannindi ljós og
hafa því allir góða sambúð við
Sovétríkin á stefnuskrá sinni. Af
þessum ástæðum virðist mörgum
minni ástæða til þess en ella fyrir
Sovétstjórnina að blanda sér í
innanlandsmólefni Tékka, og lík-
legt má telja, að Sovétstjórnin
telji áliti sínu ekki bezt borgið
með beinum afskiptum. Það væri
því beinn álitshnekkir fyrir
Sovétríkin, ef kommúnistaflokk-
urinn í Tékkóslóvakíu notaði of-
beldisaðgerðir til þess að tryggja
Verðlagsbrot
á Akureyri
Frá verðlagseftirlitinu hér hefir
blaðinu borizt eftirfarandi: Ný-
lega hafa verið tekin fyrir eftir-
farandi mál í verðlagsbrotum á
Akureyri. Samkv. dómi: Verzl.
Esja, sekt kr. 300,00, upptækur
ólöglegur ágóði kr. 155,07. Verzl.
Jóns Antonssonar, sekt kr. 100,00,
upptækur ólöglegur ágóði kr.
96,00. Samkvæmt sætt: Hótel
Norðurland, sekt kr. 200,00, upp-
tækur ólöglegur ágóði kr. 800,00.
Indriði Helgason, sekt kr. 200,00,
upptækur ólöglegur ágóði kr.
300,00.
algjör yfirráð sín í landinu og
kúga aðra flokka.
Um þessar mundir fara fram
mikil átök í landinu milli komm-
únista, annars vegar, ag hægfara
jafnaðarmanna og miðflokkanna,
hins vegar. Ekki er ljóst ennþá,
hvernig þeim átökum muni lykta.
En með stjórnarkreppunni hafa
átökin milli lýðræðisaflanna og
kommúnista, sem staðið hafa yfir
undanfarna mánuði, komið upp á
yfirborðið. Jafnaðarmenn hafa
ekki treyst sér til þess að horfa
aðgerðarlaust á það lengur, að
kommúnistar kæmu sínu fólki
hvarvetna fyrir í þýðingarmestu
varnarvirkjum þjóðfélagsins. —
Ráðherrar þeirra sögðu því af sér.
Vel má svo fara, að þessi átök
leiði til kosninga. Fái þær að fara
fram með frjálsum og óþvinguð-
um hætti, má telja víst, að komm-
únistar standi höllum fæti.
Farmgjöld á msili landasfór þátfur
í verðbólgunni á fslandi
Nýja sjúkrahúsið á Akureyri
fékk 212 glugga frá Svíþjóð með
Eimskip. Auðvitað var gluggun-
um skipað upp í Reykjavík. Töfð-
ust þeir þar um lengri tíma, sem
orsakaði töf á byggingu sjúkra-
hússins. Á farmskrá skipsins voru
gluggarnir reiknaðir 72 m3 og
farmgjaldið kr. 13000.00.
Eftir gildandi gjaldskrá Eim-
skipafélags íslands kostar út og
uppskipun í Reykjavík kr. 48 á
m3. Verður því sá kostnaður við
gluggana vegna umskipunarinn-
ar kr. 3456.00, eða kr. 16 á glug'ga.
Alls var flutningskostnaður á
hvern glugga kr. 61.50.
Nú er þessum málum komið-
svo íaumulega fyrir, að umskip-
unarfarganið í Reykjavík er ekki
reiknað sérstaklega á vörur, sem
koma frá útlöndum í gegnum
Reykjavík, heldur er sá kostnað-
ur tekinn í hærri farmgjöldum á
milli landa, en það orsakar hærri
tolla, því að svo ranglátt er tolla-
kerfið hér á landi, að greiða þarf
toll af farmgjöldunum. Á þessari
einu sendingu, eða þessa 212
glugga, er tollurinn aðeins af
flutningskostnaðinum 6500.00 kr.,
og er þá ótalinn tollur af kaup-
verðinu.
Það verður öllum að skiljast, að
með þessu fyrirkomulagi greiðum
við toll af umskipuninni í Rvík.
Hér sjá allir hvers konar dýr-
tíðartæki Eimskip er, þegar það
skuli kosta, eftir gjaldskrá félags-
ins, kr. 16.00 að skipa upp og út í
Reykjavík EINUM glugga og á
þann eina glugga fellur tollur að
upphæð krónur 8.00 aðeins
á uppskipun Því að til þess
að fá greiddan upp- og útskip-
unarkostnaðinn í Rvík, sem ekki
er reiknað beint, hlýtur félagið að
taka þann kostnað í hærri farm-
gjöldum á milli landa, því ekki
þykist Eimskip gi'æða á siglingum
innanlands, svo mun og einnig
reynast hjá Ríkisskip.
Gunnar Jónsson.
JKBKBKBKHKBKBKBKHKBKBKHKBKBKBKBKttKBKHKHKBKHKBKBKíl
Þriðja bók Kristjáns frá Djúpalæk komin út:
I þagnarskóg
Kristján er fyrir löngu orðinn lansdkunnur fyrir
skáldskap sinn, of eitt af vinsælustu ljóðskáldum þjóðar-
innar, en þetta er langbezta bók harts að dómi allra, sem
hafa kynnt sér efni hennar.
Ljóðunnendur ættu ekki að draga að kaupa þessa
bók og lesa.
Bókaútgáfan Sindur h.f.
iKHKHKHKHKHKHKHKHKHKHKHKHKHKHSiKHKHKHKHKHKHKBKHKKS
IKBKHKHKHKBKHKBKBKBKBKHKBKHKHKHKHKHKBKBKHKBKHKHKI
BÆNDUir
Getum útvegað nokkrar múga- og
snúningsvélar, ef samið er strax.
Verzlunin Eyjafjörður hí.
5<HKHKHKHKHKHKHKHKHKHKHKH>ÍKHKHKHKHKHKHKHKHKHKHKHK
hkhkhkhjikhkhkhkhkhkhkhkhkhkhkbkbkhkhkhkbkhkhkhkh:
Kvensokkar,
„Pure“-silki,
nýkomnir.
Brauns Verzlun
Páll Sigurgeirsson
HKhkhKhkhkhKhKHKbkhkhkhKhkhKhkhKHKHKhKhKbkhkhkhk