Dagur - 15.09.1948, Page 1

F orustugreinin:
Stjórnarskrármálið: Borg-
ararnir athafnasamir, rík-
nefndirnar sofa.
Dagur
Fimmta síðan:
Greint frá tillögum að
happdrættislánsútboði rík-
XXXI. árg.
Akurcyri, miðvikudaginn 15. september 1948
36. tbl.
Fjórða ársþing Fjórðungssambands Norðlendinga:
pun verði ákve
i nýju
Mælt með stóraoknu valdi fylkjanna í sérmálum símim
og auknu valdssviSi forseta lýSveldisins
Efri deild Alþingis sé skipuð 18 fulltrúum kjörnum af fylkjaþingum,
en neðri deild 30 fulltrúum, kjörnum í einmenningskjördæmum
Á fjórða þingi Fjórðungssambands Norðlendinga, samþykktu fulltrúar sýslufólaganna og bæjarfé-
laganna ýtarlegar tillögur um stjórnskipan lýðveldisins. Stjórnarskrármálið var aðalmál þingsins nú
og var áiit miiliþinganefndar, sem skipuð var í málið í fyrra, lagt til grundvallar. Milliþinganefndin
leitaði samvinnu við Austfirðinga og Vestfirðinga um þetta mál, og barst jákvætt svar frá Fjórðungs-
sambandi Austfirðinga. Héldu Austfirðingar og Norðlendingar fund með sér um málið. Austfirðingar
höfðu áður samþykkt tillögur í stjómarskrármálinu og eru þær í höfuðatriðum svipaðar þeim tillög-
um, sem ræddar voru og samþykktar á þessu síðasta sambandsþingi Norðlendinga.
Fullt samkomulag náðist þó ekki innan Fjórðungssam-
bandsins um tillögurnar. Einn fulltrúi (Einar G Jónasson
liafði fyrirvara um kjördæmaskipun og kosningafyrirkomu-
lag til neðri deildar. og annar fulltrúi, Si. Sigurðsson á Sauð-
árkróki, var mótfallinn ýmsum atriðum tillagnanna og vildi
fresta málinu. Sat síðan hjá við atkvæðagreiðsluna.
Meginatriði tillagnanna.
Tillögur Fjórðungssambands-
ins eru í 5 liðum. í fyrstu grein
segir svo: ísland er lýðveldi.
Ríkisvaldið er hjá þjóðinni. Það
deilist i þrennt: löggjafarvald,
fi-amkvæmdavald og dómsvald.
Þjóðin felur Alþingi löggjafar-
valdið, forseta framkvæmdavald-
ið og dómstólum dómsvaldið. í
annarri grein tillagnanna er rætt
um fylkjaskipun og segir þar
svo: Landinu skal skipta í fylki:
1. Reykjavík og Hafnarfjörður
með næsta nágrenni (Höfuð-
borgarfylki). 2. Vesturland:
Borgarfjarðarsýsla, Mýrasýsla,
Snæfells- og Hnappadalssýslsa,
Dalasýsla og Húnavatnssýslur
(Vesturfylki). 3. Vestfjarða-
kjálkinn allur (Vestfjarðafylki).
4. Norðurland: Skagafjarðar-
sýsla, að og með Norður-Þing-
eyjarsýslu (Norðurfylki), 5.
Austurland: Norður-Múlasýsla,
að og með Austur-Skaftafells-
sýslu (Austurfylki). 6. Suður-
land: Vestur-Skaftafellssýsla, að
og með Kjósarsýslu, þar með
Vestmannaeyjar (Suðurfylki).
Ilvert fylki stjómarfarsleg heiid.
Enn segir svo: Hvert fylki skal
vera stjórnarfarsleg heild með all
víðtæku starfssviði og valdi í
ýmsum sérmálum. Vald og
starfssvið fylkjanna skal ákveða
með lögum. í hverju fylki skal
árlega háð fylkisþing. Á þingi
þessu skulu sitja 15 fulltrúar,
sem kosnir verða í einmennings-
kjördæmum, er hafi sem jafnasta
ltjósendatölu. Fylkisþing geta þó
sjálf ákveðið tölu þingmanna
sinna hærri, eða allt að 3(úþing-
mönnum, en jafnframt skal þá
fjölga kjördæmum að sama
marki. Fylkisstjóri skal kosinn af
kjósendum eins og forseti og sé
afstaða hans til fylkisþinga svip-
uð og forsetans til Alþingis.
Kjör til Alþingis.
í tillögunum um skipan og kjör
Alþingis, segir svo: Alþingi
skiptist í tvær deildir, efri deild
og neðri. í efri deild skulu sitja
18 fulltrúar, 3 úr hverju fylki,
kosnir á fylkisþingum, hlut-
bundnum kosningum. Kjörgengir
eru aðeins menn búsettir í fylk-
inu.
í neðri deild skulu sitja 30
þingmenn, kosnir í einmennings-
kjördæmum. Kjöi'dæmaskipun
skal þannig háttað, að sem næst
jafn margir kjósendur verði í
hverju kjördæmi, og skuli kjör-
dæmi að öðru leyti ákveðin sem
samfelldust eftir því sem stað-
hættir leyfa. Sveitarfélagi má
ekki skipta milli kjördæma nema
hvor eða hver hluti verði megin-
hluti kjördæmisins. Kjördæma-
skipun skal endurskoðuð á 10 ára
fresti og gerðar á henni þær
breytingar, sem nauðsynlegar
reynast til þess að fylgt vei'ði áð-
urgreindri meginreglu um jafna
kjósendatölu í kjördæmunum.
Engu fylki má skipta í fleiri en
10 kjördæmi.
Þing og forseti.
Um valdsvið þings og forseta
segir svo m. a.: Báðar þingdeildir
og forseti mega hafa frumkvæði
að lagasetningu. Forseti skal
leggja frumvarp til fjárlaga fyrir
hvert reglulegt Alþingi eigi síðar
en viku eftir að þing kemur sam-
an. Ef lagafrumvarp, sem sam-
þykkt hefir verið annarri deild
þingsins, fellur í hinni, skal það
afgra*tt í sameinuðu þingi, nema
fellt hafi verið með 2/3 hluta at-
kvæða. í annarri hvorri þing-
deild.
Ekkert frumvarp má hljóta
fullnaðarafgreiðslu, sem lög frá
Alþingi fyi'i’ en forseta hefir gef-
izt nægilegur frestur til að skýra
þinginu frá viðhorfi sínu til
frumvarpsins. — Forsetinn get-
ur látið fara fram þjóðarat-
kvæðagreiðslu um lagasetningar,
og falla lög úr gildi, ef meiri hluti
atkvæða fellú’ þau við atkvæða-
greiðslu....Þegar brýna nauð-
syn ber til, og Alþingi situr ekki,
geta forsetar Alþingis eftir beiðni
forseta ríkisins sett bráðabirgða-
lög. Ætíð skulu þau lögð fyrir
næsta Alþingi á eftir.
Forseti hefir heimild til þess
að kalla saman aukaþing, ef
hann telur brýna þörf bera til.
Forseti myndar ríkisstjórn.
Enn segir: Foi-setinn skal kjör-
inn beinum kosningum af þeim,
er kosningarétt hafa til Alþingis.
Það forsetaefni, sem flest fær at-
kvæði, er réttkjörinn foi'seti.
Hvert forsetaefni skal hafa vara-
mann.
Forseti myndar ríkisstjórn.
Heimilt skal sameinuðu Alþingi
að samþykkja rökstudda tillögu
um vantraust á ríkisstjórn for-
seta. Ef slík tillaga vei'ður sam-
(Framhald ó 8. síðu).
.vvlivEiviiýi.'.v
| Mikilhæfur þjóðar- [
leiðtos;i látinu 1
Tveir af stjórnmálamönnum h
= þeim, sem mestan svip hafa :
j sett á opinbert líf Indlands j
j um 1a n g a n|
aldur, eru nú j
falínir í val- E
i n n m e ð j
skömmu j
m i 11 ibili. — j
Mahatma I
jGandhi var :
myrtur á sl. 1
vori, og nú j
um h e 1 g ina :
lézt í Karac- j
hi, höfuSborg :
j Pakistan, Mohammed Ali j
j Jinnah, landsstjóri hins nýja :
I ríkis, rösklega sjötugur að j
j alri. Jinnah var talinn faðir j
: liins nýja ríkis og naut mikils :
I trausts Múhammeðstrúar- j
: manna í Indlandi og stjórn- 1
j málamanan erlendis. Hann |
i hafði verið forvígismaður I
I Múhammeðstrúarmanna- :
1 bandalagsins um langa hríð j
I og talsmaður þess utan lands E
j og innan. Hann var lögfræð- j
j ingur að menntun, gerðist j
é ungur meðlimur í Kongress- :
j flokki Gandhis, en leiðir j
j þeirra skildu, er Gandhi hóf :
j óhlýðnisbaráttu sína gegn 1
j Bretum. Taldi Jinnah þá bar- E
j áttuaðferð ranga og til tjóns j
| fyrir trúbræður sína. f ófriðn- E
É um síðasta hóf hann opinber- l
e lega baráttu fyrir sérríki Mú- j
I liammeðstrúarmanna í Ind- :
j landi og leiddi þá baráttu til j
: sigurs, er Bretar afsöluðu sér E
j völdum í landinu. Menn ótt- j
j ast nú aukin átök Hindústan j
É og Pakistan, er hins mikil- |
j hæfa og vitra leiðtoga Mú- j
: hommeðstrúarmanna nýtur
j ekki lengur við.
Bændur eiga enn rnikii hey úii
víða hér norðaniands
Talsvert hefur snjóað á hálendi í illviðrum
lýðveldisins
Fjórðungsþingið
samþykkti tillögur
um um gagngerðar
breytingar á skip-
an gjaldeyris- og
innfliitnmgsmála
Sendi ríkisstjórninni
áskorun um úthlutun
nýju togaranna
Fjórða ársþing Fjórðungssam-
bands Norðlendinga var haldið
hér á Akureyri dagana 11. og 12.
þ. m. Þingið sóttu fulltrúar frá
Norður-Þingeyjarsýslu, Suður-
Þingeyjarsýslu, Akureyrarkaup-
stað, Eyjafjarðarsýslu, Sauðár-
krókskaupstað og Skagafjarðar-
sýslu. Ætlunin var að fulltrúi frá
Ólafsfjaröarkaupstað sækti þing-
ið, en vegna óveðurs komst liann
ekki hingað í tæka tíð.
Aðalverkefni þessa þings var
að taka afstöðu til tillagna í
stjórnarskrármálinu, sem milli-
þinganefndin hafði starfað að.
Er greint frá þessum tillögum
annars staðar á þessari bls. Af
öðrum málum, er þingið tók til
meðferðai' voru þessi helzt:
Nýju togararnir.
Bæjarstjórn Ólafsfjarðar hafði
sent ályktun, þar sem lagt er til
að þingið skori á ríkisstjórnina
að um úthlutun nýju togaranna
verði m. a. fai'ið eftir þeirri meg-
inregxu, að þeir staðir, er enga
togara hafa fengið til þessa, fái að
sitja fyrir um kaup nýju togar-
anna 10, sem ríkið lætur smíða í
Bi'etlandi. Við úthlutun skipanna
sé hofð hliðsjón af íbúatöuu við-
komandi útgerðarstaða, og að
hve miklu leyti afkcma þeirra
grundvallast á sjávarútvegi og
hver önnur skilyrði, t. d. hafnar-
Framhald á 7. síðu.
undanfarna daga
Norðan- og norðaustan ill-
viðrakafli hefir gengið yfir land-
ið að undanförnu, með snjókomu
og slyddu. Á laugardag og
sunnudag snjóaði allverulega á
hálendi. Lokaðist þá t. d. Siglu-
fjarðarskarð alveg, illfært var
á Vaðlaheiði seinni hluta sunnu-
dags og alhvítt víða á hálendi. —
Bifreiðasamgöngm- hafa þó hald-
ist að mestu yfir fjallvegi hér
nærlendis og með batnandi veðri
mun þennan snjó taka fljótlega.
Heyskapartíð hefir verið mjög
stirð undanfamar vikur og er
enn mikið af heyjum úti víða hér
norðanlands, t. d. í Eyjafiarðar
sýslu og Þingeyjarsýslum.
Finnskur samvinnu-
maður gestkomandi
í bænum
Hér var staddur í gær einn af
framkvæmdastjórum finnska
samvinnusambandsins, SOK,
Toivo J. Toikka að nafni. Hann
er umboðsmaður Finna við síld-
arkaup þeirra hér. Finnar hafa
samið um kaup á 15000 tunnum
síldar og gera sér vonir um að fá
allt magnið afhent, þrátt fyrir
aflabrestinn hér.