Dagur - 08.12.1948, Blaðsíða 4

4
DAGUR
Miðvikudaginn 8 .desember 1948
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Argreiðsla anglýsingar, innheimta:
Marínó H. PéturSson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 166
UlaðlG kemur út á hverjum miðvikudegi
Áreaneurinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi cr 1. júlí
PRENTVERK ODUJ PJÖRNSSONAR H.F.
Áróðurinn
gegn samvinnufélögunum
ÞAÐ ER NÚ óðum er koma í ljós, að áróðurinn
gegn samvinnufélögunum í dálkum Morgunblaðs-
ins á miðju sl. sumri, var ekkert stundarfyrir-
brigði og ekki uppfundinn á ritstjóraskrifstofum
blaðsins í augnabliksleit að dálkafyllum í blaðið.
Áróður þessi var upphaf herferðar, sem látlaust
síðan hefir verið farin í dálkum blaðsins. Til
stuðnings sér hefir Mbl. útvarðarsveitir kaup-
mannamálgagnanna úti á landi og til frekari árétt-
ingar stórskotalið fyrirliða Sjálfstæðisflokksins á
Alþingi. Þessa síðustu daga hefir þetta stórskota-
lið verði allathafnasamt, allt ofan frá sjálfum fjár-
málaráðherranum niður í Jóhann Hafstein.
HVER ER boðskapur Mbl. og liðsmanna þess til
þjóðarinnar? í stuttu máli sá, að samvinnufélögin
njóti óeðlilegra ,,skattfríðinda“. Þessi fullyrðing er
í sjálfu sér ekki ný. Samvinnulöggjöfin hefir jafn-
an verið þyrnir í augum fjáraflamannanna í Sjálf-
stæðisflokknum og víst var hún ekki sett með
þeirra tilstyrk. En í atkvæðaveiðum sínum á síð-
ari árum hefir „allrastéttaflokkurinr}“. þótzt vera
fylgjandi samvinnuverzlun í þjóðfélaginu og þess
vegna hefir hann ekki flíkað sínum innra manni
um of. En einhverra hluta vegna þykir nú henta
að draga hann fram í dagsljósið. Mbl. hefir hvað
eftir annað flutt talnaþulur miklar til þess að
sanna fullyrðingar sínar um „skattfríðindin". —
Allar þessar talnaþulur eiga sammerkt í því, að
þær taka ekkert tillit til eðlis samvinnuverzlunar
og þær sýna greinilega, að Mbl.-menn ætlast tih
þess að kaupfélögin greiði skatta af-: því fé, sem
félagsmönnum þeirra er endurgrei'tt sem arður.
Barátta Mbl.-manna er því til þess gerð, að koma
tvöföldum skatti á samvinnumenn, eins og ræki-
lega var rakið hér í blaðinu fyi-ir skemmstu í sam-
bandi við skæruhernað ,,íslendings“ til styrktar
aðalsóknarsveit þeirra Mbl.-manna. Það er nauð-
synlegt fyrir samvinnumenn, hvar í stjórnmála-
flokki sem þeir standa, að gera sér Ijóst, að þetta
er kjami málsins.
í FRAMHALDI af talnaþulunum hefir fjár-
málaráðherra landsins birt upplýsingar um skatt-
greiðslur nokkurra samvinnufélaga til ríksins og
gert grein fyrir því, hvað mikill hluti af heildar-
skatttekjum ríkisins þær séu. Mbl. segir þessar
upplýsingar styðja talnaþulur sínar. Það telur m.
ö. o. eðlilegt, að samvinnuverzlun sé þannig rek-
in, að kaupfélögin greiði milljónatugi í skatta til
ríkisins, í stað þess að endurgreiða félagsmönnum
sínum þann arð, sem er þeirra eign. Hann má ekki
renna til almennings, sem vill búa við hagkvæma
verzlun, heldur til ríkissjóðs, segir Mbl. Þetta er
dáfalleg samvinnufræði. Aðalinntak hennar er
það, að gera þegnum þjóðfélagsins ókleyft að taka
höndum saman, starfrækja eigin verzlunarbúðir
og njóta árangurs samstarfsins. I framhaldi af
þessu heldur Mbl. því fram, að sá hluti lands-
manna, sem skiptir við kaupfélögin, búi sízt við
hagkvæmari verzlun en hinn hlutinn,,sem skiptir
við kaupmenn. Þarna gengur blaðið vísvitandi
fram hjá þeirri staðreynd, að kaupfélögin — sem
selja vörur sínar sama verði — og a. m. k. ekki
hærra verði — og kaupmenn, endurgreiða fé-
lagsmönnum arð á ári hverju, er nemur á öllu
landinu stórri fúlgu. í annan stað lætur Mbl. hér,
sem ástandið í verzlunarmálum
þjóðfélagsis sé þannig, að frjálst
samvinnuskipulag geti notið sín
og skilað þeim arði til almenn-
ings, sem efni annars standa til.
Staðreyndin er hins vegar sú, að
verzlunin er í viðjum ófrelsis og
forréttinda, sem Mbl. á drjúgan
þátt í að viðhalda. í stað þess að
samvinnumenn geti óhindrað lát-
ið sín eigin félög njóta viðskipta
sinna ,eru þeir neyddir til þess að
skipta við einkafyrirtæki fyrir
tilverknað kvótaskipulags, sem
Mbl. styður af alefli. Landsmenn
búa því engan veginn við eins
hagkvæma verzlun og verið gæti,
ef ríkisvaldið hindraði ekki
starfsemi samvinnufélaganna
með tilstyrk Sjálfstæðisflokksins.
HÉR SKAL EKKI um það spáð
hvort heldur tilgangur Mbl.-
manna og Sjálfstæðisflokksfor-
ingjanna, með vopnaburði þess-
um, sé sá, að ráðast á samvinnu-
lögin að hætti einræðisflokka,
cða vinna samvinnustefnunni
ógagn með því áð gera sam-
vinnufélögin og starfsemi þeirra
tortryggileg hjá nokkrum hluta
þjóðarinnar. Þó má vel vera, að
foringjarnir telji þessa ófx-æging-
ax-herferð nokkurt vopn í þeirri
baráttu að viðhalda innflutnings-
kvótum fjölskyldufyrirtækjanna
í Reykjavík og sporna gegn hin-
um háværu kx-öfum urri aukið
viðskiptafrelsi. En hvorum megin
hryggjar, sem innri maðurinn
kann að liggja, hljóta þessir at-
burðir að sýna landsmönnum það
nú þegar, hvei-t hald muni í yf-
irlýsingum Sjálfstdæðisfl. um
fylgi við samvinnuvex’zlun í þjóð-
félaginu, og hvaða meðöl eru nú
notuð til þess að freista þess, að
sundra þeim, sem nú standa sam-
an um kröfurnar um afnám for-
réttindaskipulagsins á innflutn-
ingsverzluninni.
FOKDREIFAR
Skraddaraþankar um
skammdegið.
NÚ ER HANN að plága okkur
póllendingana fjandinn illi, sem
Jónas Hallgrímsson talar um í
Andvökusálmi sínum og segir, að
meiði líf og sál. Víst er myrkrið —
og þá ekki sízt sjálft skammdeg-
ismyi'krið hér í nánd við Noi'ð-
/.jrpólinn — hai'la illt og ömurlegt
á stundum,enda vissi fyi iTiefndur
Jónas okkar úr Oxnadalnum vel
hvað hann söng, þegar hann söng:
„Fátt verður þeim til bjarga,
sem nóttin níðist á.“
EN ÞAÐ VORU líka aðrir tím-
ar, þegar Jónas orti þetta, en nú
ei'U oi'ðnir, og miklu meiri ástæða
nú en þá fyrir allan almenning að
kvarta yfir skammdegismyrkr-
unum. Þá voru enn tímar lýsis-
kölaixna, .. grútarlampanna og
Saltvíkurtvrpnna með þjóð vorri,
en nú skína sólir í-afmagnsins í
heiði — eða á þa. m. k. tungl og
stjörnuolíuljósa og Aladdín-
lampa. Og önnur ytri skilyi'ði til
þess að stytta sér stundirnar í
skammdeginu, gleyma myrki'inu,
kuldanum og einangruninni,
vii'ðast stórum aukin og bætt í
samanburði við það, sem áður
var. Hin ytri skilyrði sagði eg af
ráðnum hug, því að engan veginn
er það víst — og raunar ekki
einu sinni séx'lega líklegt — að við
séum í í-auninni þeim mun sælli
og ánægðai-i í hvívetna sem ytri
kjör okkar verða blíðai'i og betri.
gax-ði ber nú á jólaföstunni, og
dragi svo um nöfnin — jólasvein-
ana og jólameyjai'nar — sér til
dægrastyttingar á jólunum sjálf-
um. Onei! Vísast er, að það finni
sér eitthvað fyrr til dundurs en
þennan gamla sið, og þótti þó góð
skemmtun og dægradvöl á árum
áður.
OG ENGINN hefir ennþá lagt
neitt bann á útvarpið okkar, að
það stytti okkur stundirnar, þeg-
ar allt um þrýtur að öðru leyti.
Ójá, það er nú svo! Sumir munu
telja, að það sé sjálft að leggja sig
í eins konar bann og það að fleiru
en einu leyti. Upp á síðkastið má
heita, að ógerningur sé að hlusta
á Reykjavíkurstöðina fyrir þá
sök, að einhver annarleg og óvið-
felldin súða þámar allt, sem það-
an kemur, bæði tal og tóna, svo
að hrein raun er að hlusta á það.
Sumir kenna bylgjulengdinni
nýju um þetta, og má vera, að
hún eigi einhvei-n þátt í því. En
aði-ir telja, að senditækin sjálf
hljóti að vera í stöðugu og hat-
í'ömu ólagi. En hvort heldur önn-
ur þessi ástæða eða báðar
valda héi' mestu um, er hitt víst,
að hlustendur eru sárþreyttir á
þessu ástandi og telja sig eiga
kröfu á því, að foi'i'áðamenn út-
vai-psins geri allt se mí þeirra
valdi stendur, til þess að leiði-étta
þetta sem fyrst og geri hlustend-
um grein fyrir ástandi og horfum
að þessxi leyti.
EN ÞETTA ER annar sálmur,
sem ekki er tóm til að fara hér
lengx-a út í að sinni, enda al-
þekktur áðui'. En hann í'ifjaðist
nú einhvei'n veginn upp fyrir
mér, þegar mér vai'ð hugsað til
þess, að eiginlega ber sóttvarnar-
bannið okkur Akui'eyx'inga að
þeim brunni, að við verðum í
ýmsum efnum að semja okkur að
siðum feðra okkar og fyrirrenn-
ara til þess að stytta okkur
stundir á jólaföstunni. Ætli unga
fólkið, sem hvorki kemst í skól-
ana, né fær að sýna sig og sjá
aði'a á dansleikjum, kvikmynda-
húsum né annars staðar þar, sem
því hefir verið tíðgengnast þeirra
ei'inda að undanföx-nu, — grípi nú
ekki til þess gamla fangaráðs, að
skrifa nöfn allra þeirra, sem að
EN TIL ERU þeir menn, sem
telja heppilegast, að allt sitji í
sama farinu um tæknina og
hlustunax-skilyrðin, því að það
foi'ði þeim þó frá því að fylgjast
með dagski'ánni, svo ómei'kileg
vai-psins geri allt sem í þeii-ra
menn mæli auðvitað ekki af fulh'i
sanngii-ni, verðui' því þó ekki
neitað, að nokkuð hafa þeir til
síns máls. Hér um kvöldið bráði
t. d. svo af tækinu mínu, að eg
lagði það á mig að hlusta á það
um stund. Og hvað heyrði eg?
Ómei'kilega og alþekkta klám-
sögu eftir Maupasant gamla, sem
búið var að breyta í útvarpsleik
og tvær leikkonur þuldu með
drafandi röddum, enda áttu þær
að vera dauðadrukknar. Aðrir
(Framhald á 7. síðu).

Bros ungbarnsins
Eg las nýlega grein í ei'lendu tímariti, sem mér
þótti svo merkileg, að eg vil geta hénnar að nokkru
hér.
Það er venjulega sagt, að ungbörn hafi gott af því
að hrína og skríkja. „Láttu hann bara skríkja, það
er svo gott fyrir ungun,“ slíkar fullyrðingar kannast
allir við. En vitum við í raun og veru, hvað veldur
því að lítið barn grætur?
Til skamms tíma hefir því verið haldið fi-am, að
ungbarinð þyi'fti ekkert annað en að um það væri
hugsað á þann hátt, að það fengi mat sinn á réttum
tíma og hrein föt þegar það bleytti sig. Að séð væri
fyrir líkamlegum þöi'fum þess, var allt sem þui'fti,
og barninu myndi þá líða vel, ef það á annað borð
var líkamlega heilbxigt. Því hefir verið haldið fram,
að góð, líkamleg gæzla væri um leið andleg gæzla,
og jafnfi'amt væri sama, hver annaðist barnið, ef
það aðeins væri vel gert.
Ameríski uppeldisfræðingurinn Watson hélt því
fram á sínum tíma, að ungbarnið ætti ekki að hafa
samband við móður sína, heldur skyldi séi'stök (og
auðvitað lærð) barnfóstra annast það. Um bai'n-
fóstru ætti að skipta á hálfsmánaðar fresti, svo að
samband hennar við bai-nið yi'ði aldrei of náið.
Þessi kenning Watsons hefir mjög vei'ið gagnrýna
og nýjustu rannsóknir hafa leitt í ljós, að ungbörn,
sem fara á mis við hið eðlilega og innilega samband
við mæður sínar( eða konu, sem fyllilega gengui'
í hennar stað) eigi mjög á hættu að verða á eftir
hvað þroska snertir, bæði hvað snertir skilnings- og
þroskatilfinningar þeirra. Jafnframt þessu hafa
rannsóknir leitt í ljós, að síðari þroski bai-nsins fer
að miklu leyti eftir því, hvers konar reynslu það
verður fyrir á fyrsta aldursári.
Um þessi atriði hefir vei'ið gerð kvikmynd (þjóð-
félagsmála), sem sýnd var í London í ágúst sl. í
sambandi við uppeldismálaþing, sem þar var háð.
Kvikmyndin er eftir Dr. Réne A. Spitz, sem er
þekktur bai'nasálfi'æðingur og vísindamaður í New
York, og heitir hún „The smile of the Baby“ eða
„Bros ungbarnsins". Þessi kvikmynd sýixir rann-
sóknii', sem gerðar hafa verið til þess að komast að
raun um hvað það er, sem veldur því að ungbarn
brosir, en það er fyrsta mei’ki um félagslegt sam-
band þess (social kontakt).
Ungbai'nið byi'jar venjulega að brosa, þegar það
er 2—3 mánaða gamalt, og það er ævinlega andlit
manns eða konu, sem framkallar brosið.
Kvikmyndin sýnir nákvæmlega tilraunir þær,
sem gerðar höfðu vei'ið í New York. Barnið brosti
jafnt framan í kai-1 sem konu, hörundslituiinn
skipti engu máli (hvítt barn brosti jafnt framan
í negrakonu og hinn hvíta lækni), engu máli skipti
heldur, hvort hinn fulloi'ðni talaði eða var þögull
og alvai'legt eða reiðilegt andlit hafði sönxu áhx-if og
glaðlegt og vingjax-nlegt. Barnið brosti meira að
segja, þegar hinn fullorðni huldi andlit sitt á bak
við grímu, en hafði op fyrir augu og munn.
Það var andlitið, sem vakti hlátur barnsins, en
hvað í andlitinu var mikilvægast? Munnurinn var
hulinn — bai'nið brosti. Allur neðri helmingur
andlitsins var hulinn — bai’nið brosti eftir sem áð-
ur. En síðan voru augun hulin og þá brosti barnið
ekki, heldur ekki brosti það, þegar liinn (ullorðni
snei'i að því vanga (profil).
Það voru augun, sem kölluðu fram brosið, og lík-
lega er það því engin tilviljun, að augun hafa frá
fornu fari verið nefnd „spegill sálarinnar“.
í þessum víðtæku og mai'gendurteknu rannsókn-
um kom annað í ljós, sem mikla athygli vakti, sem
sé það, að öll börn brostu ekki, þótt þau annars
væi'U komin álíka langt á þi’oskabrautinni, að því
er virtist. Sum þessara bai-na voru alvarleg og
„innilokuð“ gagnvart athugaxxdanum, og sum
meii-a að segja sýndu óvilja og andúð. Þegar farið
var að rannsaka hver þessi böi'n voru og fortíð
þeirra, kom í ljós að þetta voru börn, sem skilin
höfðu verið fi'á mæðrum sínum eða börn, sem aldrei
höfðu þekkt móðui'kæi'leik, vegna þess, að þau
höfðu ekki vei'ið velkomin í þennan heim, og hinum
óhamingjusömu mæðrum sínum aðeins til raunar.
Þessi börn höfðu fengið ágæta gæzlu á rannsókn-
arheimilinu, þau höfðu fengið mat og umönnun eins
og hin börnin og reynt hafði verið, á alla lund, að
sjá fyrir þörfum þeirra, en það var eitt, sem ekki
hafði tekizt að veita þeim, en það var kærleiksrík
og góð mamma, sem hafði nægilegan tíma og skiln-
ing til að sinna litla barninu sínu. Afleiðingin, segja
(Framhald á 7. síðu).