Dagur - 14.01.1950, Qupperneq 4

i
D A G U R
•/vrvwwvs^^/yv\/N^^>vrvAvwwvNAAv«A/vvv'Vvvsrvwvv/v«AA/vvi4
Samvinnustefnaii og bæjarmálin
Annars staðar í blaðinu í dag er greint frá því
að hin nýja ullarþvott'astöð Sambands ísl. sam-
vinnufélaga á Gleráreyrum sé nú tekin til starfa.
Með byggingu þessa fyrirtækis hefur verið stigið
merkilegt spor í iðnaðarsögu landsins og atvinnu-
málum Akureyrar. í fyrsta sinn í sögunni er nú
hægt að þvo alla ullarframleiðslu þjóðarinnar með
nýtízku vélum á einum og sama stað í landinu.
Heimaþvotturinn leggst niður. Um langt árabil
hefur hann verið vaxandi erfiðleikum bundinn
vegna mannfæðar í sveitum og annarra erfiðleika.
Fyrir Akureyrarbæ þýðir þessi framkvæmd aukna
fjölbreytni í iðnaðinum í bænum, aukna atvinnu
og yfirleitt aukna möguleika fyrir fólkið, sem
byggir þennan bæ. Það hefur verið hljótt um þess-
ar framkvæmdir á Gleráreyrum til þessa. Þær
hafa ekki verið nefndar í kosningaprógrömmum
eða „málefnayfirlýsingum“ stjórnmálaflokkanna,
engar áskoranir hafa verið sendar ríkisvaldi né.
bæjaryfirvöldum um fjárhagsstuðning og enginn
stjój-nmálakandídat hefur vitnað til þeirra sér til
framdráttar í atkvæðaveiðum. Hér hefur orðið
eðlileg og hávaðalaus þróun innan þess iðnaðar,
sem samvinnufélögin hafa með höndum, fyrir til-
verknað samvinnumannanna í landinu og þess
fjáimagns, sem þeir sameiginlega fela félögunum
að ávaxta til hags og heilla fyrir þá sjálfa og þjóð-
félagið í heild. Þetta er sú þróun í iðnaðar- og
atvinnumálum, sem ríkt hefur innan samvinnu-
hreyfingarinnar um langan aldur og Akureyri
hefur notið mikils af. En þetta er jafnframt sú
þróun, sem er mikill þyrnir í augum Sjálfstæðis-
manna og Alþýðuflokksforingja hér í bænum, ef
dæma má af skrifunum í blöðum þeirra. Ár eftir
ár er því haldið fram, að öflug samvinnuhreyfing
hér í bæ og héraði og í landinu öllu, sé ákaflega
varhugaverð og ekki þess makleg að njóta sann-
girni og réttlætis af hálfu opinberra aðila. Blað
Sjálfstæðisflokksins hér hefur meira að segja
haldið því fram, að aukning iðnaðarins hér í bæn-
um og fjárfesting sú, sem samvinnuhreyfingin í
heild hefur lagt í hér á Akureyri, sé skaðleg fyrir
bæjarfélagið og líkleg til að koma öllu á hausinn
hér. Glöggskyggnum mÖnnum blöskrar þetta nátt-
tröllssjónai-mið, er þeir íhuga það. Framkvæmdir
samvinnufélaganna eru ávöxtur þess, að ávöxtur
af verzlun og framleiðslu er kyrr 1 höndum fólks-
ins sjálfs og er notaður að verulegu leyti til þess
að byggja upp ný atvinnu- og framleiðslufyrir-
tæki. Hann er ekki fluttur burt, til Reykjavíkur
eða Kaupmannahafnar með erfingjum gróða-
manna eða lífsþi'eyttum kaupmönnum. Hann er
kyrr heima í héraði, og vegna þess að margir
standa saman, er mögulegt að framkvæma stór-
virki. Hvar sést nú ávöxturinn af verzlun og fram-
leiðslu héraðs og bæjar frá þeim tíma, er sam-
vinnufélögin voru á bernskuskeiði? Hætt er við
að leita þurfi út fyrir endimörk Eyjafjarðar til þess
að finna meirihluta hans.
Ullarþvottarstöð samvinnufélaganna á Glerár-
eyrum er merkileg framkvæmd fyrir iðnaðinn í
landinu og þjóðarbúskapinn og alveg sérstaklega
tyrir Akureyri. En nýjum framkvæmdum sam-
vinnumanna í ullariðnaðinum er ekki þar með
lokið. Önnur ennþá stærri og merkilegri fram-
kvæmd er í smíðum hér innan
endimarka bæjarins, enda þótt
hljótt sé um hana eins og hina
fyrri, og hún sé ekki á kosninga-
prógrömmum stjórnmálaflokk-
anna og hafi einskis stuðnings
notið úr þeirri átt. Samvinnu-
menn eru að endurbyggja Gefjun,
koma upp nýtízkulegri ullar-
vinnsluverksmiðju, með nýtízku
vélum og aðferðum, til þess að
ekki þurfi lengur að flytja ís-
lenzku ullina sem hrávöru úr
landinu, heldur verði hún öll
unnin hér heima, í verðmæta
dúka og klæði og aðrar fram-
leiðsluvörur, og þá flutt út þann-
ig, ef íslenzka þjóðin telur sig
ekki þurfa á allri framleiðslunni
að halda. Þessi endurbygging'
Gefjunar, er tvímælalaust hin
merkasta nýjung í iðnaði lands-
manna, sem nú er á döfinni. Hún
er gerð fyrir sameiginlegt fé sam-
vinnumannanna í landinu. Vegna
þess að Akureyri er og hefur ver-
ið mikill samvinnubær og aðstaða
til iðnreksturs hér er góð, valdi
samvinnuhreyfingin þessum iðn-
aði ppphaflega stað hér. Akur-
eyri nýtur þess enn, sem fyrr,
að samvinnuhreyfingin er hér
öflug fyrir, og stærstu átök sam-
vinnumanna landsins í iðnaðar-
og framleiðslumálum eru enn
gerð hér í bænum. Á Gleráreyr-
um eru að gerast hlutir, sem eru
mörgum sinnum eftirtektarverð-
ari og örlagaríkari fyrir afkomu-
horfur og efnahagsmál þessa bæj-
ar en glamurskrifin öll, sem birst
hafa í sumum bæjarblöðunum
um starfsemi samvinnufélaganna.
Það er raunar furðulegt, að slík
skrif skuli finna nokkurn hljóm-
grunn í þessum bæ. Hvernig væri
hér umhorfs, ef samvinnufélags-
SKapurinn hefði aldrei fest hér
•ætur , og allt atvinnulíf og at-
koma bæjarmanna hefði átt allt
sitt annað tveggja undir áræði og
þegnhollustu óstöðugs kaup-
mannavalds eða hefðu þurft að
lifa á bónbjörgum hjá alvöldum
ríkisembættismónnum? Mundu
bæjarmenn í alvöru vilja skipta?
AKUREYRI er oft talið það
til gildis í skrifum ferðamanna, að
hún sé fallegur bær og trjágróð-
ur þrífist hér betur en annars
staðar. Nú hin síðari ár gerizt það
æ tíðara í skrifum erlendra ferða-
manna, sem gista þennan bæ, að
þeir nefna hann „samvinnubæ-
inn“. Akureyri getur verið stolt
af þessu heiti. Samvinnufélags-
skapurinn er öflugur hér og sam-
vinnumenn alls landsins hafa
sameinast um stórar fram-
kvæmdir hér innan þessa bæjar-
félags. En hér má ekki fara eins
og á sviði trjágróðursins. Akur-
eyri er naumast lengur forustu-
bær um fallega og snyrtilega
garða og þarf að ávinna sér þann
heiðurssess á ný. Orðstír „garða-
bæjarins" er verk fyrri kynslóð-
ar, alveg eins og stórvirki sam-
vinnustefnunnar eru byggð upp
af eldri kynslóðinni, þeirri kyn-
slóð, sem uppgötvaði mátt sam-
vinnunnar og lét hann vinna
glæsilegt afrek fyrir þjóðfélagið.
Unga kynslóðin og þetta bæjar-
félag allt, þarf að viðhalda því
heiðursheiti að Akureyri sé sam-
vinnubær, því að meðan bærinn
er samvinnubær í raun og sann-
leika, mun honum vegna vel og
framtíð hans verða glæsileg.
FOKDREIFAR
Umbótahugur í janúar.
ÞRÍR stjórnmálaflokkanna hafa
nú birt kosningaloforð í blöðum
sínum. Eru þau hin fallegustu
álitum, prentuð með viðhafnar-
letri í skrautlegri umgerð. Hafa
þau og vafalaust vakið mikla at-
hygli borgaranna, sem hafa sökkt
sér djúpt niður í fræðin og sann-
færst um einlægan umbótavilja
flokkanna og mikla löngun þeirra
til þess að verða fólklnu að gagni.
Nú er það svo, að þegar rokið er
til um nýjárið og samin umbóta-
stefnuskrá, sem á að verka í jan-
úarlok, getur vel svo farið að
eitthvað gleymist, sem heppilegt
hefði þó verið að fengi að fljóta
með. Það getur verið erfitt að
fyllast umbótaáhuga í heilan
mánuð eftir að dottað hefur ver-
ið á málunum í fjögur ár. Verður
því að virða það til vorkunnar,
þótt bæjarfulltrúar þeir, sem
samið hafa umbtóaáætlanir
flokkanna, hafi ekki munað öll
framfaramálin, sem þeir hafa
barist fyrir á liðnu kjörtímabili.
Vafalaust mundu þeir hafa gert
prógrömm sín betur úr garði, ef
þeir hefðu haft meiri tíma til
þess.
Ekki hægt að muna eftir öllu.
ÞAÐ VEKUR t. d. athygli, að
enginn hinna þriggja flokka hefur
tekið almenningssalernin eða ei-
lífðarklósettin upp á stefnu-
skrána, Nú á þessu síðasta ári
kjörtímabilsins miðaði málinu að
vísu svo langt, að staðurinn var
ákveðinn og teikning gerð og
samþykkt. Meira að segja munu
þó nokkrar skóflur hafa verið
teknar úr melnum fyrir framan
kirkjuna til undirbúnings mann-
virkisins. En það var nú í haust,
og síðan hefur verið hljótt í ná-
grenni hesthússlóðarinnar. Er
því ekki að undra þótt sumir
bæjarmenn telji þunglega horfa
um framkvæmdina þegar þess er
gætt, að þetta mál er ekki á kosn-
ingastefnuskránum, sem til þessa
hafa birzt. Vona sumir, að flokk-
arnir eigi eftir að birta appendix
við málefnayfii lýsingar' sínar og
bæta þar við loforðum um þetta
stórmál og bæjarstjóraskiptin.
„Forargelsens Hus“.
ÞESSI GLEYMSKA flokkanna,
og deyfðin, sem virðist ríkja í
kosningabardaganum til þessa,
rifjar upp fyrir mér frásagnir um
franska kvikmynd, sem nú er
verið að sýna í Kaupmannahöfn
og kvað vekja þar mikla athygli.
Nefna Danir mynd þessa „For-
argelsens Hus“, og þarf ekki að
útskýra, hvaða hús þar er átt
við, a. m. k. ekki fyrir þeim, sem
veitt hafa því athygli, hvers er
að sakna úr kosningaloforðum
flokkanna. Þessi kvikmynd gerizt
í frönskum smábæ Þykir stjórn-
málaforingjunum þar pólitískur
áhugi borgaranna vera orðinn
helzt til lítill og mjög á skorta
nægilega hrifningu fyrir störfum
þeirra og flokkanna. Til þess að
hressa upp á stemninguna og fá
borgurunum í hendur efni til
þess að rífast um, er ákveðið að
byggja eitt virðulegt almennings-
salerni í bænum, enda hafði
flokkunum verið það ljóst, að
slíkan stað vantaði sárlega í bæ-
inn. Síðan. er hafizt handa og
(Framhald á 7. síðu).
Laugardaginn 14. janúar 1950
Erlend tíðindi:
Bók Walter Bedell Smith:
„Þrjú ár í Moskvu“
Nýlega kom út
í Bandaríkjunum
bók eftir Walter
Bedell Smith fyrv.
sendiherra Banda
ríkjanna í Moskva
Nefnist bókin
,Þrjú ár í Moskvu1.
Hefur hún vakið
mjög mikla at-
hygli. M. a. hafa
sum heimsblað-
anna prentað
hana í framhaldsþáttum, t. d. „New York Tirnes" í
Bandaríkjunum og „Politiken“ í Kaupmannahöfn.
Walter Bedell Smith var heimskunnur maður áður
en hann gerðist sendiherra í Moskvu. Hann var
einn af æðstu herforingjum Bandamanna í stríðs-
lokin og náinn samstarfsmaður Eisenhowers. Störf
sín í Moskvu þótti hann rækja ágætlega og nýtur
nú mjög mikils trausts og virðingar í heimalandi
sínu. Bók sendiherrans lýsir ástandinu í Rússlandi,
og utanríkisstefnu Rússa og er mjög fróðleg og lær-
dómsrík. í einum kafla bókarinnar ræðir hann um
nauðungarvinnu verkamanna í Sovétríkjunum og
um hinar svokölluðu kosningar, sem annað slagið
eru settar á svið í Rússlandi. Hér fara á eftir glefst-
ur úr þessum kafla:
„Sovétríkin hafa jafnan neitað því, að þau noti
nauðungarvinnuafl í stórum stíl. Allareiða 1931
neyddist Molotoff til þess að ræða málið vegna sí-
felldra skrifa erlendra blaðamanna um það, í sam-
bandi við notkun þræla til þess að framleiða út-
flutningsvörur. Hann sagði þá m. a.: „Við höfum
aldrei reynt að leyna því, að við ýms störf, svo sem
vegagerð, höfum við notað fanga til vinnu, ef þeir
hafa heilsu til þess og þrek. Við höfum gert þetta að
undanförnu, við gerum það nú, og munum gera það
í framtíðinni. Það er til hags fyrir þjóðfélagið. Það
er til liags fyrir fangana, sem þola 1-efsivist, því það
venur þá við störf og gerir þá að nytsömum með-
limum þjóðfélagsins. í norðurhéruðum landsins
notum við fangavinnu mikið, og um þetta hefur
pressa auðvaldsríkjanna fárast mikið, sú vinna
kemur ekkert við útflutningsverzlun okkar. Sögu-
sagnirnar um nauðungarvinnu eru úr lausu lofti
gripnar.“ Svo mælti Molotoff. Þetta væri raunar
sanngjarnt ef rétt væri frá skýrt. En það var ekki.
Enda þótt iölur séu ekki fyrir hendi, er vitað, að
nauðungarvinnuafl er notað í stórum stíl, og þetta
vinnuafl á sér mismunandi uppruna, og greinist í
fjórar aðalgreinar:
1. Vinna fanga, sem fangelsaðir hafa verið án dóms
og laga, af leynilögreglunni.
2. Stríðsfangar.
3. Fólk, sem handtekið hefur verið í þeim löndum,
sem Sovétherir fóru yfir á stríðsárunum.
4. Vinna hinna svonefndu „frjálsu vinnusveita“,
sem eru þó í rauninni alls ekki frjálsar, hafa
ekki getu til þess að velja starf né stað.
15 milljónir þræla.
Áætlanir um.tölu þeirra manna, sem hafðir eru í
nauðungarvinnu í Rússlandi, eru misjafnar, allt frá
nokkrum milljónum upp í 20 milljónir. Mín áætlun,
sem er undirbyggð af þeim beztu upplýsingum, sem
völ er á, er, að í nauðungarvinnusveitum Sovét-
stjórnarinnar séu um það bil 8% af allri þjóðinni,
eða 15 milljónir manna....“
Hatrið er aflgjafi.
Á öðrum stað í bók sinni segir Bedell Smith svo:
„Útiendingi, sem sér lífið í lögregluríki ná-
lægt sér, er gjarnt að harma ástandið á ópersónu-
legan hátt, og snúa aftur heim til sín með endur-
nýjuðum áhuga fyrir lýðræðiskerfi heimalands
síns, sem sennilega er ófullkomið, og hann hugsar
e. t. v. sem svo, að tíminn og þróunin verði að ráða
þeim málum til lykta, án hans afskipta. En þá rek-
ur hann sig á það, að kommúnisminn prédikar hat-
ur á öllum öðrum stjórnmálakerfum. Það er þetta
(Framhald á 7. síðu).