Dagur - 12.07.1950, Blaðsíða 2

2
D A G U R
MiSvikudaginn 12. jvilí 1950
Frá "nýsköpunartímunum"
Nú hefur farið fram eudurskoðun á
rekstri við byggingu nýju síldarverk-
smiðjanna á Siglufirði og Skagaströnd
Fyrirspum á Alþingi.
Fyrir nokkru var gerð fyrir-
spurn á Alþingi til ríkisstjórnar-
innar varðandi byggingu nýju
síldarverksmiðjanna á Siglufirði
og Skagaströnd. Var spurt um,
hvað liði endurskoðun þeirri, er
frpm hefði farið á byggingar-
kostnaði vferksmiðjanna. At-
vinnumálaráðherra kvað endur-
skoðun þessa hafa farið fram. Hér
verður drepið á nokkur atriði úr
þessari sögu, sem ber vott um
eymdarástand og lágmark sið-
ferðiskenndar þeirra, sem þar
koma við sögu.
Nefndin hans Áka.
Áki Jakobsson, þáverandi at-
vinnumálaráðherra, skipaði vorið
1945 þriggja manna nefnd til að
standa fyrir byggingu þessara
tveggja verksmiðja.
Ráðherrann ákvað, að verk-
smiðjurnar skyldu fullbyggðar
fyrir síldarvertíðina 1946. Var
þetta ein helzta kosningabomba
„nýsköpunarflokkanna" í kosn-
ingunum 1946. Þeir, sem
þekktu til, töldu mjög ósennilegt,
að hægt væri að ljúka verkinu
svo snemma. Þessi ráðstöfun ráð-
herrans var éinkennileg, þar sem
eðlilegra hefði verið að láta stjórn
síldarverksmiðjanna, sem hafði
reynzlu af slíkum fi-amkvæmd-
um sem þessum, hafa verkið með
höndum.
Kostnaðarverð verksmiðjanna.
A Alþingi 1944—’45 var heim-
iluð 20 millj. kr. lántaka til
byggingar verksmiðjanna. Var þá
fullyrt, að það myndi nægja. En
vorið 1946 var heimildin hækkuð
upp í 27 millj. í greinargerð Áka
Jakobssonar fyrir hækkuninni
segir: „Framkvæmdir eru það vel
á veg komnar, að nokkurn veginn
má sjá, hver byggingarkostnaður
verður.1* Byggingarnefndin hafði
þá áætlað kostnaðinn 26.3 millj.
kr. Seint á þessu sama ári taldi
byggingamefndin, að kostnaður-
inn yrði 38 millj. kr. Niðurstaðan
varð hins vegar 2Vz millj. kr,
meira. Varð endanlegur kostn-
aður 40Vz millj. kr. Svo hrundi
„Ákavítið“ í Siglufirði og endur-
byggingin kostaði 3 millj. kr.
Áka-nefndinni vikið frá.
Þegar ný 'ríkisstjórn hafði tek-
ið við í febr. 1947, var stjórn síld-
arverksmiðja ríkisins falið að
ljúka því, sem þá var eftir af
byggingu verksmiðjanna, en
byggingarnefndinni falið að skila
öllum reikningum og gögnum sem
allra fyfst, sem vörðuðu bygg-
ingu verksmiðjanna. Það virtist
svo, að Áka-nefndinni hafi verið
það Ijóst, að ekki væri nú allt
með felldu. A. m. k. þurfti borg-
arfógeti í Reykjavík að ganga í
málið til að fá nefndina til að
skila gögnum. Var gerð um það
réttarsætt, að hinir umdeildu
reikningar og önnur gögn skyldu
afhent löggiltum endurskoðend-
um, er skyldu hafa með höndum
endurskoðun og rannsókn þeirra.
Þessi endurskoðun tók 17 mán-
uði. En á þeim tíma samþykkti
formaður byggingarnefndar og
áritaði marga reikninga til verk-
smiðjanna, sem síðar voru taldir
óréttmætir eða vafasamir, þó
hafði nefndinni verið vikið frá
störfum áður. Niðurstaðan virt-
ist hafa orðið sú, að endurgreidd-
ar hafi verið til verksmiðjanna kr.
977 þús. Verksmiðjurnar virðast
því hafa hagnast um nálega eina
millj. kr. við það, að Áka-nefnd-
inni var vikið frá störfum, þótt
seínt væri.
Onnur endurskoðun.
Það var nú ekki svo vel, að ein
endurskoðun dygði. Endurskoðun
þeirra löggiltu var aðeins töluleg,
en ekki gagnrýnandi. Voru þá
kvadðir til tveir menn af hálfu
verksmiðjustjórnar til að yfirfara
reikninga af nýju. Er skýrsla, sem
byggð er á athugasemdum þeirra,
undirrituð 14. des. 1949. Skýrsla
þessi er mikið mál, miklu lengra
en svo, að unnt sé að rekja efni
hennar til hlítar hér í blaðinu.
Áætlanir og efnisútvegun.
Endurskoðunarmenn telja, að
Áka-nefndina hafi skort mjög
tilfinnanlega heildaryfirlit um
það, hvernig framkvæmdum
skyldi haga og hvað þær myndu
kosta. Sumar teikningar hafa alls
ekki legið fyrir, þegar á þeim
þurfti að halda.
Þá virðast efniskaup hafa verið
fullkomið hneyksli. Það verður
ekki séð, að tilboða hafi verið leit
að í aðalefnivörur, svo sem se-
ment, timbur, steypujárn o. fl.
Megnið af þessu efni var keypt
hjá einu firma, ýmist fob, cif eða
af lager í Reykjavík. Samkvæmt
heimild byggingarnefndar keypti
Almenna byggingafélagið ýmsar
byggingavörur fyrir 650 þús. kr.
á smásöluverði! Af Héðni h.f.
keypti nefndin vörur fyrir nokk-
uð á þriðju milljón kr. með 30—
40% smásöluálagningu. Nefndin
fól ýmsum að smíða eða panta
vélar, tæki o .fl. til verksmiðj-
anna.
Vinnubrögð og útborganir.
Almenna byggingafélagið hafði
skrifstofur á Siglufirði og Skaga-
strönd. Greiddi það alla reikn-
inga, sem bárust á byggingar-
nefndina, en hún hafði eins kon-
ai- trúnaðarmenn á báðum stöð-
um, sem áttu að viðurkenna
reikningana f. h. hennar.
Sumir reikningar, sem trúnað-
armaðurinn á Skagaströnd vildi
ekki samþykkja voru síðar sam-
þykktir af formanni byggingar-
nefndar. Á Siglufirði voru m. a.
tveir nýútskrifaðir stúdentar um-
boðsmenn byggingarnefndar. —
Telja endurskoðunarmenn vafa-
samt, að þeir hafi haft þekkingu
og þrek til að dæma um réttmæti
reikninganna.
Allir þeir menn, sem við bygg-
ingu verksmiðjanna unnu, eink-
um þó fagmenn, svo- sem vélvirkj
ar, vélsmiðir og rafvirkjar, hafa
samkvæmt vinnuskýrslum verið
látnir vinna, svo sem þrek þeirra
framast hefur leyft og jafnvel
umfram það. Var það ekki óal-
gengt, að þessir menn skiluðu 16
—22 tíma (jafnvel 26 tíma) vinnu
á sólarhring, virka daga sem
helga, jafnvel vikum saman. Eft-
irvinna, næturvinna og helgi-
dagavinna varð þá geysimikil. Þá
var ferðakostnaður starfsmanna
og aukakostnaður við að sjá þeim
fyrir fæði og húsnæði á Siglufirði
og Skagaströnd mjög mikill að
dómi endurskoðunarmanna.
Aðdrættir.
Bílakostnaður vegna eigin bíla
byggingarnefndar (verkstjórans)
og til efnisflutninga námu nærri
því einni millj. kr.! Mikið efni var
flutt landveg frá Rvík til Skaga-
strandar, og jafnvel til Sauðár-
króks og Hofsós og þaðan sjóveg
til Siglufjarðar.
Sumarið 1945 hafði nefndin
skipið Hrímfaxa á leigu í tvo
mánuði til sementsflutninga frá
Englandi. Skipið fór tvær ferðir á
þessum tíma og flutningskostnað-
ur varð 216 kr. pr .tonn, eða
helmingi hærri en hjá Eimskipa-
félagi íslands. Þessir sements-
flutningar kostuðu um 340 þús.
kr.
Heildsölufirma í Rvík virðist
hafa undirritað leigusamning um
skipið, án þess að hafa til þess
nokkurt umboð og var það látið
gott heita.
Hús inni í öðru húsi.
Mjölhúsið mikla á Siglufirði
hrundi. En mjölhúsið á Skaga-
strönd segja endurskoðunarmenn
að hafi reynzt mjög illa og ekki
verið fokhellt í stórhríðum. Varð
þá að byggja sérstaka geymslu
innan í húsinu fyrir vörur, sem
ekki máttu blotna. Mjölhúsin
voru stálgrindarhús, keypt frá
Englandi. Endurskoðunarmenn
taka fram, að ekki verði séð, að
við pöntun húsanna hafi verið
sett nein skilyrði um styrkleika
þeirra. Byggingarnefnd virðist
hafa vanrækt að láta reikna út
burðarþol í þaki mjölhúsanna,
sem bera átti uppi mjölflutnings-
tækin og hafi þó hinn erlendi
seljandi tækjanna bréfiega bent
á, að þetta þyrfti að gera.
Einum nefndarmanni var falið
að gera allar teikningar, sem að
vélakerfi verksmiðjanna lutu og
greiddar fyrir það kr. 75 þús. —
Stundum varð að fresta verki, af
því að beðið var eftir teikningum
þessum. Þessi sami nefndarmaður
var 20 daga á ferð erlendis og
reiknaði sér kr. 409 á hverjum
degi auk fargjalda og námskostn-
aðar!
Vasapeningar, risgjöld og
húsaleigur.
í risgjöld var eytt rúmlega 51
þús. kr.
I húsaleigu á Hótel Siglunes á
Siglufirði virðist byggingarnefnd-
in hafa eytt allmiklum upphæð-
um. Frá 1. júní 1945 til 30. júní
1946 eru greiddar 18 þús. kr. í
leigu og næsta ár á eftir 20 þús.
kr. Auk þess var hóteleiganda
greiddar samtals 13 þús. kr. fyrir
að halda ekki dansleiki á neðstu
hæð hússins sumarið 1946. Þetta
skýrist nokkuð af því, að vor-
kosningarnar 1946 voru í fullum
gangi.
Útlendingum, sem unnu við
niðursetningu véla, voru greidd-
ir sérstakir vasapeningar, rúm-
lega 1000.00 kr ,á mánuði, meðan
þeir dvöldu hér, auk umsaminna
launa, dvalarkostnaðar, ferða-
kostnaðar og eftirvinnu. Þótti út-
lenzkum þessi háttsemi nýstárleg.
Útgjöld, m. a. radíógrammófónn
og heimilishrærivél!
Alls konar greiðslur, sem verk-
smiðjunum kom ekkert við, virð-
ast hafa verið færðar þeim til út-
gjalda. Greiðsla á 1000 dollurum
til Ameríku var færð í dagbók
sem einangrun á vatnspípum, en
reyndist samkvæmt upplýsingum
firmans greiðsla til íslenzks náms
manns þar vestra.
Reikningsfærslu mjög óbótavant.
Endurskoðendur telja, að reikn-
ingsfærslu byggingarnefndar hafi
verið í meira lagi ábótavant, svo
að ekki sé meira sagt. Ferðakostn
aðarreikninga tveggja nefndar-
manna og gjaldeyrisviðskipti í
því sambandi telja endurskoðun-
armenn mjög til athugunar.
Nú vantar þjóðina brauð og
klæði.
Þessir þættir úr byggingarsögu
síldarverksmiðjarina nýju á
Siglufirði og_.Skagaströnd vekja
til umhugsunar um núverandi
ástand þjóðarinnar í gjaldeyris-
og efnahagsmálum. „Nýsköpun-
in“ verður sennilega aldrei end-
urskoðuð reikningslega til hlítar.
En ef að fleira hefur verið eitt-
hvað í Ifkingu við þessa sögu, má
vera að íslenzka þjóðin væri bet-
ur á vegi stödd, ef fyrirhyggju og
ráðdeildar hefði verið gætt um
uppbyggingu atvinnuveganna. —
Hvað ætli hefði mátt byggja og
kaupa mikið af framleiðslutækj-
um fyrir beina eyðslu á fram-
kvæmd „nýsköpunarinnar“? Því
verður aldrei svarað, enda e. t. v.
sóma þjóðarinnar fyrir beztu. En
ábyrgðin verður aldrei þvegin af
nýsköpunarflokkunum.
Sfúlku
vantar í eldhúsið á Krist-
nesi til að leysa af í sumar-
fríum.
Upplýsingar gefur ráðs-
konan og skrifstofan.
AUGLÝSIÐ
í ÐEGI
Áætlaðar
> flugferðir j
í júlL 1950
| FRÁ ARUREYRI |
| Siumuclaga:
Til Reykjavíkur 1
j (2 ferðir) |
Til Siglufjarðar i
j Mánudaga: |
Til Reykjavíkur |
(2 ferðir) j
Til Siglufjarðar 1
Til Ólafsfjarðar i
Til Kópaskers i
| Þriðjudaga: j
Til Reykjavíkur j
j (2 ferðir) |
Til Siglufjarðar i
Til ísafjarðar i
I Miðvikudaga: i
Til Reykjavíkur j
j (2 fcrðir) |
j- Til Siglufjarðar j
Tií Ivgilsstaða
j Fimmtudaga: j
Til Reykjavíkur j
(2 ferðir) j
Til Siglufjarðar i
Til Ólafsfjarðar I
Til Kópaskers
Til Sauðárkróks j
Til Blönduóss j
j Föstudaga: j
Til Reykjavíkur j
(2 ferðir) |
Til SigUtfjarðar \
j Laugardaga: i
Til Reykjavíkur j
j (2 ferðir) j
Til Sigkifjarðar j
| FLUGFÉLAG |
| ÍSLANDS h. f. I
• llDlllllllltlllllimillMIIIIIIIIIIIIUilltMlllltUIIIIIMIIIIlli?
Stangar-
veiðimenn!
Hefi ávallt ánamaðk
í beitu til söltt.
Guðm. Flauksson
Brekkugötu 21, uppi
Grár liestur,
stór, styggur. Mark: fjöður
aftan hægra, oddljaðrað fram-
an vinstra. (rifið uppúr),
tapaðist lrá Klauf. — Finn-
andi vinsamlcga geri mér að-
vart.
Guðmundur Sigurgeirsson.