Dagur - 28.09.1950, Qupperneq 2

2
D A G U R
Fimmtudaginn 28. sept. 1950
Kaupmenn og þjóðarhagur
Hlutdeild kaupmanna í sköpun verðmæta
Hverjum manni er ljóst, að
skilyrði fyrir efnalegri velmegun
þjóðarinnar er, að nægilega mik-
il verðmæti séu framleidd í land-
inu sjálfu. Þau eru vissulega
framleidd af ýmsum þegnum
þjóðfélagsins á misjafnan máta.
Sjómannastéttin framleiðir fisk
til útflutnings. Hún flytur varn-
ing til og frá landinu og annast
einnig flutning við ströndina.
Bændastéttin framleiðir mest af
því, sem daglega er á þorðum
þjóðarinnar. Verkamenn vinna að
iðnaði, byggingum o. fl. Þannig
mætti lengi telja.
En hvað framleiða kaupmenn?
Hvernig ætli landið væri á vegi
statt, ef enginn kaupmaður væri
til? Þessum spurningum verður
ekki svarað fullkomlega í stuttu
máli. En í höfuðatriðum má full-
yrða, að hagur lands og þjóðar
yrði lítið rýrður, þótt kaupmönn-
um fækkaði til muna frá því sem
nú er.
Margar verzlanir eru með öllu
óþarfar og gagnslitlar. Hins vegar
inna kaupmenn af þöndum þarfa
þjónustu í ýmsum efnum. En sú
þjónusta er í mörgum tilfellum
allt of dýr. Þeir hagnast óeðlilega
á viðskiptunum við almenning.
Þeir eru einu sinni til vegna þjóð-
arinnar, en ekki öfugt. Þrátt fyr-
ir það, þótt nokkur hluti kaup-
m&nna sé raunverulega óþarfur,
lifa þeir tíðum betur en aðrir.
Víðast hvar í kaupstöðum lands-
ins eru fjársterkir kaupmenn,
milclu efnaðri en samborgarar
þeirra. Er það vegna þess að þeir
framleiða meiri verðmæti og séu
þarfari en hinir? Nei, síður en
syo. Heldur, að verzlun hefur
yerið handhæg aðferð til fjárafla,
yjármagn kaupmanna og
kaupfélaga
iþað er athyglisverður saman-
burður að bera saman, hvernig
kaupmenn og kaupfélög ráðstafa
fjármagni sínu. Flestir efnaðir
kaupmgnn láta sér nægja að
safna í handraðann. Hins vegar
hafa kaupfélögin verið brjóstviirn
flestra byggðarlaga, þar sem
þau starfa, um að verja fjármagni
sínu til nytsamrar framleiðslu.
Nægir þar að benda á það hlut-
verk, sem Kaupfélag Eyfirðinga
gegnir hér í bæ og héraði í ýms-
um framleiðslugreinuny. Nú er
svo komið að sjóðir kaupfélag-
anna eru helzta brjóstvörn
margra byggðarlaga landsins.
Fjármagn þeiri-a er alveg bundið
við staðinn til frambúðar. Hins
vegar eru fjölmörg dæmi um
kaupmenn, sem hafa grætt á í-
búum byggðarlaga og siglt svo
sína leið með gróðann.
Heildsalar og SÍS
Ekki verður samanburðurinn
hagstæðari á því sviði. Nú er
vitað, að nærri tvö hundruð
heildsalar eru starfandi í landinu.
Hver þeirra um sig krefst mik-
illa húsakynna, skrifstofa,
geymsluhúsa o. s. frv.
Hins vegar er svo SÍS, sem hef-
ur aðsetur í einu skrifstofuhúsi
í Reykjavík, en annast samt
hundraðfalda þjónustu á við
margar heildsölurnar. Ætli væri
hagstæðara fyrir þjóðina, að sam-
eina umflutninginn, í stað þess
að eyða efni, húsakynnum og
margföldu starfsliði á mörgum
stöðum?
Það er alkunna, að margir af
heildsölunum hafa rakað saman
stórfé á kostnað alþjóðar. En er
framleiðslustarfsemi heildsala-
liðsins sambærileg við fram-
leiðslu SÍS? Öruggt er það, að
ef allt fjármagn kaupmanna væri
samankomið og það hagnýtt í
þjóðarþágu, væri hægt að fram-
leiða með því mikil verðmæti til
blessunar fyrir þjóðina. En þessu
er alls ekki til að dreifa. Fjár-
magnið er yfirleitt hagnýtt í þágu
fárra útvaldra. Þess vegna þurfa
milliliðaheildsalar að hverfa. Þeir
gleypa svo og svo mikið fjármagn
án þess að veita því í framleiðsl-
una.
Smærri hagsmunir verða að
víkja fyrir hinum stærri
Það er nú viðurkennt, að efna-
hagsvandræði steðja að þjóðinni.
Þegar svo er, þykir sjálfsagt að
stuðla að því eina, sem getur
bætt úr, en það er aukin fram-
leiðsla. Þar sem nokkur hluti
kaupmanna er óþörf stétt, nema
á velmegunarárum, þegar þjóðin
hefur efni á að. veifa slíkum
skrautfjöðrum, verður að stefna
að því að afnema það fyrirkomu-
lag, sem nú ríkir um verzlunar-
máta.
Kvótafyrirkomulagið tryggir
ýmsum vörur óverðskuldað, en
það að hafa á boðstólnum vörur
í vöruþurrð þýðir vissan og ör-
uggan gróða. Hagsmunir þessara
kaupmangara eru smáir borið
saman við þjóðarhagsmuni. Því
verða þeir að yíkja og heilbrigð-
ari starfsgrundyöllur að komast
á. Meðan viðhaldið er fjölmörg-
um verzlunum með hlunnindum
í dreifingu er ekki von á góðu.
Rök kaupmannasinna
Það skal tekið fram, að marg-
ir af kaupmönnum eru dugnað-
ar- og ráðdeildarfólk, sem sinna
starfi sínu af alúð. Er það löngu
yiðurkennt.
Þeir, sem telja sig andstæðinga
samvinnufélaga, og vilja útrýma
þeim, telja að kaupmenn séu svo
fjarskalega nauðsynlegir til þess
að láta leggja há útsvör á þá
og skatta. Hins vegar séu svo
samvinnufélögin, sem beri lægri
útsvör og lægri skatta. En því
er nokkuð verið að fara aftur að
hlutunum, fyrst eitt af mark-
miðunum er að fá sem mest í
bæjar- og ríkiskassana. Því er
verzlunin ekki bæjar- eða þjóð-
nýtt? Þá fæst gróðinn inn ,eða
svo skyldi maður ætla.
Undanfarin ár hefur mjög
hallað á kaupmenn og heildsala í
samkeppn' v*ð sítntöJ' swnvinnu-
manna. Grípa þeir nú til þess að
hefja upp ákafan áróður fyrir
því, að alger samstaða sé milli
kaupmanns sem rekur verzlun
og verzlunarfélags, sem' ekki er
rekið í' gróðaskyni fyrir neinn
sérstakan einstakling. í skjóli fé-
lagafrelsis hefur almenningur
hagnýtt sér mátt og yfirburði
samlakanna til sjálfsbjargar.
Hann telur sig ekki vera tæki
fyrir smákónga til að græða á,
heldur sjálfstæða einstaklinga,
sem vilja reyna allt sem þeir
geta til að vei'ða efnalega sjálf-
stæðir.
S O S Morgunblaðsins
Hér á dögunum segir Morgun-
blaðið: „Ef það er rétt, að kaup-
félögin séu einu verzlanirnar á
17 stöðum hér á landi, þá er
vissulega tími til kominn, að lög-
gjafarvaldið geri þær ráðstafan-
ir, sem hefta frekari einokunar-
þróun en þegar er orðin.“
Svo mörg eru þau heilögu orð.
Þess er krafizt af löggjafarvald-
inu, að það grípi í taumana og
tryggi kaupmönnum lífsskilyrði.
Er það vegna þjóðarinnar? Hafa
einstaklingarnir á þessum 17
stöðum óskað eftir fésýslumönn-
um til að láta græða á sér? Nei,
Það er vegna hagsmuna þeirra
manna á kostnað alþjóðar. Slík-
ar ráðstafanir væru vart hugs-
anlegar, nema með því að skerða
það félagsfrelsi sem stjórnskip-
unin tryggir. Ef til vill er það
einn af framtíðardraumum Morg-
unblaðsins í stjórnarskrármál-
inu!? T.
Frá Barnavernd-
arfélagi Akur-
eyrar
Frá Barnaverndarfélaginu hef-
ur blaðinu borizt eftirfarandi:
Á síðastliðnum vetri var stofn-
að barnaverndarfélag hér í bæn-
um. Mörg nauðsynleg verkefni
bíða þessa unga félags. En til
þess að geta leyst þau, þarf það
að eignast einhverja fjármuni til
umráða.
Eitt af því, sem félagið hyggst
koma í framkvæmd, er að koma
upp vistheimili fyrir mlmaðarlaus
börn, svo og önnur börn, sem af
ýmsum ástæðum þyi-ftu að dvelja
þar lengri eða skemmri tíma. —
Þöifin fyrir slíkt heimili vex-ður
brýnni með ári hvei-ju í jafn fjöl-
mennum bæ og Akureyri er.
Félagið hefur valið sér fyrsta
vetrardag (að þessu sinni) laug-
ardaginn 21. okt.) til samkomu-
halds og fjái-öflunar. Þessi gamli
merkisdagur er nú að hverfa í
skuggann fyrir^öðrum nýjum. —
Vill félagið nú helga hann upp-
eldismálunum í bænum. Á það
vel við, þar sem flestir skólar
byi-ja að haustinu um svipað leyti.
Stjórn félagsins treystir því, að
sem flestir bæjarbúar vilji styrkja
það með því að gerast félags-
menn, svo og með því að sækja
skemmtanir Barnavei'ndardags-
ins. En um fyrirkomulag hans
verður nánar sagt síðar.
HELGA MAGNÚSÐÓTTIR
MINNINGARORÐ
Nýlátin er hér í bænum Helga
Magnúsdóttir, fyrr húsfreyja í
Torfgarði á Langholti í Skaga-
firði, ekkja Sigurðar Helgasonar
bónda þar.
Helga sál var fædd á Gvend-
ai'stöðum í Skagafjarðarsýslu 1.
maí 1881. Voru foreldrar hennar
Margi'ét Sigfúsdóttir og Magnús
Pálsson. Var Margrét dóttir Sig-
fúsar fi'á Vatnshlíð Guðmunds-
sonar þar, Magnússonar þar Ás-
grímssonar. — Guðmundur í
Vatnshlíð var maður mjög orð-
heppinn og fyndinn, gáfaður,
glaður og reifux’, greiðamaður
mikill.
Magnús, faðir Helgu, var son-
ur Páls Halldói’ssonar, bónda á
Álfgeii'svöllum, og konu hans
Margrétar Magnúsdóttur bónda
á Álfgeii’svöllum Þorsteinssonar.
Dó Páll á níræðisaldri hjá séra
Jóni O. Magnússyni á MælifeUi
nokkrum árum fyrir síðustu
aldamót. — Magnús Pálsson bjó
víða, meðal annai-s á Nautabúi á
Neðribyggð. Hann andaðist árið
1892.
Helga ólst upp með móður
sinni fyrstu æviái'in, en um 1890
fluttist hún til frænda síns, Kon-
ráðs Magnússonar, bónda á
Syði’a-Vatni, og konu hans,
Ingibjargar Hjálmsdóttur alþm. í
Norðtungu Pétui'ssonar, og
dvaldist með þeim fi-am um alda-
mót, og minntist hún jafnan veru
sinnar þar með þakklæti og
gleði. Hafði hún inar mestu
mætur á Syði'a-Vatnshjónunum,
börnum þeii'i'a og gömlu hjónun-
um fi-á Noi'ðtungu. Um aldamót-
in fluttist Helga sál. að Geld-
ingaholti til Sigþrúðai- Helga-
dóttur, ekkju Tobiasar bónda
Eii'xkssonar, og átti þar heima
um hríð. Kynntist hún þar bróð-
ur Sigþrúðar húsfreyju, Sigurði
Helgasyni, og gengu þau í
hjónaband ái-ið 1903. Hófu þau
búskap á Brenniborg og voru
þar árlangt, en fluttust síðan að
Torfgarði í Seyluhi-eppi. Þar bjó
Helga 33 ár, fyrst með manni
sínum, meðan hann lifði, til 23.
'ágúst 1931, og síðar með sonum
sínum til 1937. Brá hún þá búi og
fluttist til dóttur sinnar Mar-
grétar norður á Akureyri, og átti
hún þar upp frá því heirna, hjá
Mai'gréti, og síðar þeim hjónum,
Mai-gréti og Birni Guðmundssyni
innlagningai-manni hjá Kaup-
félagi Eyfirðinga, Akui'eyri. —
Helga andaðist í Akureyrar spí-
tala að kvöldi 10. sept. s.l., eftir
miklar sújkdómsþrautir. —
Kveðjuathöfn var haldin á
heimili hennar .1. laugardag kl.
10 árd. og flutti séra Pétur Sig-
urgeirsson þar bæn. Sama dag
yar sál. jai'ðsett að Glaumbæ, kl.
4 síðdegis, við hlið manns síns,
og fylgdu henni til grafar margir
ættingjar, venzlamenn og aðrir
vinir og sveitungai'. Séra Helgi
flutti í-æðu og söng hana til
moldar.
Þeim Helgu og Sigurði varð
fjögui'i-a bai'na auðið, tveggja
dæti-a og tveggja sona. Dó elzta
barnið, stúlka nýfædd, en hin
lifa: Margi-ét, gift kona á Akur-
eyi'i, Magnús smiður í Reykja-
vík, ókvæntur, og Helgi bóndi í
Geitagei-ði í Staðai'hi-eppi,
kvæntur Þóru Jóhannsdóttur
bónda á Toi'fustöðum í Svartár-
dal Sigfússonar.
Helga sák var kona vel gefin,
ástrík manni sínum, börnum «og
barnabörnum, og vildi öilum vel.
Fórnfýsi hennar var einstök.
Hún var ein þeirra kvenna, sem
hugsaði alltaf um aðra, en lét
sjálfa sig sitja á hakanum. Lengst
af ævinnar bjó hún við erfið
kjör, einkum vegna heilsuleysis,
bæði manns sx'ns og sín sjálfrar,
en síðustu árin leið henni vel, að
því leyti sem mennirnir geta að
gert, í skjóli dóttur og tengda-
sonar, sem reyndust henni ið
bezta. í inni löngu sjúkdómslegu
var dóttir bennar löngum yfir
þenni og lokaði augum hennar,
er yfir lauk. — Synirnir í fjar-
lægð sýndu henni mikla ræktar-
semi, og tengdadóttirin gladdi
hana möi'gum sinnum. — Hugur
Helgu sál. var löngum hjá
barnabörnunum, er hún var
vakin og sofin að hlynna að og
gleðja. „Hin langa þraut er lið-
in“. Og nú hvílir Helga sál. í
skagfii-zkri mold við hlið manns
síns, er hún unni frá sumar-
morgni ævi sinnar. Nú er lík
hennar lagt til hvíldar í firðinum
fagra, sem hún þi'áði alltaf og
minntist með .fögnuði.
Blessuð sé minning hennar!
Br. T.
Sjötug
varð 18. september sl. Þórhild-
ur Jónasdóttir, Byggðavegi 103 á
Akureyri. Hún er fædd að Böðv-
arsnesi í Höfðahverfi 18. sept.
1880, og bjuggu foreldrar hennar
þar.
Eins og títt var á fátækum
heimilum lærði Þóx'hildur
snemma vinna og varð brátt að
taka á sínar hei'ðar allverulegan
hluta af þunga heimiilsins. Hún
varð því snemma f jölyh'k og mik-
ilvii'k og þótti hvei-jum gott, er
stai'fa hexmai’ naut síðai'. — Hún
er greind og glaðlynd og bók-
hneigð, þótt lítt hafi jafnan gef-
ist tóm til þeirra iðkana.
Þói'hildur giftist Fi'iðfinni Guð-
mundssyni, er var fóstursonur
þeirra Grundai'hjóna, Guðrúnar
Jónsdóttui' og Magnúsar kaupm.
Sigui'ðssonai'. — Þau hófu búskap
í Yztagei'ði í Saui'bæjarhreppi.
En mann sinn missti hún eftir
tveggja ára sambúð. Brá hún þá
búi og fluttist að Grund til þeii'ra
Valgerðar Magnúsdóttur og
Hólmgeii's Þoi-steinssonar. Hjá
þeirri fjölskyldu hefur hún síðan
dvalið, og nú síðast hjá Kristiönu
dóttur Valgei'ðar, og hefur hún
verið henni jafnan sem önnur
móðii'.
Á afmælisdaginn heimsóttu
hana margar vinkonur hennar úr
sveit og bæ, sem jafnan hefur
þótt gott og glatt að vera í návist
hennar.