Dagur - 04.10.1950, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 4. október 1950
Ársfjórðungsverkfail á nýju togurunum - mán-
aisrkaup á Akureyrartogurunum á fimmta f)ús.
Fyrir f jörutíii árum var fólkið í Garði
ekki talið í bæjarfélagimi - en nú er
býlið inni í miðjum bæ
Rabbað við JÓN SAMSONARSON í Garði, sem
er áttræður í dag
Það væri að bera.í bakkafull-
an lækinn að ræða mikið um
þann tilfinnanlega skort neyzlu-
vara, sem nú ríkir í landinu. Á-
standið versnar með degi hverj-
um í þessum efnum. Að vísu
bjargar okkur nú þátttaka í efna-
hagssamtökum Marshallland-
anna, en hún verður trauðla til
að treysta á til langframa. Okkur
ríður því á að geta framleitt sem
mest til útflutnings til að mæta
síauknum halla á viðskiptum við
útlönd.
Þau tæki, sem hvað mestar
vonir eru tengdar við um slíka
framleiðslu, eru nýju togararnir.
Þess vegna blandast nú varla
nokkrum hugur um það, að verk-
fall og stöðvun togaraflotans um
árfjórðungsskeið er í senn rauna-
legur og tilfinnanlegur atburður,
sem hlýtur að auka enn á öng-
þveiti vöruskortsins. En stöðvun-
in kemur víðar fram. Sjómenn-
irnir, sem hafa unnið á þessum
skipum ganga atvinnulausir. All-
ir verkamenn og aðrir, sem á ein-
hvern hátt vinna í sambandi við
togarareksturinn, missa atvinnu
sína um langan tíma. Það myndi
vera álitlegur hópur, ef honum
væri safnað saman, sem nú er at-
vinnulaus, vegna verkfallsins.
Þegar þess er gætt er ljóst, að
stöðvun þessara tækja er þjóðar-
hneysa.
Gengislækkunin og togararnir.
Það vill oft verða svo, að þegar
eitthvað er að, er handhægt að
kenna ríkisstjórninni um. Hvers
vegna grípur hún ekki í taumana
og’ leysir veikfallið? Eins og síð-
ar verður vikið að, virðast mikl-
ar líkur fyrir því, að báðir deilu-
aðilar sætti sig ekki við annað
en að báðii' græði á verkfallinu.
Allar tillögur, sem myndu miða
að því að skerða hag annars hvors
aðilans myndu því að öllum lik-
indum verða hafnað. Þess vegna
myndi ríkisstjórnin varla geta
gripið inn í, nema með fjárfram-
lögum eða valdi. Ollum landslýð
er kunnugt um, hvernig fjárhag
ríkisins er háttað, svo að sú leið
er sjálfsagt lokuð.
Eins og kunnugt er var gengi
íslenzku krónunnar tvílækkað á I
síðasta vetri. Báðar gengislækk-
anirnar, sérstaklega þó sú seinni,
hafa stórhækkað verðlag á öll-
,jm nauðsymum innania ids, l'ótt
að vísu komi þar á móti hækkaö
kaup iin gengislækkunin var ein-
mitt gerð í þeim tilgangi að
bjarga útgerðinni og þó sérstak-
lega togai'aútgerðinni. Þjóðiii öll
hefur lagt 'á sig verulegar byrð-
ar vegna gengislækkunarinnar.
Það kemur því úr hörðustu átt,
þegar togaraflotinn stöðvast,
nokkrum rnánuðum síðar. Senni-
lega óskar samt enginn eftir nýrri
gengisfellingu til að leysa verk-
fallið.
Þá gæti ríkisstjórnin sett gerð-
ardóm til að leysa deiluna. Það
myndi nú sennilega ekki vera
ri leið“ af verka-
lýðsflokkunum. En hve lengi þol-
ir þjóðin að togararnir liggi við
landfestar? Fjölmörg dæmi eru
um að í Bretlandi, þar sem jafn-
aðarmenn stjórna, að stjói'nin láti
t. d. herinn fara í vinnu í verk-
föllum til þess að stuðla ao lausn
deilunnar eða beinlínis knýja
fram úrslit í henni. Æskilegast
væri hins vegar, að deiluaðilar
sjálfir gætu leyst deiluna og bæru
jafnframt alla'ábyrgð á henni.
Sáttanefndin og afstaða deiluað-
ila til miðlunartillögunnar.
í sáttanefndinni áttu sæti Torfi
Hjartarson, tollstjóri, Reykjavík,
sem lengi hefur verið sáttasemj-
ari ríkisins i vinnudeilum, Gunn-
laugur Briem, skrifstofustjóri í
atvinnumálaráðuneytinu og Jóna
tan Hallvarðsson, hæstaréttar-
áómari. Þess þarf varla að geta
að menn þessir eru kunnir og
dugandi embættismenn, sem ef-
laust hafa aflað sér sem gleggstra
upplýsinga um allan rekstur
togaranna. Tillögur hennar bera
það með sér, að þær eru miðaðar
við, hvað útgerðin geti raun-
verulega borgað hátt kaup til
sjómanna. Þrátt fyrir þetta hafa
báðir deiluaðiljar algjörlega
hafnað tillögum nefndarinnar.
Tillögur sáttanefndar.
Sáttanefndin lagði til, að auk
fastakaups (kr. 1080.00 plús upp-
bót skv. gengislögum) yrðu
greidd aflaverðlaun, 19% á salt-
fiskveiðum, 17% á ísfiskveiðum
og 18% á karfaveiðum, af afla-
verðmæti, er skiptist í milli há-
seta. Á saltfisk- og ísfiskveiðum
hefur þetta í för með sér veru-
lega tekjuhækkun, ef veiðiför
ber sig. Auk þess lagði nefndin
til að á saltfiskveiðum yrði tekin
upp 12 klst. lágmarkshvíld á sól-
arhring, í stað 8 klst. lágmarks-
hvíldar, sem gilt hefur. Reiknaði
nefndin síðan út mánaðartekjur
háseta, skv. miðlunartillögunni
eftir mismunandi aflamagni. Er
alls staðar um verulega hækkun
að ræða, er kaup háseta ráðgert
frá kr. 3325 til kr. 3937 á salt-
fiskveiðum, eftir aflamagni, kr.
2766 til kr. 4464 á ísfiskveiðum
I eftir aflasölum, og kr. 3172 til kr.
4342 á karfaveiðum, eftir afla-
magni. Nefndin lagði til grund-
vallar, að togari þyrfti að afla
sem svarar 275 tonnum af salt-
fiski eða 8000 sterlingspunda
virði af ísfiski í túr, til þess að
útgerðin beri sig með því kaup-
gjaldi, sem hún lagði til að greitt
yrði. Þessari tillögu höfnuðu
báðir aðilar, útgerðarmenn og
sjómeim, með yfirgnæfandi
meirihluta, og situr því allt í
sama farinu og fyrr. Togararnir
liggja bundnir meðan gjalBeyris-
þurrð sverfur enn sárar að þjóð-
inni.
Hver á sök á verkfallinu?
Það er næsta erfitt að skilja, að
enginn samningsgrundvöllur
komi fram í tillögunni, þar sem
annars vegar er gert ráð fyrir
meðaltekjum háseta um kr.
3600.00 og hins vegar, að útgerð-
in beri sig í meðalárferði.
Þegar þetta liggur svo fyrir,
hlýtur að vera sæmilegt að krefj-
ast þess af öðrum hvorum aðila
eða báðum að sýna almenningi i
landinu einhvern annan sátta-
grundvöll.
Það er eðlilegt, þar sem svo
miklir hagsmunir eru í húfi, að
menn velti því fyrir sér, hver eigi
sök á verkfallinu. Nú eru aðeins
fáir mánuðir síðan krónan var
felld gífurlega. Sú gengisfelling
átti að tryggja rekstur þessara
skipa. Ef nú er ekki rekstrar-
grundvöllur fyrir tögarana,.verð-
ur hann trauðla skapaður með
enn meiri gengisfellingu, sem
hætt er við að leiddi til upp-
lausnar peningakerfisins. Þjóðin
á því heimtingu á að vita, hver
sé hin raunverulega óstæða til
verkfallsins. Ef slíkt verður ekki
upplýst, þá verða menn að lýsa-
allri sök á hendur deiluaðilun-
um. Nú ber deiluaðilum, nema
þeir vilji hljóta fyrirlitningu
allra góðra manna vegna verk-
fallsins, að upplýsa og kunngera
allar aðstæður og kröfur, og gera
grein fyrir þeim. ♦
Áhrif úr Iandi? A
Ef slík greinargerð kemur ekki
fram, verður hugsanlegt að skýra
deiluna þannig, að áhrifa gæti
utan deiluaðilanna sjálfra.
Þegar verkfallið hófst voru
kosningar til Alþýðusambands-
þings framundan. Þeir pólitísku
forustumenn, sem stofnuðu til
verkfallsins og sem ráða mestu í
sjómannafélögunum munu e. t.
v. hafa ætlað að slá sig til ridd-
ara fyrir kosningarnar. Kapp-
hlaupið milli verkalýðsflokkanna
um fylgi verkalýðsins er orðið
svo ákaft, að hvorugur aðili
gætir þar hófs.
Rekstur Akureyrartogaranna.
En á meðan mest er talað um
togaranna, sem liggja við Ægis-
garð í Reykjavík, sigla Akureyr-
artogararnir stöðugt á veiðar. Það
er að vísu ekkert annað en ætlast
var til, þegar þeir voru keyptir,
en það vekur grun um að togara-
stöðvunin sé, þegar á allt er litið,
óþöi’f. Það er mjög athyglisvert
að rannsaka hvernig Akureyrar-
togurunum hefur gengið þann
tíma, sem hinir hafa legið.
Frá 1. júlí til 22. sept. nemur
afli Kaldbaks 4763 smálestir eða
kr. 1428900.00 að verðmæti, ef
reiknað er með kr. 300.00 pr.
smálest. Ef miðlunartillaga sátta-
nefndar væri lögð til grundvallar
yrði hlutur hvei-s háseta þennan
tíma kr. 13000.00 eða því sem
næst. En það svarar til 4750.00
kr. mánaðartekna.
Á sama tíma hefur Svalbakur
aflað 4298 smálestir, sem gera kr.
• (Framhald á 7. síðu).
Jón Samsonarson, hinn hægláti
og dagfarsprúði iðnaðarmaður,
sem eytt hefur þremur áratugum
ævinnar í Garði við Kaupvangs-
stræti, er áttræður í dag. Jón er
fæddur á Hvanneyri í Siglufirði,
en ólst upp til 13 ára aldurs að
Siglunesi, flutti þá austur að
Ljósavatni með Birni Jóhanns-
syni frænda sínum. Hjá honum
lærði hann trésmíðar og stundaði
hann trésmíðar hér í bænum ár-
in 1902—1908, en þá hóf hann
búskap á hálfum Rútsstöðum í
Eyjafirði, en fluttist alfarinn
hingað til bæjarins árið 1919, er
hann keypti Garð, og þar hefur
í STUTTU MÁLI
Steinclce, dómsmálaráðherra
Dana, heimsótti nýlega fang-
elsið í Horsens, en þar eru
geymdir stríðsglæpamenn, er
dóm hlutu í Danmörku. —
Ræddi Steincke við Bovensi-
epen, Gestapoforingja. Segir
Pólitíkin hann hafa lagt þessa
spurningu fyrir Þjóðverjann:
Vitið þér eiginlega, hver er
munurinn á diktatúr og demó
kratí? Ekki vissi Bovensiepen
það gjörla. Sjáið þér til, sagði
Steincke: f einræðisríki má
enginn segja sannleikann, en
í lýðræðisríki mega allir ljúga'.
★
Friðardúfa sú, sem Picasso
teiknaði fyrir kommúnista, til
þess að innsigla „friðarsókn-
ina“ og Stokkhólmsávarpið,
verður aðalmyndin á frímerki,
sem kommúnistar gefa út í
Austur-Þýzkalandi 15. þ. m.
til þess að halda upp á „kosn-
ingar“ þær, sem þeir efna til
þann dag. Fer vel á því að
skrípamynd þessi innsigli
skrípakosningarnar. Aðeins
einn listi er í kjöri og verða
menn að kjósa hann eða sitja
heima ella. Þeita er fullkomn-
asta lýðræði í heimi, segja
kommúnistar!
★
Danir undirbúa nú setningu
laga um landvarnaskatt. —
Verða landvarnir aðalmál
þingsins, er það kemur saman
í fyrsta sinn eftir kosningarn-
ar nú í vikunni. Talað er um
að setja sérstakan tekjuskatt
á allar tekjur umfram 6000 kr.
Þá er og ráðgert að hækka
tolla og skatta á ýmsum
neyzluvörum.
★
í stríðslokin dvaldi hér á
landi um skeið danski ritstjór-
inn Ole Kiilerich, sem síðar
varð meðritstjóri „Informat-
ion“. Hélt hann m. a. fyrir-
lestur hér á Aluireyri um her-
nám Danmerkur. Kiilerich
hefur undanfarin ár verið bú-
settur í Róm og verið frétta-
ritari danskra blaða. f fyrra
urðu Kiilcrich-hjónin fyrir
þeim hörmulega missi, að tvö
börn þeirra drukknuðu í á
nokkurri þar syðra, En óham-
ingja fjölskyldunnar var ekki
þar með búin. Sl. laugardag
fannst frú Kiilerich drukknuð
í baðkari í íbúð þeirra hjóna í
Róm, segir Pólitíkin sl. sunnu-
dag. Er talið að hún hafi feng-
ið aðsvif í baðinu.
bann búið síðan. Þrátt fyrir háan
aldur er Jón ágætlega hress. Eg
mætti honum á götunni í fyrra-
dag og minntist þess þá, að átt-
ræðisafmælið var skammt undan.
Við tókum tal saman. Jón sam-
þykkti óðara, að margt hefði
breytzt hér í bæ, síðan hann kom
i Garð. Fyrstu árin hafði hann
tvær kýr þar, en ekki fóðraði
bletturinn þær báðar. Leita varð
heyfanga á önnur tún. En Garð-
ur var talinn býli, er Jón keypti
hann af Magnúsi Jónssyni frá
Hamarkoti, er fyrstur byggði
þar. Þá stóð húsið fjarri annarri
byggð bæjarmanna. Laxdal sagði
eitt sinn við Magnús, að hann og
fjölskylda hans gætu eiginlega
ekki talizt til bæjarfélagsins. í
þá daga var engin b.vggð þar um-
hverfis, tvö lítil hús í brekku-
brúninni, nú neðst við Gils-
bakkaveg, og tvö hús yzt, þar
sem nú er Oddeyrargata. Blett-
urinn kringum Garð var þá
stærri en yngri bæjarbúar muna
hann, en bærinn hefur smátt og
smátt verið að saxa af landinu.
Stærsta sneiðin fór, þegar Kaup-
angsstræti var lagt, síðan þurfti
Gilsbakkavegurinn að fá sitt og
svo framvegis. Þó eru ekki nema
fimm ár síðan Jón hætti að hafa
kú í Garði. Var býlið þá umlukt
byggð á alla vegu. Nei, búskapur
var aldi'ei gróðalind í Garði, enda
brá Jón ekki búi á Rútsstöðum
til þess að fara að búa á bæjar-
landinu. Trésmíðar voru iðn hans
og að þeim hefur hann unnið
dyggilega og samvizkusamlega
um áratugi, allt fram á síðustu
ár. Hann hefur lagt hönd að
verki við byggingu margra húsa
hér í bæ. Hann var við að byggja
gagnfræðaskólahiísið (Mennta-
skólann) undir umsjá Sigtryggs
Jónssonar byggingameistara, og
við byggingu Samkomuhúss bæj-
arins vann hann með þeim Guð-
birni Björnssyni og Guðmundi
Olafssyni.
Og hvað verður svo um Garð í
framtíðinni? Jón veit það ekki,
hann hefm- lifað þessi ár utan og
ofan við allar skipulagsnefndir og
ráð. Þetta er hans eignarjörð. En
víst mun ekki vera gert ráð fyrir
býli hans á uppdráttum þeim,
sem sýna byggðina hér í fram-
tíðardraumum skipulagsmeistar-
anna. Garður er samt enn í dag
ábending til borgaranna um hina
öru þróun, sem orðið hefur hér í
bæ síðustu áratugina, tengiliður
milli gamals og nýs tíma. Og Jón
í Garði er ágætur fulltrúi hins
gamla tíma, og þeirra eiginleika,
sem hann einkenndu, og dugðu
þjóðinni bezt er á reyndi, iðju-
semi, nýtni og samvizkusemi við
öll störf. Unga kynslóðin má
minnast þessa, er hún lítur þetta
litla býli, sem nú er að mestu
horfið undir stræti og í skugga
stórbygginganna. Það er ekki frá
miklu að segja, sagði Jón, er hann
leit yfir farinn veg. Það er rétt að
því leyti, að það er ekki frá
stórviðburðum að segja. En líf
bæjarfélagsins er ekki borið uppi
af röð stórviðburða, heldur af
hinu iðjusama og samvizkusama
starfi fjöldans. Jón í Garði lagði
þar sitt lóð á vogarskálina og
samborgarar hans samfagna hon-
um því í dag og óska honum fag-
urs ævikvölds.