Dagur - 29.11.1950, Blaðsíða 2

2
D A G U R
Miðvikudaginn 29. nóv. 1950
Sýn skáldsins á bryggjunni
Er siðfræði illsku og öfundar líkleg til lofs?
f nóvemberbyrjun birtist skáld-
leg ritsmíð í málgagni Alþýðu-
flokksins á Akureyri. Nú er það
að vísu engin nýlunda, að skáld-
leg andagift ljómi þar á blaðsíð-
unum.
Ritsnillingur sá, er þar ræður
húsum, hefur auk heldur þaft
nokkra tilburði við að söðla
Pegasus víðar en í Alþýðumann-
inum. Geta bókmenntaunnendur
kynnt sér niðurstöður þeirrar
viðureignar hjá forleggjurum, ef
þeir hafa áhuga fyrir því. Hér
verður aðeins rætt lítillega um
fyrrnefnda hauststemningu í
Alþýðumanninum. Hún hefst á
því að ritsnillingurinn er stadd-
ur á Torfunefsbryggju. „Hljóð-
látt grúfir- myrkt nóvember-
kvöldið yfir bænum,“ segir hann,
er hann lýsir hughrifum sínum.
„Máninn er liðinn fyrir nokkrum
dögum og kemur ekki í ljós á þess
ari stundu. Það er eins og bleikt
smettið á honum hafi fengið nóg
af að horfa á óréttlætið undir
Torfunefsbrekkunum beggja meg
in,“ segir í stemningunni. Þarf
ekki að gera því skóna, að skáld
fer þar í hlað. Og meðan „stjörn-
urnar horfa niður. . .. norður-
Ijósin taka rokspretti um himin-
hvolfið. . . . ljósfingur teygja sig í
óttina að vöggu frumherjanna í
Þingeyjarsýslu. .. .“ líður fyrir
brjóst skáldsins hugsýn: verka-
menn og sjómenn — venjulegir
alþýðumenn og erfiðismenn —
standa við Jilið þess og „reikna í
huganum" atvinnutekjur sum-
arsins. Þær eru litlar. En undir
Torfunefsbrekkunum standa
verzlunarhús kaupfélagsins upp-
Ijómuð með rafmagni frá Raf-
veitu Akureyrar. Þessi sýn verð-
ur til þess að „skerpa skilning"
erfiðismannanna á mismun orða
og athafna þeirra manna, „sem
telja sig borna til að vera for-
ingja fólksins og halda sig vita
allt um þarfir þess, en uppfylla
þær treglega, nema að því leyti
sem sjálfum þeim viðkemur,
meðan hallirnar eru byggðar."
Og enn gefur skáldlega sýn:
„Væri Jakob Hálfdánarson x-isinn
úr gröf sinni, mundi koma fum á
sérgæðingana. ... ef til vill er
það andi frumherjanna, sem
stýrt hefur mánanum, svo að
hann byrgir andlitið. . . . “ Gerizt
nú ekki þörf að rekja ritsmíðina
mikið lengur til að kynna efni
hennar. Skáldið á bryggjunni sér
trúnaðarmenn samvinnusamtak-
anna „á lárbeð í ljúfum foringja-
draumum innan gullhallanna. .. “
Þetta eru mennirnir, sem hafa
beitt sér fyxár að „lækka gengi
peninganna, sem alþýðan stritar
fyrir, lama atvinnuvegina....
auka dýrtíðina.... minnka
vöi-umagnið. . . . “ o. s. fi'v. En
„noi'ðui'ljósin þeysa um heiðríkj-
una eins og þau Séu að skrifa
reikninga á Framsóknarflokk-
inn,“ segir í lokaoi'ðum. Hefur
þetta vei'io mikil og skáldleg sýn
og má vafasamt kallast að feg-
ui'ri heimar hafi nokkru sinni
upplokist hinni heilögu Berna-
dettu á innblástursaugnablikum
heldur en birtust skáldinu á
bryggjunni þetta myrka nóvem-
berkvöld.
Hver var stefna frumherjanna?
Kommúnistar hafa það fyrir
sið að birta myndir af ýmsum
þ j óðskör ungum fyrri tíma og
vilja helzt að almenningur trúi
því að Einar Olgeirsson og Bryn-
jólfur Bjai-nason séu arftakar
þeii'ra í íslenzku þjóðlífi. Rit-
snillingur Alþýðumannsins á það
líka stundum til að bregða upp
myndum af frumherjum sam-
vinnustefnunnar og ætlar les-
endum að draga þá ályktun af
því, að hann sé hrópandans rödd
í eyðimöi’kinni í dag, hinn eini er
geymi anda og kraft frumnerj-
anna í brjóstinu. Þannig sér hann
fyrir sér ásjónu Jakobs Hálfdán-
ai'sonar er hann stendur á
bryggjunni og lætur liggja að
því, að þeim ágæta manni hefði
ekkert verið fjær skapi en það, að
samvinnufélögin yi'ðu þess
megnug að'byggja menningarleg
húsákynni'yfir stai'fsemi sfná, að
þau gætu boðið fslendingum þá
aðstöðu til.. verzlunar,. sem
ménningai'þjóð -sæmir, eðá- -reist
verksmiðjur er veittu hundruð-
um manna'dífvmnlága.aÍYÍnnu og
gex-a frámleiðsluvörur bændanna
verðmeii-i og auðseljanlegri. Hví-
líkt hyldýpi heimsku og fáfræði!
Jakob Hálfdánai'son hefur ái'eið-
anlega dreymt drauma stóra um
stai'fssvið og nxöguleika sam-
viiiiiufélaganna tjl þess að koma
upp menningarlegum verzlunar-
búðurn og fyi'irtækjum. Það sýn-
ir m. a. fx-amsýni hans í lóða-
kaupum í Húsavík og mai'gt
fleii'a. Hér er svo fjarstæðukennd
fullyrðing á ferð, að óþarft er
með öllu að hrekja hana í lengra
máli.
Ef samvjnnustarfið yrði
þurrkað út.
Enginn heilskyggn vei'kamað-
ur eða sjómaður hér i bæ eða
annars staðar, gengur þess dul-
inn, að framkvæmdir samvinnu-
félaganna í vei'zlunar- og iðnað-
armálum hafa fremur en flest
annað opnað þeim möguleika til
betra og menningaiiegra lífs. Ef
þeir „reikna" á nóvembei'kvöld-
um frems^áTorf unefsbryggjueins
og skáldið segir, reikna þeir það
í huga sér m. a., hvar væri komið
hag þessa bæjar og héi'aðs
ef hér væri ekkei't verzl-
unarhús fyrir kaupfélags-
starfsemi og þá heldur ekkert
kaupfélag ,engar samvinnuverk-
smiðjur, engin af þeim fyrii'tækj-
um, sem nú setja svip á bæinn
og eru stæi’sti atvinnuveitandinn
og veita mestu fjármagninu
hingað. Hvei-nig væiá að lifa í
veröld þeirri, sem skáldið sá fyrir
sér á bryggjunni? Það væi'i spor
aftur á bak um tugi ái-a. Siíkt
þjóðfélag mundi ekki einu sinni
hafa efni á að hafa alþýðutrýgg-
(Framhald á 11 .síðu).
Þaðr sem „friðarþingið” mátti
ekki heyra:
Komraúmstarnir æptu og örgiiðu, þcgar
amerískur fulltrúi sagði nokkur sannleiksorð
á skrípaþinginu í Varsjá
I STUTTU MALI
HINN 8. des. næstk. verður
finnska tónskáldið Jan Sibeli-
us 85 ára. Þann dag og. næstu
daga á eftir geta tónlistarvinir
heyrt Sibelius-tórivérk í
finnska útvarpinu og frá fleiri
útvarpsstöðvuin. Margir Sibe-
lius-hljómleikar eru ráðgerðir
i Helsingfors.
¥
BREZKA lávarðardeildin
sem er æðsti dómstóll Breta,
kvað nýlega upp dóm, er am-
erískur kaupsýslumaður höfð-
aði gegn brezkum lækni. —
Ameríkumaðurinn hafði feng
ið þá sjúkdómsgreiningu hjá
lækninum, að hann gengi með
ólæknandi krabbamein. Seldi
hann þá fyrirtæki sitt í Lon-
don og hvarf heim til Banda-
ríkjanna. Læknar þar töldu
hann ekkert krabbamein hafa
og brátt var hann alheilbrigð-
ur. Höfðaði hann þá mál gegn
brezka lækninum og krafðist
É090 sterlingspunda skaða-
bóta, með því að sjúkdóms-
greiningin hefði verið röng og
bakað honum fjárhagstjón. í
undirrétti var læknirinn
dæmdur til að grciða skaða-
bæturnar, yfirrétturinri sýkn-
aði lækninn og nú liefur lá-
varðadeildin staðfest þarin
dóm.
M
WILLIAM FAULKNER,
ameríska skáldið, er hlaut
bókmenntaverðlaun Nobels á
dögunum, hefur tilkvnnt að
hann gefi Nofcelstofnuninni
féð til ráðstöfunar eftir því
sem hún telji bezt, með því að
hann telji verðlaunm viður-
kenningu á verkum sinum en
eklri tilheyra sér pei-sónulega.
Annað skáld fór þannig að
fyrir löngu síðan. Það var
Bernard Shaw.
¥
BERLINGSKE TIDENDE
segja frá því sl. miðvikudag,
að líklegt sé talið að dr. Ralph
Bunche, sem nýíega fékk
friðarverðlaun Nobels, verði
sendur til Peking á vegum
Sameinuðu þjóðanná til við-
ræðna við kommúnistastjórn-
ina þar um Kóreumálið.
¥
ERLEND BLÖÐ hafa birt
Ijósmyndir frá fangabúðum
Rússa í Austur-Þýzkalandi.
Eru liáar girðingar umhverfis
búðirnar og utan á þær eru
límdar myndir af friðardúf-
unni og spjöld með friðar-
ávarpinu fræga!
¥
„BEST SELLERS11 í Banda-
ríkjunum um þessar mundir
eru þcssar bækur: „Across the
rivér and Into the Trees“,
skáldsaga eflir Hemmingway,
„Look Younger Live longer“
eftjr Hauser og sagan um
Kon-Tiki-leiðangurinn frá
Pei'ú yfir þvert Kyrrahaf,
eftir Norðmanninn Thor Hey-
erdahl.
¥
PAUL DE KRUIF segir frá
því í nýrri amerískri tímarits-
grein, að undrameðalið Corti-
sone, sem læknar gigt og
marga fleiri sjúkdóma, hafi
nýlega lækkað um helming í
verði. Er það nú almcnnt not-
að á amerískum sjúkrahúsum
en búizt við að það lækki enn
mjög í verði. Uppfinninga-
inerin þess hlutu Nobelsverð-
huin í læknavísindum á þessu
ári.
1 fréttum útvarpsins og í dag-
blöðunum hefur verið skýrt frá
því, að fulltrúarnir á „friðar-
þinginu" x Varsjá hafi gert tilraun
til þess að æpa niður amerískan
ræðumann, O. John Rogge en
hann flutti ræóu á þinginu hinn
19. þessa mánaðar.
Hvað var það, sem „fi'iðarþing-
ið“ mátti ekki heyi'a? í Parísar-
útgáfu New York Herald Tri-
bune 20. þ. m. eru tilfærð þau
ummæli Rogges, sem mest fóru í
taugarnar á kommúriistum, svo
að þeir reyndu að kæfa þessa
sjálfstæðu rödd með ópum og
væri margt, en eitt þó stæi'st og
hættulegast ,en það væi'i vald
Sovétríkjanna, sem stutt væri
af fanatískum trúarkreddum.
kommúnista um allar jarðir. —
Veröldin í dag hefur hættulegt
vald samþjappað á tveimur stöð-
um, sagði Rogge. í Bandaríkjun-
um er samþjöppun fjárhagslegs-
og cfnalegs valds, og þetta vald
flæðir yfir á hið póiiííska svið í
dag þar og í flciri löndum. „í Sov
étríkjunum," sagði hann, „er sam
þjappað ekki aðeins efnahagslegt
vald, heldur einnig pólitískt og
þetta pólitíska vald þrýstir fast á
líf þjóðanna í öðrum löndum.“
Rogge sagði í áframhaldi af
A SUNNUDAGINN lágu Ak-
ureyrartogararnir þrír við Tanga
bryggjuna. Þáttaskil voru orðin í
útgerð þeirra á þessu ári. Karfa-
veiðunum er lokið og öll skipin
eru nú undii'búin til þess að hefja
fiskveiðar fyrir erlenda mai'kaði.
Er líklegast að þau sigli öll á
Bretlandsmarkað í næsta mánuði
með afla sinn.
Við endalok sumar- og haust-
vertíðarinnar geta borgai'ar bæj-
arins gei't það upp í huga sér,
hvei'ja þýðingu það hefur haít
fyiir bæinn að þessi útgerð var
stunduð af kappi í sumar meðan
sunnlenzku togararnir, og raunar
fleii'i, lágu bundnir við hafnar-
garða. Afkoma útgerðarinnar
sjálfrar mun vera allgóð eftir
þessa vei'tíð og það hefur verið
upplýst í blöðum af sjómönnum,
að tekjur þeii'i'a hafa verið ágæt-
ar. Síídarvertíðin brást,semkunn
ugt er, en síldai'verksmiðja bæj-
arins í Ki-ossanesi vai'ð samt ekki
fyi'ir skakkaföllum. Vafalaust má
telja, að ef togaraútgei'ðin hefði
verið stöðvuð í sumar, hefði bæj-
árstjórnin þurft að sækja ein-
hvei'jar fúlgur í vasa bæjar-
manna með auknum útsvörum til
þess að standast hallarekstur
verksmiðjunnar. Nú verður þess
ekki þörf. Verksmiðjan hefur þar
að auki malað gjaldeyi'i í stórum
stíl fyrir þjóðarbúið og fjöldi
manna hefur haft þar örugga og
ágæta atvinnu. Um þessar mund-
þessu, að hvort tveggja þessir
miðpunktar valdsins væru mikið
áhyggjuefni, en þó væi'i ástandið
í Sovétríkjunum miklum mun
hættulegra, vegna þess að það
væri samþjappaðra og í höndum
fárra manna „og kommúnistar,
sem styðja það, eru haldnir trú-
boðslegri ákefð. Kommúnistar,
sem þjóna Kominform, hafa sagt,
að aðeins sé ein leið greiðfær,
þeirra eigin leið, og þeir halda
þessu trúboði að fólkinu með sér-
trúarflokkslegri ákefð, sem ekki
leyfir nein frávik í skoðunum. Of
stækistrúin leiðir síðan til ein-
sóknarrétta, ofsókna, brenriu
trúvillinga og heilgs stríðs. Þrirf-
um við að ganga í gegnum lieilagt
stríð enn, eða getum við ræktað
með okkur umburðarlyndi, þar
sem hvor deiluaðilmn um sig
leyfir hiririm að lifa í friði, og
getum við gert þetta áður en það
vei'ður of seint?“
Þessi skynsamlégu v’árnaSar-
orð drukknuðu i hrópum rétt-
ti-únaðax-mannanna á friðai'þing-
inu. Sýnir sú framkoma glöggt
víðsýni og réttsýni samkundunn-
ar og rninnir á það ofstækishug-
ai'far, sem stóð að baki trúarof-
sóknum og trúai'styrjöldum fyi-ri
alda.
ir er verið að undii'búa komu
fjórða togarans til bæjarins. Sú
aukning flotans vex'ður möguleg
vegna þess að togaraútgerðin
héðan riýtur ti-austs stjórnarvalda
og lánsstofnana, fjái'hagur henn-
ar er góður, og sjálfsagt mjög
góður miðað við aðra sambæri-
lega útgerð. Fjóx'ði togarinn mun
verða atvinnuleg og efnahagsleg
lyftistöng fyrir bæjai'félagið, ef
vel tekst til um rekstur hans. —
Þegar á heildina er litið, og bæj-
arfélagið gerir upp í-eikninga sína
við þessi þáttaskil í útgerð togar-
anna, kemur í ljós, að bessi stai'f-
semi hefur blómgast hér betur en
annars staðar, fyrir hagkvæma
stjórn og góð skilyrði, og tekizt
hefur að forða því að henni væri
hlevpt í fjárhagslegt sti-and með
innbyrðis ósamkomulagi.
¥
EN ÞEGAR BÆRINN stendur
á þessum tímamótum, berst hon-
um kveðja sunnan yfir fjöll. Að-
almálgagn Alþýðuflokksins á ís-
landi birtir með viðhafnarletri
samþykkt, sem það segir hafa
verið gerða á nýafstöðnu þingi al-
þýðusamtakanna á íslandi. f
samþykkt þessari eru sjómenn
hér um slóðir víttir fyrir þáð',
sem þeir hafa afrekað í sumar, —
víttir fyrii' að afla milljóna verð-
mæta fyrir þjóðarbúið, fyrir að
vinna sér inn mjög lífvænleg
(Framh. á 4 síðu)
óhljóðum. Rogge sagði, að það ræðis. Trúarlegur fanatjsmi lief-
sem að væri í veröldinni í dag, ur á fyrri tímum leitt til ránn-
ÚR BÆNUM
Togaraátgerðin og samþykkt ASÍ