Dagur - 27.02.1952, Síða 4

4
D AGUR
Miðvikudaginn 27. febrúar 1952
5
D A G U R 8
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
Afgreiðsla, auglýsingár, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstræti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á liverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 40.00.
Gjalddagi er 1. júlt'.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
i Máttur Imgsjóna
} í*EGAR litið er til baka til áranna 1882 og
1902 — mestu merkisáranna í sögu íslenzkra sam-
vjnnumála — undrast menn þá miklu bjartsýni,
sem einkenndi starf brautryðjendanna, er stofn-
settu Kaupfélag Þjngeyinga og Samband íslenzkra
samvinnufélaga. Lítill hópur bænda, úr afskekkt-
um byggðum, byrjar byggingu stórvirkis. Með
tvær hendur tómar er hafizt handa um að leysa
verzlun héraðsins úr viðjum einokunar, og þegar
það verk er komið vel áleiðis, er baráttan helguð
því verkefni, að láta úrræði samvinnunnar ná til
verzlunar allra landsmanna. Þá er Sambandið
stofnað. Brautryðjendur Kaupfélags Þingeyinga
urðu að byggja allt frá grunni. Þeirra ævistarf
hafði verið búsýsla og hörð lífsbarátta. Verzlunar-
mál voru þeim af eðlilegum ástæðum fremur
ókunn. En slíka e'rfiðleika létu þeir ekki á sig fá.
Dirfska og hugkvæmni þessara manna sést-e. t. v.
’bezt í þeirri framkvæmd Jakobs á Grímsstöðum
og Benedikts á Auðnum, að stofna til stórfelldra
viðskipta á þeirra tíma mælikvarða við enskan
kaupmann, með bréfaskriftum frá afskekktum, ís-
lenzkum dalabyggðum. Sama bjartsýnin ríkti,
þegar fulltrúar þi'iggja lítilla félagasamtaka
ákváðu að stofna „Sambandskaupfélagið“ á fund-
inum á Yztafelli 20. febrúar 1902. Tímaritsgreinar
Péturs Jónssonar og allt, sem fram fór á fundin-
um, sýnir ljóslega, að upphafsmennirnir ætluðust
;il að þetta samband félaganna yrði, er tímar liðu,
sam band kaupfélaganna um land allt. Þeir treystu
því, að Eyfirðingar og Austfirðingar mundu brátt
bætast í hópinn, og svo önnur kaupfélög landsins.
Þeir trúðu því, að samvinna kaupfélaganna gæti,
ains og samvinna einstaklinganna, gert stórvirki. í
raun og veru var aðstaða félaganna, sem stóðu að
stofnun Sambandsins, mjög erfið. Þau voru þannig
í sveit, að í fljótu bragði mátti virðast fremur
ólíklegt, að þau gætu haft forustuhlutverk um
andurreisn í verzlunai'málum fyrir alla lands-
byggðina. Tvö þeirar áttu heimili við hafnleysi og
hið þi'iðja var ekki einu sinni staðsett í aðalhöfn
■Motðurlandsins hér á Akureyri, heldur bjó við
! erfíða aðstöðu hér út með sjó. Aðalstöðvar þessara
samiaka og forustumenn þeirra voru fjarri sjálf-
| um verzlunarstöðunum, búsettir fram til dala,
; önnum kafnir við erfiða búsýslu. Allt þetta hefði
:mátt ætla að dygði til þess að kollvarpa fyrirætl-
i unum hinna bjartsýnu manna, ekki sízt þar sem
: ráðagerðir þeirra allar og framkvæmdir sættu
| harðvítugri andspyrnu hins gróna verzlunarvalds
| * landinu, er setti fyrir þá fótinn bæði heima og
j ei'lendis, er færi gafst. Staðreynd er samt, að þótt
djarflega virtist teflt á stundum, og áhorfendum
| sýndist grunnurinn vera ótraustur og ólíklegur til
und'rstöðu fyrir stórvirki, varð frumherjunum að
trú sinni. Ráðagerðir þeirra og áætlanir stóðust
raun reynslunnar og lífsbaráttunnar. Draumar
þeir rættust miklu fyrr en ætla mátti. í dag — á
70 ára afmæli Kaupfélags Þingeyinga og 50 ára
afmæli Sambands ísl. samvinnufélaga — eru
glæstustu vonirnar, sem frumherjarnir gerðu sér
um liðsinni samvinnustefnunnar við endurreisn
íjárhagslegs sjálfstæðis og menningarlegs og póli-
iísks fullveldis þjóðarinnar, orðnar að veruleika?
Saga samvinnumálanna á íslandi, sem enn er ekki
piikið lengri en mannsævi, er óumdeilanlega
einn bjartasti kafli Islandssög-
unnar.
ÞAÐ ER STUNDUM sagt, þeg-
ar bjartsýnismanni verður að ósk
sinni, að hann sé heppinn. Voru
forustumenn Þingeyinga heppn-
ir? Er það leyndardómurinn við
hina merku þróunarsögu ís-
lenzkra samvinnumála? Sam-
vinnustefnan á íslandi var hepp-
in, að í einu héraði á landinu
skyldu finnast svo margir sam-
hentir úrvalsmenn, sem raun
varð á, á örlagastundu. En það
var ekki heppni, sem hratt fram-
kvæmdamálefnum kaupfélag-
anna til raunhæfra átaka í lífs-
baráttu þjóðarinnar. Það var
máttur hugsjónarinnar sem var
orkugjafinn. Það var ekki von
um daglaun eða veraldlega upp-
hefð, sem hvatti þingeysku leið-
togana til átaka, heldur eldmóður
hugans, brennandi þrá að gera
þjóð sinni gagn og óbilandi trú á
því, að leið samvinnunnar væri í
senn réttlátasta og skynsamleg-
asta leiðin til endurreisnar. En
um leið og forustumenn þing-
eysku kaupfélaganna lögðu
grundvöllinn að þeim fram-
kvæmdum, sem lengi áttu að
standa í landinu, með stofnun K.
Þ. og S. í. S., gróðursettu þeir í
héraði sínu til frambúðar anda
samvinnu og samhjálpar. Sam-
vinnustefnan hefur allt frá ár-
dögum átt sína traustustu for-
svarsmenn meðal Þingeyinga og
þar í sveit lifir hugsjón Jakobs á
Grímsstöðum, Benedikts á Auðn-
um og Péturs á Gautlöndum
áfram til ómetanlegs styrks fyrir
samvinnustarfið þar og annars
staðar á landinu.
SAGA Kaupfélags Þingeyinga
og saga Sambands íslenzkra sam-
vinnufélaga er talandi dæmi um
mátt hugsjónarinnar. Það er
stundum sagt, að peningar séu
mikið afl, og víst má það satt
vera. Hitt er þó ljóst, að þau spor,
sem dýpst hafa verið mörkuð í
sögu þjóðanna, bera ekki lögun
krónu eða dollars, heldur mynd
hugsjónamannanna, sem sáu fag-
urt takmark rist eldrúnum við
sjóndeildarhring og eyddu æv-
inni til þess að leiða þjóð sína að
því, þótt það starf veitti þeim
sjálfum ærið oft litla þóknun í
veraldlegu mauði. Slíkt 'var við-
horf þeirra brautryðjenda, er vís-
uðu veginn fyrir 70 og 50 árum
síðan og slíkt er viðhorf beztu
manna samvinnustefnunnar og
allra annarra hugsjónastefna enn
í dag.
FOKDREIFAR
Betra lag á flugpósti.
NÝLEGA birtist hér í blaðinu
allharðorð ádeiluklausa á póst-
húsið í Reykjavík í tilefni af því
að bréf, sem póstlagt var í Rvík
á sunnudag, kom ekki hingað
með flugvél á mánudag og yfir-
leitt enginn póstur með þeirri
flugvél. Settur póstmeistari í
Reykjavík, Magnús Jochumsson
hefur nú sent blaðinu athuga-
semd og greinargerð um þetta
efni og segir þar á þessa leið
„Það er rétt, og skal hér með
viðurkennt, að enginn póstur fór
með flugvélinni nefndan dag,
mánudaginn 4. febr., ef eftir-
greindum ástæðum.
Laugardaginn 2. febr. að kvöldi
var gengið frá öllum pósti, sem
fyrir lá til Akureyrar og hann af-
hentur á sunnudagsmorguninn 3.
febr. í flugvél, sem þá flaug
norður. Kl. 9 á mánudagsmorgun
kom sendimaður flugfélagsins að
sækja póst, en þá lá enginn póst-
ur fyrir tilbúinn í neinni deild,
en verið var að lesa í sundur póst
úr bréfakössum frá sunnudegi og
aðfaranótt mánudags.
Flugfélagið þarf að fá póstinn
ekki seinna en kl. 9, en þá er oft
ekki lokið við sundurlestur bréfa
úr póstkössum bæjarins, og svo
var í þetta sinn. Það er því eins
og verið hefur, nokkur hætta á að
slík bréf geti orði ðeftir, eins og
hefur sýnt sig í þetta skipti. Eg
hef því gert ráðstafanir til, að á
þeim takmarkaða tíma, sem fyrir
hendi er, frá því póstur er tekinn
og þar til vélin fer, verði sent
með það, sem hægt, er rneð góðu
móti að ná í, á flugafgreiðsluna,
en það verður vitaskuld ekki ör-
uggt, að allt komist, því að vélin
bíður ekki.“
Þessi skýring pósthússins er
góð og gild og er þakkarvert að
reynt skuli eftirleiðis að hafa
betri skipan á þessum málum.
Þess er mikil þörf. Það getur
verið þýðingarmikið atriði fyrir
þetta hérað og fleiri, hvort póst-
ur kemur með eða ekki ef flug-
ferð fellur. Ef ferð er slept, kunna
að líða margir dagar áður en næst
gefur norður í landi.
Skólar og bóklestur.
Á MEÐAL margra athyglis-
verðra hugleiðinga Jónasar Jóns-
sonar frá Hriflu, í síðasta eint.
„Landvarnar“, er þessi, um skóla
og bóklestur:
„f þúsund ár lásu unglingar og
börn bækur í heimahúsum eða
heyrðu sögur sagðar og fengu
þaðan menningu sína, ljóðhneigð
og stílfærni. Nú taka skólarnir
við börnum og unglingum, halda
þeim fast að meira eða minna
leiðinlegum kennslubókum, yfir-
heyrslum og prófum, bekk úr
bekk. Hárfínar skýringar á sam-
tengingum og forsetningum eru
vinnufrek verkefni í móður
málskennslu. Þessir nemendur
hafa ekki tíma til að lesa þrosk
andi bækur. Auk þess þréytast
þeir á eilífum skyldukynnum við
leiðinlegar bækur og fá þá hug-
mynd, að allar bókmenntir séu
eins og hinar hversdagslegu lexí-
ur þeirra. Mjög lítið ber nú á
ungum höfundum, sem rita fall
ega íslenzku. Ekki mun skorta
hæfileika, enda sýnir unga kyn-
slóðin virðingarverðan dugnað
við ýmiss konar tæknistörf. En
málið er undirstaða alls þjóðlífs.
Annað hvort verður æskan að
kynnast með eigin lestri og at-
hugun því bezta úr þúsund ára
bókmenntum eða skrílmenning
afmáir séreinkenni þjóðarinnar.
Enginn váfi er, að ryðja verður
úr öllum skólum landsins miklu
af fánýtri fræðslu, þar á meðal
íslenzkri 1 málfræði og óþörfum
reikningi, en lesa í þess stað í
tímum í skólunum það bezta í ís-
lenzkum bókmenntum og ræða
um efni þess með skynsamlegum
hætti. Úr því að skólarnir taka
æskuna til menningar frá heim-
ilunum verða þeir að sýna mátt
sinn í verki. Enginn nemur sitt
móðurmál , ef hann les aðeins
kennslubækur og blöð.“
Snorralaug í Reykjavík
anorralaug við Snorrabraut í Reykjavík tók tii
starfa í sl. viku og vekur athygli kvenþjóðarinnar
um land allt, þótt reykvískar konur einar geti not-
fært sér laugina. í Snorralaug eru 18 „Laundromat“
þvottavélar frá Westhinghause verksmiðjunum
bandarísku, og .að auki tvær stórvirkar vindur og
þurrkvél. Vélar þessar fá húsmæður leigðar í
þvottahúsinu til þess að þvo og vinda og þurrka
þvotta sína fyrir viðráðanlegt gjald. Það er Samb.
ísl. samvinnufélaga, sem hefur stofnsett þetta nýja
fyrirtæki til hagræðis fyrir reykvísk heimili. Full-
trúar kvenfélaganna í höfuðborginni skoðuðu
þvottahúsið í sl. viku og luku á það lofsorði. Fyrir-
tækið er nú tekið til starfa og verður fróðlegt og
lærdómsríkt að sjá, hvað reynslan segir um þessa
tegund þvottahúsa hér á landi. Erlendis hafa slík
þvottahús rísið upp á síðustu árum, en reynslan
murt hafa verið nokkuð misjöfn. Fæst munu þó hafa
haft á að skipa svo nýtízkulegum og fullkomnum
vélum sem hin nýja Snorralaug. Laundromat-vél-
arnar amerísku eru fullkomlega sjálfvii'kar og
hætta á skemmdum vélanna vegna kunnáttuleysis
í meðfei'ð því minni en á ýmsum vélum, er útheimta
meiri leikni í meðferð. Með þessum hætti vei'ður
það á færi miklu fleiri heimila en áður að notfæra
sér hina fullkomnustu þvottatækni og frá þjóð-
félagslegu sjónai-miði er þetta þvottafyrii'komulag
hagkvæmara en að hvert heimili festi fé í dýrri,
sjálfvirkri þvottavél, sem ekki er svo notuð nema
sjaldan. Konur úti á landi munu bíða fregna af
stai’frækslu hiixs nýja þvottahúss með eftirvænt-
ingu og jafnframt hugleiða möguleika á því að slík-
um stofnunum verði komið á fót víðar en í Reykja-
vík.
HREINSUN SNYRTITÆKJA.
I síðasta þætti var rætt um hreinsun púðurkvasta,
og fleiri snyrtitæki, sem þai'f að hi-einsa. Venjulegar
hárgreiður er bezt að þvo úr volgu vatni, blandað
með salmíaksph'itus. Nylongi’eiður má þó þvo úr
sjóðandi vatni. Þeir, sem nota nylongreiður — og
þær gerast nú æ útbreiddari — ættu að gera sér það
að í'eglu, að skola þær úr sjóðandi vatni daglega. Þá
er öruggt, að gi'eiðan er hrein og ætti slík fullvissa
vitanlega jafnan að vera fyrir hendi áður en maður
notar hái'gl'eiðu. (Vitið þér að það má beygja ny-
longreiður í hring og jafnvel leggja þær saman, án
þess að þær brotni? Ekkei't gei'ir það heldur til þótt
nylongreiða gleymist í fötum, sem send eru í hreins
un. Gi'eiðan þolir þá meðfei'ðina ágætl.). Hái'bux'sta
er bezt að hreinsa eins og venjulegar hái'greiður, í
volgi'i salmíaksblöndu, en gæta þess, ef skaftið er
úr fínu efni, að það skemmist ekki. Svampar vilja
oft vei'ða fitugir, þótt reynt sé að halda þeim hrein-
um. Þá er gott að þvo í salmíaksblöndu eins og
greiðui-nar. Gúmmísvampa er þó bezt að þvo í
ediksblöndu.
UM SKÓKAUP.
f síðasta hefti sænska samvinnutímaritsins Vi, er
fylgiblað, sem fjallar eingöngu um skókaup, gefið
út í samráði við skófatnaðarvei'ksmiðjur sænska
samvinnu sambandsins. Þar er mai'gt fróðlegt og
gagnlegt sagt um skófatnað og m. a. þessar ráðlegg-
ingar, sem segja má að séu algildar:
Skófatnaðarkaup er alvax'leg athöfn, hrapið því
ekki að þeim að óhugsuðu máli. Það er auðvelt að
gera léleg kaup og láta stjói’nast af í’áðleggingum
annarra. En „kúnstin“ er að kaupa þá skó, sem
falla rétt að manns eigin fæti. Það þarf æfingu að
læra þetta, en það horgar sig að hugsa um það,
heilsunnar og þægindanna vegna.
Hversdagsskórnir þurfa umfram allt að vera
þægilegir og rétt lagaðir. Minna gerir til þótt
valið á spai'iskónum hafi mistekizt.
Setjið ævinlega upp báða skóna áður en þér
gei’ið kaupin. Fætui'nir eru sjaldnast nákvæmlega
jafn stórir. Vinstri fótur er oftast stærri en hægri
(Framhald á 7. síðu).