Dagur - 19.06.1952, Blaðsíða 2

2
D AGUR
Fimmtudagimi 19. júiií 1952
JÓNÍNA GUÐJÓNSDÓTTIR
Frá bókamarkaðinum
Dagskrármál landbúnaðarins:
Þverá
MINNINGARORÐ
Föstudaginn 30. maí þ. á. var
til grafar borin að Þverá í Laxár-
dal í Suður-Þingeyjarsýslu Jón-
ína Guðjónsdóttir, sem vei’ið
hafði þar heimilisföst frá síðustu
aldamótum eða fulla hálfa öld.
Hún var fædd á Ljótsstöðum í
sömu sveit hinn 29. janúar 1856
og því á 97. aldursári, er hún lézt.
Faðir hennar var Guðjón Jóns-
son, f. í jan. 1830, er bjó á Ljóts-
stöðum allan sinn búskap, en
fluttist með Jónínu að Þverá árið
1900 og átti þar heima, að einu ári
undanteknu, þar til hann andað-
ist í janúar 1931, er hann var því
sem næst 101 árs gamall. Faðir
Guðjóns var Jón Bjarnason
bónda í Víðum í Reykjadal, Ól-
afssonar. Móðir Guðjóns var
Guðrún Guðmundsdóttir, bónda
á Ófeigsstöðum og Hafralæk,
Þorsteinssonar bónda í Hriflu,
Hjaltasonar prests í Nesi, Þor-
grímssonar prests á Hálsi, Jóns-
sonar prests á Þóroddsstað, Þor-
grímssonar prests á Möðruvöllum
og síðar á Þóroddsstað (1674—
1679), Ólafssonar mektarbónda
að Héðinshöfða. Standa að þeim
ættlegg margar merkar ættir.
Guðjón ólst upp sem tökubarn
og fór á mis við fræðslu í æsku.
Lærði þó snemma að lesa og
draga til stafs. Hann var eðlis-
greindur maður, en einangrun og
látlaust strit einyrkjans settu
mark sitt á hann. Hann var talinn
einkennilegur maður í orðum, og
hygg ég, að allmargir gamlir tals-
hsettir hafi horfið með honum í
gleymskunnar djúp. Hann var
með áfbrigðum vandaður maður,
grandvar og hjartahlýr, og svo
barngóður var hann, að tæplega
er hægt að hugsá sér betra. Hann
las mikið blöð og bækur hin síð-
ari ár, unz hann missti sjón. 1912
lá hann þunga legu og komst
aldrei á fætur eftir það, því að
fæturnir biluðu. Lá hann svo
rúmfastur eftir það, að mestu
blindur. Gat þó lengi prjónað.
Hann var ætíð glaður og hress í
anda, spurði margs og fylgdist
með öllu, sem gerðist á heimilinu,
úti og inni og almennum tíðind-
um og jafnvel stjórnmálum. Hann
kunni mikið af vísum, kvæðum
og sálmum og var mjög söngelsk-
ur. Hann kunni frá ýmsu að segja
frá fyrri árum. Sagði hann mér
til dæmis, að tengdamóðir sín,
Guðrún Bergþórsdóttir, hefði
sagt sér, að á siglingaleysisárun-
um fyrir og eftir aldamótin 1800
hefði verið svo mikill skortur á
járni, að menn hefðu smíðað Ijái
úr tré (eikarljái) til að slá með á
votengi, aðallega fergin. Var
þetta einkum í Kelduhverfi. Hefi
ég hvergi annarstaðar séð eða
heyrt getið um þessa eikarljái, en
efa ekki, að Guðjón hefir farið
rétt með þetta. Guðjón sagði mér,
að gamla konan hefði hermt eftir,
það sem ljáimir sögðu, þegar
slegið var. Járnljáirnir sögðu:
„issum-hvissum“, en eikarljáirnir
sögðu: „urrum-skurrum“.
Guðjón var gæddur frábærri
reikningsgáfu og hafði yndi af að
reikna í huganum. Hann sagðist
hafa lært ungur að leggja saman
og draga frá, en margföldun og
deilingu lærði hann aldi-ei nema
af sjálfum sér. En til dæmis um
reikningsgáfu hans var það, að
þegar hann var kominn undir ní-
rætt, blindur í rúminu, hafði
hann það sér til dægrastyttingar,
þegar fólkið var við héyskap og
lítill tími til að sitja á tali við
hann, að reikna ýmislegt í hugan-
um. Meðal annars, sem hann
reiknaði þá, var það,, hve margar
sekúndur hann væri búinn að
lifa, hve margir þumlungar væru
til sólarinnar ög margt annað
álika erfitt. Leysti hann þessar
þrautir því nær úndántekningar-
laust rétt út frá þeim forsendum,
sem fyrir hendi voru. Dáðust
margir að þolinmæði hans og
minni.
Guðjón var alla tíð fátækur, en
hann var oftast einyrki. Hann var
dýravinur og átti góðar skepnur
einkum kindur. Lengi þötti hann
mjög snjall að venja fjárhunda.
Kona Guðjóns og móðir Jónínu
sál. var Guðrún Einarsdóttir, og
var Guðjón síðari maður hennar.
Faðir hennar var Einar bóndi á
Litluvöllum, Sigmundsson bónda
á Grænavatni, Þorgrímssonar
bónda í Baldursheimi Marteins-
sonar. Kona Einars á Litluvöllum
og móðir Guðrúnar á Ljótsstöðum
var Guðrún Bergþórsdóttir
hreppstjórá á Oxará, Jónssonar
bónda á Snæbjarnarstöðum,
Bergþórssonar. Kona Bergþórs á
Oxará var Guðrún dóttir Einars
Jónssonar bónda í, Skoruvík og
Bjargar Illugadóttur frá Efrihól-
um. (Einar hét réttu nafni Árni
Jónsson, sbr. Konráð Vilhjálms-
son: Horfnir úr héraði, bls. 159.-)
Kona Sigmundar á Grænavatni
var Helga, dóttir Jóns Einarsson-
ar í Keykjahííð og ’konu hans,
Bjargar Jónsdóttur, prests á
Völlum, Halldórssonar. Bróðir
Guðrúnar á Ljótsstöðum var
Bergvjn jSnarssoir, faðir Baldvins
Bárðdítls skálds'og organleikara.
Margt merkra manna er í þes£-
um settum^jjg— má--néfna áf
frændum Jónínu t. d. Stephan G.
Stephansson,. Jón.: Swinssom
(Nonna), Jón Stefánsson (Þorgils
Gjallanda), Jón á Arnarvatni,
Sigurð í Yztafelli, JakobHálfdan-
arson, Benedikt á Auðnum og
marga fleiri gáfumenn.
Jónína ólst upp, svo sem títt
var •’um ~bömv fátæMmgcr árþeiTQ
árum, við fremur þröngan kosf,
nlÖd^ v&myfj erfv gott atlæti o|
áájúð* fíiteldi’énná. Hún var ein
af 5"*afsý.strúm, én auk þeirra
voru allmörg börn Guðrúnar a*f
fyiira .hjónabandi. Tækifæri til
menntunar voru sem engin, en
heima lærði hún snemma að lesa
og skrifa. Hún var mjög bók-
hneigð og unni fögrum ljóðum og
hafði mikið yndi af söng og hljóð-
færaslætti. Hún var gædd mikl-
um fegurðarsmekk og hafði
óvenjugott lag á að halda öllu
snyrtilegu og viðkunnanlegú í
kringum sig, þótt fátæklegt væri,
og að klæðast smekklega og
snyrtilega. Hreinlæti hennar var
við brugðið. Hún giftist aldrei, og
heimili hennar var alla tíð í Lax-
árdal á fæðingarbænum, Ljóts-
stöðum og á Þverá, en eitt
ár átti hún heima á Brettings-
stöðum í sama dal. Hún unni
mjög vandamönnum sínum, eink-
um föður sínum, sem orðinn var
ekkjumaður löngu áður en þau
fluttust að Þverá. Annaðist hún
hann og hjúkraði honum af hinni
mestu ástúð, pieðan hann lifði. ,
Á Þverá óíust upp mörg börn,
bæði fyi;r.og síðai’, roeðan Jónína
lifði þar. Öll hændust þau mjög
að henni, óg’tók hún'þau að sér
sem önnur móðir. Hefi ég enga
betri barnföstru þekkt, enda
elskuðu Eörnin-hana og virtu, og
hún elskaði börnin, eins og móðir
elskar böm sín.
Allir, sem þekktu Jónínu, hlutu
að elska hana og virða fyrir
mannkosti hennar og göfgi.
Trygglyndari og vinfastari mann^
veru er víst örðugt að hugsa sér.
Geðprýði hennar, Ijúfmerinska og
háttprýði var öllum til fyrir-
myndaiy Hún var mikill dýraviné
ur og hún unni fögrum blómum
og yfirleitt öllu því, sem fagurt
var. 'Hún'éískaði dalirm, þar sem
Árbók Tryggingarstofn-
unar ríkisins 1943—1946.
Árbók Tryggingastofnunar rík-
isins fyrir árin 1943—1946 er kom
in út. Er hún mikið rit, tæpar 200
blaðsíður að stærð og hefur að
geyma geysimikinn fróðleik um
rekstur og hag stofnunarinnar,
svo og þeirra sjóða, sem undir
hana heyra; ennfremur um heil-
brigðismál, slysfarir og fleira. —
Árbók Tryggingarstofnunarinnar
kom fyrst út á fimm ára afmæli
stofnunarinnar, árið 1941, og náði
þá yfir árin 1936—1939. Sérstakar
árbækur komu síðan út fyrir ár-
in 1940, 1941 og 1942, en þá varð
hlé á, og nú er þráðurinn tekinn
upp að nýju. Þessi nýja árbók er
í sama formi og hinar fyrri. Hún
nær til ársins 1946, en það ár
urðu miklar breytingar á trygg-
ingarlöggjöfinni, þar sem hin
nýju lög um almannatryggingar
gengu í gildi 1. janúar 1947. í ár-
bókinni má sjá þau áhrif, sem
heimsstyrjöldin hafði í för með
sér fyrir tryggingarstarfsemina,
með því að bera saman síðari ár
við árið J.938, en það ár er tekið
með í árbókinni til samanburðar.
Gert er ráð fyrir að næsta árbók
náði yfir árin 1947.—1950, og að
þar verði gerð grein fyrir löggjöf-
inni um almannatryggingar og
þróun þessara mála, á því tíma-
bili.
Árbókinni er skipt í þrjá aðal-
kafla. Fyrsti kafli fjallar um
rekstur Tryggingarstofnunarinn-
ar, en hann skiptist í eftirfarandi
undirkafla: Sameiginlegur rekst-
ur, Slysatryggingadeild, Sjúkra-
Úryggingadeild, Ellitryggiúgádáild
i (elilaun og örorkubætur og Líf-
eyrissjóðúr íslartds), sérstakir líf-
eyrissjóðir (Lífeyrissjóður emb-
ættismanna, sem nú heitir I.íf-
eyrissjóður starfsmanna ríkisins,
Lífeyrissjóðúr barnakennara,Líf-
eyrissjóður ljósmæðra og Lífeyr-
issjóður hjúkrunarkvenna). Ami-
ar kafli fjallar um orsakir örorku
á íslandi. Er þetta mikil og fróð-
leg ritgerð, en hana hefur Jóhann
Sæmundsson prófessor ritað. í
þriðja og síðasta kaflanum eru
fylgiskjöl .listar yfir lög um al-
þýðutryggingar og lög í nánu
sambandi við þau, og loks reikn-
ingar Tryggingarstofnunar ríkis-
ins árið 1943 til 1946. í bókinni er
mikill fjöldi skýrslna, töflur og
línurit. Er þetta hin fróðlegasta
bók. Bókina samdi Sölvi Blöndal
hagfræðingur í samráði við for-
stjóra og starfsmenn Tryggingar-
stofnunarinnar, hvern á sínu
sviði.
hún lifði alla ævi, þessa litlu, un-
aðsfögru sveit, einhvern fegursta
og friðsælasta blett á okkar fagra
landi.
Jónína var fínbyggð kona, en
hún hélt furðanlegri heilsu og
óskertum sálarkröftum nokkuð
fram yfir níræðisaldurinn. Síð-
ustu árin hnignaði henni, og sein-
asta árið lá hún rúmföst, þrotin
að kröftum, unz lífið smáfjaraði
út og hún sofnaði síðasta blund-
inn eftir langt og fagurt æviskeið.
Af systkinum Jónínu lifir
yngsta systirin, Guðný, háöldruð.
Hún er kona Friðriks Kristjáns-
sonar frá Fossseli. Þau eiga nú
heima í Húsavík. Sonur þeirra er
Jón Þ. Buch bóndi að Einarsstöð-
um í Reykjahverfi.
Allir, sem kynntust* Jónínu,
hljóta að sakna hennar, en sár-
astur mun þó söknuður þeirra,
sem hún fóstraði og nutu móður-
legrar umönnunar hennar, er þeir
voru börn.
Blessuð. sé minnmg hennar.
Áskell Snorrason.
Mjólkurkæling og gæði mjólkurinnar
Mjólkurkæling og gæði mjólkuri
Eitt af vandaniálum landbún-
aðarins og þá sérstaklega á
mjólkurframleiðslusvæðunum, er
kæling mjólkurinnar. Eins og
kunnugt er, hefur kælingin mjög
mikil áhrif á gæði mjólkur og
mjólkurafurða. Þótt hreinlæti við
mjaltir og hirðingu mjólkuríláta
sé í bezta lagi, getur ónóg kæling
valdið slæmri flokkun. Þegar
hlýnar í veðri á vori og í hitum á
sumrin fer jafnan svo, að all-
margir mjólkurframleiðendur fá
mjólk sína í 3. og 4. flokk. Hita-
breytingin og þar með ónóg kæl-
ing er í þessum tilfellum mjög
greinilcg.
í mjólkursamlögunum er mjólk-
Þá er rétt að benda á það hér,
að kælingarspursmálið gildir alla
mjólk, bæði ógerilsneydda og
gerilsneydda. Þegar gerilsneydd
mjólk súrnar eða skemmist hjá
neytendum, er orskanna venju-
lega að leyta í ónógri kælingu.
Mjólkin er e. t. v. látin vera í eld-
húshita klukkutímum saman.
Þeir, sem vilja halda gerils-
neyddri mjólk óskemmdri í opn-
um ílátum frá degi til dags, verða
að geyma hana á köldum stað.
Þá vil eg benda á eitt ennþá í
sambandi við mjólkurkælingu, en
það er munurinn á að kæla í vatni
og lofti og í því sambandi vil eg
einnig vitna í tilraunir prófessors
Kjergáard Jensens.
Mjólk kæld í vatni Mjólk kæld í lofti
Hiti mjólkur Hiti vatns Hiti mjólkur Hiti lofts
Sett í kæli 32.5°
Eftir 1 kl. 15.0°
Eftir 2 kl. 13.0°
Eftir 3 kl. 12.25°
Eftir 4 kl. 11.75°
Eftir 5 kl. 11.0°
Eftir 6 kl. 10.75°
in metin eða flokkuð eftir sýru-
stigi hennar. Frá hverjum fram-
leiðanda er tekin prufa af mjólk-
inni og saman við injólkina er sett
sérstakt litarefni, sem hefur þann
eiginleika að aflitast fyrir áhrif
sérstakra enzynefna er bakterí-
urnar í mjólkinni mynda. Því
fleiri sem bakteríurnar eru í
mjólkinni, því fljótar eyðist litar-
efnið. Mjólkurprufurnar eru sett-
ar í smá glös, sem látin era vera í
30.—40° heitu va(nfj en þessijiiti
eír hinn ákjósanlé’gastffýýr þiðít’-.
ðríuvöxtinn eSá fjölgunina í
mjólkinni, m. ö. o. mjólkurpruf-
an er geymd við eins slæm
geymsluskilyrði og :verst verður
á kosið. Til þess að mjólkin
standist I. fl. þarf hún að haldast
óskemmd í 5(4 klst. Aflitist
mjólkin eftir 2—5(4 klst. fer hún
í II. flokk. í III. fl. fer hún, ef af-
litun skeður eftir 20 minútur til
2 klst. Sú mjólk, sem komin er
sýnileg skemmd í innan 20 mín.,
fer í IV. flokk. Þessi litunarað-
ferð, „reduktaserannsókn", er
talinn góður mælikvarði á mjólk-
urgæðin. Eftir henni er mjólkin
verðfelld. Hún segir til um í stór-
um dráttum um bakteríufjölda i
mjólkinni.
Danir hafa gert fjölmargar
rannsóknir til að upplýsa það,
hver áhrif kælingin hefur á
geylmsluþol mjólkurinnar. Pró-
fessor Kjergárd Jensen gefur upp
í nýútkominni búfræðiorðabók —
„Landbrugets Ordbog“, — eftir-
greindar tölur varðandi fjölda
baktería og fjölgun þeirra eftir
vissan tíma, þegar geymsluhitinn
er mismunandi. Sams konar
mjólk var sett við mismunandi
hita, og að 18 tímum liðnum voru
bakteríurnar taldar í sýnishorn-
unum og er bakteríufjöldinn gef-
inn upp í 1 rúmsentrimetra af
mjólk.
Strax að lokinni mjöltun var
bakertíufjöldinn:
10° 32.5° 5°
12.25° 27.5° 5.25°
12.0° 24.0° 5.5°
11.5° 20.25° 5.25°
11.0° 18.0° 5.25°
11.0° 17.0° 5.0°
10.50° 16.25° 4.25°
Þessar tölur sýna okkur að
enda þótt lofthitinn sé 5° lægri
en hiti kælivatnsins er hitastigið
í mjólkinni hærra eftir 6 kl. við
loftkælingu en eftir 1 kl. við
vatnskælingu. Ástæðan til þessa
er einfaldlega sú, að vatnið er
mörgum sinnum betri hitaleiðir
en Loft er því einhver versti
kælir sem völ er á. Hinsvegar
geymist kæld mjólk ágætlega í
köldu lofti ekki ^íður en í vatni.
'falið jrj- að ufh 2 kg af vatni
90;. h^itú'þupfi JHÍ að kæla 34°
heita mjólk á 1 kl. í 5°.
Þá er það mjög áríðandi ao
kælivatnið sé að minnsta kosti
jáfn hátt eðá hærra en mjólkur-
hæðin í mjólko.rílátunum. Sé
þessa ekki gætt kælist einungis
sá hluti mjólkufinnar-, sem er í
hæð kælivatnsins fyrir áhrif
vatnsins, en sá hluti mjólkurinn-
ar eða mjólkurílátsins^sem uppúr
er kólnar aðallega fyrir áhrif
loftsins og getuf“því haildist heit-
ur mörgum tímum lengur. Mjólk-
in getur því beinlínis haldist
óskemmd í neðri hluta sama
mjólkuríláts á meðan hún skemm
ist í efri hluta þess.
Þótt hér hafi verið einungis
minnst á kælingu mjólkur í sam-
bandi við gæði hennar er að
sjálfsögðu margt fleira, sem
kemur til greina svo, sem allt
hreinlæti við mjaltir, hirðing
gripanna og hreinsun mjólkur-
íláta, en hér verður ekki rætt
að þessu sinni um þessa hlið
málsins.
Eg gat fyrir all löngu síðan
hér í þessum þáttum um sótt-
hreinsunarefni, sem mjög hefur
rutt sér til rúms erlendis hjá
mjólkurframleiðendum, en efni
þetta var „Cermedin V“. Þetta
sótthreinsunarefni fæst nú hér á
Akureyri hjá Páli Sigurgeirssyni
í Vöruhúsinu og hefur hann
auglýst það hér í blöðum fyrir
nokkru síðan. Þeir sem enn hafa
1480 í cm3
2100 í cm3 eftir 18 kl. við 9° geymsluhita
5600 í cm3 eftir 18 kl. við 12° geymsluhita
156000 í cm3 eftir 18 kl. við 15° geymsluhita
550000 í cm3 eftir 18 kl. við 18° geymsluhita
6750000 í cm3 eftir 18 kl. við 21° geymsluhita
Þessar tölur sýna hversu feikna.
áhrif kælingin eða geymsluhiti
mjólkurinnar hefur á gæði henn-
ar. Þessar tölur sýna ennfremur
að fjölgun bakteríanna er tiltölu-
lega mjög hæg, þótt geymsluhit-
inn sé upp í 12°, en hvað hitinn
fer yfir 15° skemmist mjóllcin
.ipjög ört. ÞaCi er því nijög piikil-
,vægt í ááróbahdi við íiijólkurkæl-
ingu ,að fá hana kælda niður fyr-
ir 15° á sem allra stytztum tíma.
ekki keypt efni þetta né önnur
hliðstæð efni ættu að reyna þau
nú í sumar.
Lítið herbergi
óskast, nielzt í eða við mið-
bæinn.
AffiT. vísar á.